بخشی از مقاله
امروزه دولت ها هزینه گزافی برای مبارزه با سوء مصرف مواد متحمل می گردند. این پدیده به عنوان معضلی فردی و اجتماعی کانون توجه متخصصین قرار گرفته است. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی: هر ماده ای که پس از وارد شدن به بدن بتواند بر یک یا چند عملکرد مغز تأثیر گذارد،ماده ی مخدر است.از طرفی افسردگی یکی از شایع ترین بیماری های اعصاب و روان است و احساس بیمار گونه ی غم و اندوه است که با درجاتی از رکود واکنش ها همراه است. دانشجویاننیز،به علت فشار تحصیل،مشکلات حاد عاطفی و اجتماعی و به طور کلی مسائل رشد و بلوغ در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. بنابراین این پژوهش با هدفتبیین نظری تاثیر افسردگی بر گرایش دانشجویان به اعتیاد موادمخدر با روش کتابخانه ای مبتنی بر جمع آوری اطلاعات انجام گرفته است . افراد افسرده به علت اینکه احساس تنهایی بیشتر می کنند و از عزت نفس کمتری برخوردارند برای رها شدن از این احساسات ناخوشایند به دنبال مسکنی می گردند که آن مسکنرا در مواد مخدر جست و جو می کنند.در نتیجه دانشجویان نیز در معرض این خطر قرار می گیرند.
امروزه مسئله ی اعتیاد و گرایش به مواد اعتیاد آور به مهمترین بحران دنیای کنونی تبدیل شده است و سلامت، رفاه، ثبات سیاسی، اقتصادی و ساختار اجتماعی کشورهای مختلف جهان را تهدید می کند. اعتیاد یک بیماری »زیست شناختی«، »روانشناختی و اجتماعی« است که عوارض جسمی و روانی دارد. گرایش به سوء مصرف مواد مخدر به خصوص در بین جوانان و نوجوانان مشکلی است که
ذهن جوامع امروزی را به خود مشغول ساخته است. گرایش به مصرف مواد مخدر از عوامل مختلفی سرچشمه می گیرد که عبارتند از: ٌ- عوامل فردی - مانند اضطراب، افسردگی، ضعف و فقر شخصیتی - ، ٍ- عوامل اجتماعی - مانند خانواده - ، َ- فرهنگ و ارزش ها - مانند هنجارها و آداب و رسوم - ، ُ- مسائل اقتصادی - مانند بیکاری، فشار اقتصادی و نداشتن امکانات رفاهی - . در تمام جوامع افراد در معرض اختلالات روانی متعددی قرار دارند. در میان اختلالات روانی شایع در جوامع، افسردگی یکی از شایع ترین بیماری های اعصاب و روان است که به زمان و مکان و شخص خاص محدود نیست و همه ی گروه ها و رده های جامعه را در بر می گیرد.
هر انسانی در مقاطع مختلفی از سن خود ممکن است افسردگی را تجربه کند. این بیماری می تواند سلامت جسمانی، احساسات، رفتار و سلامت روحی انسان ها را تحت الشعاع قرار دهد. علائمی مانند غم و اندوه، احساس بی ارزشی، دشواری در تمرکز، عدم توانایی در اندیشیدن، احساس گناه، بی خوابی، احساس شکست و بسیاری از نشانه های خطرناک دیگر در انسان های افسرده قابل مشاهده است. در ارتباط با افسردگی انسان ها به طور اعم و افسردگی در جوامع دانشجویی به طور اخص تحقیقات متعددی انجام شده است آمار حاصل از تحقیقات در جوامع دانشجویی در ایران نشان می دهد که نسبت دانشجویان افسرده در برخی از گروه ها ًّ% است .
افسردگی احساس بیمار گونه ی غم و اندوه است که با درجاتی از رکود واکنش ها همراه است. دانشجویان به علت فشار تحصیلی، دلهره ی امتحان، مشکلات حاد عاطفی و اجتماعی و به طور کلی مسائل رشد و بلوغ در معرض ابتلاء به این بیماری قرار دارند. در بررسی های انجام گرفته، میزان شیوع این بیماری را در دانشجویان ُِ/ًٌ تا ُ/ٍّ درصد برآورد کرده اند شناخت عوامل مؤثر در ایجاد افسردگی دانشجویان، در پیشگیری و کنترل آن نقش بسزایی دارد. دانشجویان به لحاظ تغییر محل زندگی و جدایی ناگهانی از خانواده گروه در معرض خطر محسوب می شوند و برنامه ریزی اجتماعی برای آن ها از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا به وجود آمدن هر گونه اختلال در زندگی آن ها مانع رشد و بالندگی و عدم شکوفایی استعداد این گروه می گردد. دانشجویان به علت فشار تحصیلی، دلهره امتحان و دیگر عوامل تنش زا در طول دوران تحصیل خود در معرض اختلالات مختلف روانی قرار می گیرند و افسردگی با درجات مختلف در آن ها دیده می شود. حال، به دو نظریه زیست شناختیدر زمینه افسردگی و اعتیاد اشاره می نماییم:
ٌ- نظریه زیست شناختی - اعتیاد -
تبیین های زیست شناختی را می توان به دو حیطه تبیین های حاکی از اختلالات بدن و تبیین های ژنتیک تقسیم کرد. تبیین های زیست شناختی، عوامل جسمی و زیستی را عامل پیدایش کجروی می شمرند. به نظر آن ها مجرمان و تبهکاران دارای ساختمان زیستی خاص هستند و با دیگران به لحاظ زیستی متفاوت می باشند; یعنی بین نقص بدنی و گرایش به انحرافات اجتماعی رابطه نزدیکی وجود دارد.روان پزشکان نیