بخشی از مقاله
مقدمه
علم پزشكي علاوه بر معاينات و تجويز داروها و اعمال جراحي كه در مورد بيماريهاي مختلف انجام مي‌دهد، از ورزش نيز به عنوان وسيله‌اي در جهت بهب ود و سلامتي بيماران بهره مي‌برد. بعضي از پزشكان در مواردي مثل كم‌خوابي ، كم كردن وزن و ضعف‌هاي عضلاني مثــــــل كمردرد، كسب هماهنگي‌هاي عصبي و عضلاني در بعضي از انواع فلج ، توان‌بخشي ، نداشتن اشتها ، داشتن اضطراب يا هيجانات روحي ، بي‌قراري‌ها ، افسردگي‌ها ، احساس پوچي و بسياري ديگر
از موارد ، بيمار خود را به ورزش كردن تشويق مي‌نمايند (1). در اسلام نيز به ورزش شنا ، تيراندازي ، سواركاري و حتي پياده‌روي سفارش شده است. پيامبر اكرم (صلي‌اله عليه و آله وسلم) پياده‌روي را بهترين درمان براي بسياري از بيماري‌ها معرفي مي‌كنند (2). انواع ورزش را مي‌توان بر حسب ميزان فعاليت جسماني و انرژي مصرفي در واحد زمان به ورزشهاي سبك، نيمه سنگين و سنگين تقسيم كرد. به طور كلي ورزشهاي سبك اثرات مفيد0ي بر جسم و روان انسان دارد كه در ذيل به شرح آن مي‌پردازيم.
ورزش مستمر به طوريكه بدن شروع به تعرق كند ، باعث افزايش تراوش آنزيمهاي آندورفين ، آنكفالين و دانپورفين كه خاصيت تسكين دهندگي دارند مي شود .
ورزشي كه باعث تعرق شود و ضربان قلب را افزايش دهد ، بدن را وادار به ترشح آنزيمهاي مسكني مي كند كه باعث كاهش اضطراب ، افسردگي و افزايش انبساط خاطر و تقويت روحيه مي شود .
هورمون رشد كه باعث ايجاد انگيزه ، شور و شوق زندگي در فرد مي شود ، در سن 20 سالگي حداكثر تراوش خود را دارد و طبق تحقيقات متخصصين در هر 10 سال ، 15 درصد از تراوش اين هورمون کاسته مي شود ،در حاليكه ورزش مرتب ميزان تراوش هورمون رشد را در سنين بالا در بدن تنظيم مي كند .
ورزش مرتب مي تواند با افزايش روحيه ي شادي و نشاط ، افسردگي را در فرد كاهش دهد و تا حدودي جايگزين مواد مسكن خارجي مي شودكه از خارج به بدن وارد مي شود . به طور كلي زمانيكه فرد توسط ورزش به روحيه اي با نشاط دست يافته و بر اضطرابها و افسردگي هاي خود غلبه نمود ،نيازي به مواد مخدر ندارد .
از ديگر فوايد ورزش مستمر ،كاهش چربي مضر خون( L.D.L ) و افزايش چربي مفيد خون مانند ( H.D.L ) است که اين امر از تجمع چربي داخل عروق و تنگي و انسداد رگها جلوگيري مي كند و در مجموع از وقوع سكته هاي قلبي و مغزي و افزايش فشار خون جلوگيري مي کند .
پس زمانيكه در اثر ورزش سيستم ايمني بدن قوي تر شد ، سلولهاي سرطاني نيز كمتر خود را نشان مي دهند و اين امر موجب کاهش احتمال بروز سرطان در افراد است .
هر يك از ارگانهاي بدن داراي عمر خاصي است ، به عنوان مثال قلب انسان در هنگام حيات حدود 2 ميليارد بار مي تپد كه در اين رابطه ضربان قلب انسانهاي مضطرب و عصباني حدود 80 الي 85 بار است كه با ضرب اين تعداد در دقيقه و ساعت و روز و تقسيم آن بر 2 ميليارد ،عمر متوسط افراد عصباني حدود 50 سال در مي آيد ولي با توجه به اينكه نبض افراد ورزشكار حدود 50 بار در دقيقه مي زند با انجام عمليات قبلي ، طول عمر متوسط اين افراد به حدود 85 مي رسد و اين نشان مي دهد كه ورزشكاران حدود 30 سال بيشتر از بقيه افراد عمر مي كند .
فوائد ورزش در ترك اعتياد
ورزش هم مثل ساير موارد، بايد به صورت مناسب و متعادل انجام شود. اجراي يك برنامه ورزشي بايد منظم، هميشگي و پيوسته باشد. حداقل 4 بار در هفته و هر بار يك ساعت، ورزش كنيد .
اثرات ورزش:
* سرعت متابوليسم بدن را افزايش مي دهد، در نتيجه نسبت به وقت استراحت، انرژي در بدن با كارآيي بيشتري مي سوزد و مصرف مي شود.
* ذخاير چربي بدن را سوزانده و بافت هاي ماهيچه اي را مي سازد. سلول هاي ماهيچه اي از نظر متابوليكي فعال هستند ولي سلول هاي چربي غير فعال اند.
* اسيدهاي چرب آزاد را افزايش مي دهد و بدن چربي هاي غذايي را بهترفرآيند و مصرف مي كند.
* كلسترول تام( كل كسترول) سرم را كاهش داده و مقدار HDL ( يك نوع چربي مفيد و خوب دربدن) سرم را افزايش مي دهد كه باعث كاهش خطر بيماري هاي قلبي مي شود.
* فشار خون را كاهش مي دهد.
* مقدار مواد شيميايي عصبي مثل " اِندورفين" را افزايش مي دهد كه باعث آرامش و بهبود اعصاب و رفتار مي شود. در نتيجه فرد از لحاظ روحي و فكري به همان اندازه سلامت جسمي، احساس شادابي و سلامتي مي كند.
ورزش هاي آئروبيك( هوازي):
در اين دسته از ورزش ها، بدن با مصرف مقادير زياد اكسيژن، انرژي را مي سوزاند و فعاليت قلب و ضربان نبض را ازحالت معمولي و ثابت هميشگي ، افزايش مي دهد . ورزش هوازي ، قسمت هاي عضلاني زيادي را از بدن فعال مي كند ، مثل عضلات ساق پاها و عضلات بازوها.
ورزش هاي هوازي شامل موارد زير است:
پياده روي- آهسته دويدن- دوچرخه سواري- شنا- قايق سواري- ورزش هاي مرحله اي – اسكي – بالا و پايين رفتن از پله و سايروزشهاي فعال مثل تنيس و واليبال.
ورزشهاي غير هوازي :
اين دسته از ورزش ها، توان و قابليت انعطاف عضلات را افزايش داده ولي ضربان نبض و فعاليت قلب را افزايش نمي دهند. اين ورزش ها شامل: ورزشهاي سنگين و ورزشهاي سبك بدون وسيله است.
براي انجام يك برنامه ورزشي:
1- ورزشي را كه دوست داريد، انتخاب كنيد.
2- محل انجام آن را انتخاب كنيد.
3- به آرامي آن را شروع كنيد.
4- يك لباس ورزشي مناسب تهيه كنيد.
5- به نوع سيستم بدني خود و پاسخگويي آن به ورزش توجه كنيد.
6- هميشه آن ورزش را انجام دهيد.
ورزش و فعاليت جسماني ، روشي براي ارتقاء سلامت و پيشگيري از بيماريهاي جسمي و رواني است . افرادي كه از آمادگي و توان جسمي خوبي برخوردار هستند ، در فعاليت‌هاي اجتماعي و فردي موفق‌ترند. زيرا اين افراد از شادابي ، انرژي و سلامت بيشتري برخوردارند. در اين مقاله به اختصار به اثرات ورزش در سلامت جسم و سلامت رواني اجتماعي اشاره شده است؛ توجه به نتايج مفيد ورزش در نيروهاي مسلح از اهميت خاصي برخوردار است؛ زيرا علاوه بر كاهش هزينه‌هاي درماني نيروهاي مسلح ، آمادگي جسمي و رزمي نتيجه اصلي و مفيد ورزش خواهد بود.
تاثير ورزش بر قلب و عروق
قلب يكي از اعضاء حساس و مهم بدن حيوانات و انسان است. در انسان ، هر گونه اختلالي در عملكرد قلب ، موجب اختلال در فعاليت‌هاي روزانه خواهد شد. يكي از راههاي مراقبت از قلب ، انجام فعاليت‌هاي جسماني و ورزشهاي مناسب - به تناسب وزن و سن است. تأثيرات مثبت ورزش بر سيستم قلبي عروقي عبارتند از:
• 1- تقويت عضله قلب و ساير عضلات بدن.
• 2- تسريع در جريان خون و انتقال بهتر اكسيژن به قسمت‌هاي مختلف بدن.
• 3- پيشگيري از بروز بيماري فشار خون به دليل كاهش كلسترول و باز شدن عروق (3).
• 4- به دليل تقويت عضله قلب و افزايش قدرت انقباضي آن، تعداد ضربان قلب در حالت استراحت در هر دقيقه كمتر شده و در مقابل ، خون با نيروي بيشتري به جريان مي‌افتد.
• 5- با انقباض عضلات پا در حين ورزش ، خون راحت‌تر به قلب باز مي‌گردد و از بروز واريس در پاها جلوگيري مي‌شــود (3).
تاثير ورزش بر دستگاه تنفس
علاوه بر اثرات مثبت ورزش بر سيستم قلب و عروق و افزايش توانمندي عضلات بدن ، دستگاه تنفس نيز توانايي بيشتري پيدا مي‌كند. در زمان انجام فعاليت جسماني و ورزش ، مقدار مصرف اكسيژن اعضاء مختلف بدن افزايش پيدا مي‌كند و حجم و سرعت جريان خون براي رساندن مواد مغذي و اكسيژن به اعضاء و بافتهاي مختلف افزايش مي‌يابد. در جدول «1» مقايسه مقدار جريان خون در حالت استراحت و تمرينات سنگين ورزشي را مشاهده مي‌كنيم كه بيانگر مقدار اكسيژن مصرفي و مورد نياز اندامهاي بدن است (4).
مهمترين اثرات ورزش بر دستگاه تنفس عبارتند از :
• 1- با ورزش كيسه‌هاي هوايي شش‌ها بيشتر باز شده و بازدهي آنها افزايش مي‌يابد.
• 2- افزايش حجم تنفسي در طول شبانه‌روز ، موجب دريافت اكسيژن بيشتر و رساندن آن به اندامهاي بدن مي‌شود.
• 3- قابليت دريافت و مصرف اكسيژن بيشتر ، موجب مي‌گردد كارآيي جسماني افزايش يافته و ديرتر خسته شويم (6).
تاثير ورزش بر دستگاه گوارش
كاركرد صحيح دستگاه گوارش تا حدود زيادي بيانگر صحت و سلامت انسان است به گونه‌اي كه بسياري از متخصصين داخلي معتقدند اكثر بيماريهاي انسان مربوط به اختلال در دستگاه گوارش مي‌باشد.
اثرات مثبت ورزش بر دستگاه گوارش عبارتند از :
• 1- تمرينات بدني موجب تحريك اشتها و ميل به غذا مي‌شود. مخصوصاً در افرادي كه دچار بي اشتهايي عصبي هستند ، اين اثر بسيار مشهود است.
• 2- ورزش با تحريك دستگاه گوارش مانع ايجاد يبوست مي‌شود (7).
تاثير ورزش بر دستگاه حركتي
اثرات مفيد ورزش بر سلامت و كاركرد بسيار خوب دستگاه عضلاني اسكلتي بر كسي پوشيده نيست و اولين عضوي كه با ورزش كردن ، تغييرات مطلوبي را در آن احساس مي‌كنيم ، عضلات اندامهاي حركتي است.
مهمترين اثرات مفيد ورزش بر دستگاه حركتي عبارتند از :
• 1- عضلات بدن با انجام ورزش مناسب تقويت مي‌شوند و قدرت كارآيي جسمي افزايش مي‌يابد.
• ورزش صحيح از آرتروز جلوگيري كرده موجب سلامت و استحكام مفاصل مي‌شود و مقاومت مفاصل را در مقابل صدمات افزايش مي‌دهد (8).
• 3- موجب كشش عضلات و انعطاف پذيري بيشتر بدن مي‌شود.
• 4- ورزش موجب استحكام استخوان‌ها شده و از پوكي آن جلوگيري مي‌كند
• 5- با تقويت عضلات ستون مهره‌ها از بروز كمر درد پيشگيري شود• 6- همچنين ورزش از شل شدن عضلات جلوگيري كرده و ذخيره انرژي عضلات را افزايش مي‌دهد
تأثير ورزش بر غدد داخلي
با تمرين‌هاي مناسب ورزشي ، ترشحات غدد داخلي تنظيم شده و در شرايط مختلف به مقدار لازم در بدن هورمون مورد نياز ترشح مي‌شود. در نتيجه ، ورزش تاثيرات مطلوبي بر جسم و روان انسان خواهد گذاشت (7). در بيماران ديابتي و افرادي كه مستعد به ديابت هستند قند خون به شكل قابل توجهي كاهش مي‌يابد.
تاثير ورزش بر دستگاه عصبي
تمرينات مرتب ورزش موجب بهبود كار سيستم عصبي و هماهنگي لازم بين اعصاب و عضلات خواهد شد.
مهمترين اثرات مثبت ورزش بر دستگاه عصبي عبارتند از :
• 1- ورزش از فشارهاي رواني و ناراحتي‌هاي روحي مي‌كاهد و راهي مناسب براي مقابله با افسردگي است.
• 2- با بهبود كار سيستم عصبي - عضلاني ، موجب چالاكي و افزايش كارآيي بدن مي‌شود.
• 3- ورزش مؤثرترين راه براي درمان بي‌خوابي است (7و11).
اثرات ورزش بر سلامت رواني و اجتماعي
نتايج تحقيقات مختلف نشان داده است كه انجام انواع مختلف نرمش‌ها ، علاوه بر فوايد جسمي فراوان ، بر مقابله با مشكلات عصبي و رواني نيز آثار مفيدي دارد. از ميان اين تحقيقات مي‌توان از كار يك ساله محققان دانشگاه استانفورد نام برد كه كار تحقيق خود را روي 57 زن و مرد 50 تا 65 ساله ، با چهار نوع نرمش مختلف انجام داده‌اند.
گروه اول هفته‌اي سه روز و روزي 60 دقيقه نرمش‌هايي را در يك مركز ورزشي انجام مي‌دادند كه 40 دقيقه آن شامل تمريناتي از قبيل دو و پياده روي سريع بود كه ميزان تنفس ، ضربان قلب و در نتيجه مصرف اكسيژن را افزايش مي‌داد.
دسته دوم وضعيتي كاملاَ مشابه با دسته اول داشتند با اين تفاوت كه اين كار را در منزل خويش انجام دادند.
سومين گروه ، هفته‌اي پنج بار به مدت 30 دقيقه به تمريناتي پرداختند كه در مجموع ميزان انرژي مصرف شده آنها با دو دسته اول يكسان بود.
به گروه چهارم توصيه شد كه در نرمش‌هاي معمول خود هيچ تغييري ايجاد نكنند ، فعاليت‌هاي سه گروه آخر كه در مراكز مخصوص انجام نمي‌شد و توسط مشاوران ويژه پي‌گيري مي‌شد. نتيجه تحقيق نشان داد كه با وجود تفاوت نرمش ، ميزان فشارهاي عصبي ، هيجان و افسردگي در تمام گروه‌ها تقريباً 30 درصد كاهش يافته است.
مطلب ديگر اينكه با تحقيق در افراد سيگاري نشان داده شد كه اين تمرين‌ها يكي از بهترين راههاي ترك سيگار است. انجام نرمش‌ها در منزل و تداوم آن بهترين نتيجه را در بردارد (11).
بارزترين اثرات مثبت ورزش در سلامت روح و روان و سلامت اجتماعي فرد:
• 1- ورزش ، طراوت و شادابي را به ارمغان آورده و افسردگي را از بين مي‌برد.
• 2- ورزش ، موجب احساس اعتماد به نفس ، احساس قدرت و تقويت اراده مي‌شود.
• 3- ورزش ، باعث تقويت تمركز فكر و افزايش دقت عمل مي‌گردد.
• 4- ورزشِ متعادل ، موجب داشتن احساس خوب و افزايش قدرت خلاقيت مي‌گردد.
• 5- ورزش ، احساس آرامش و راحتي روح را افزايش داده و انسان را در مقابل فشارهاي رواني و اضطراب مقاوم مي‌كند.
• 6- ورزش ، موجب تقويت قواي ذهني و حافظه مي‌شود.
• 7- با توجه به محاسن فوق‌الذكر افرادي كه ورزش متعادلي دارند ، هميشه سالم هستند و در مقابل بيماريهاي مختلف، مقاومند ؛ در نتيجه غالباً در فعاليت‌هاي اجتماعي ، افرادي موفق هستند.
• 8- ورزش ، موجب پيشگيري از خستگي زودرس شده و كارمندان ورزشكار هيچگاه با كسالت به ارباب رجوع پاسخ نمي‌دهند.
• 9- افراد فعال ، توانايي خود را مي‌شناسند و از آن حداكثر استفاده را مي‌كنند.
• احتياجات اوليه خود را برطرف مي‌كنند و با شناخت واقعيات ، واقع بنيانه‌تر با مشكلات زندگي ، مقابله مي‌نمايند.
• افراد فعال به دليل اعتماد به خويش ، مسئوليت پذيرند ، از كسب تجربه لذت مي‌برند و هميشه براي بهترين نتيجه تلاش مي‌كنند.
• تربيت روح و روان در كنار تربيت بدني موجب تقويت اراده شده و چنين شخصي هرگز به طرف اعتياد نخواهد رفت (7 و 11).
ورزش هاي هوازي روشي مفيد در كاهش خطر بيماري هاي متابوليك
بنابر نتايج يك طرح تحقيقاتي ، بالا رفتن المان هاي خوني به فاصله 15 دقيقه بعد از ورزش و بازگشت آنها در 2 ساعت بعد از ورزش بيانگر ، تاثير هورمون ها بر تغيير اين المان ها متعاقب ورزش است .
به گزارش سرويس پژوهشي ايسنا ، نتايج پژوهش مهدي قيصري و محمد رضا صبحيه با عنوان " بررسي تغييرات المان هاي قند خون BS " تري گليسريد TG و كلسترول COL در اثر ورزش صبحگاهي مي افزايد : ورزش هاي هوازي يك راه مفيد در كاهش خطر بيماري هاي متابوليك است ، ورزش اولين قدم در درمان بيماري هاي متابوليك و كاهش ريسك فاكتورهاي همراه نظير هايپرتنشن ، هيپرليپيدمي و كاهش تعداد يا ترك سيگار موثر است .
هايپوگليسمي ، ديابت كتواسيدوز DKA و پديده هايپو گليسمي ديررس متعاقب ورزش مهمترين عوارضي است كه به هنگام ورزش يا پس از آن در مبتلايان به ديابت مليتوس رخ مي دهد .
اين طرح تحقيقاتي كه بر روي 78 مرد ورزشكار در پارك هاي تفريحي شهر يزد به ورزش صبحگاهي مي پرداختند ، انجام گرفته است . در گروه اول به تعداد 37 نفر تغييرات المان هاي خوني قبل از ورزش و به فاصله 15 دقيقه بعد از انجام ورزش صبحگاهي به مدت حداقل 30تا 45 دقيقه سنجيده شد كه در اين گروه ، المان هاي خوني در 15 دقيقه بعد از ورزش افزايش يافت .
در گروه دوم با تعداد 41 نفر ، تغييرات المان هاي خوني قبل از ورزش و به فاصله 2 ساعت بعد از ورزش صبحگاهي سنجيده شد كه سطح BS و TG در مقايسه با قبل از ورزش كاهش يافت و سطح كلسترول افزايش نشان داد كه از نظر آماري معني دار نبود .
در اين گروه اختلاف معني داري بين دو گروه سني 49 – 25 ساله و 50 تا 79 ساله از نظر تغييرات المان هاي خوني بدست نيامد .
همچنين اختلاف معني داري از نظر مدت سابقه ورزش صبحاهي بين دو گروه زير 2 سال به تعداد 231 نفر و 2 سال و بالاتر به تعداد 20 نفر در تغييرات المان هاي خوني وجود نداشت ، در اين گروه ميانگين قند خود در افراد ديابتي كه از تعداد 7 نفر از مجموعه بودند ، در مقايسه با افراد نرمال كه مجموعا 34 نفره ميزان بيشتري كاهش يافت كه از نظر آماري كاملاً معني دار بود .
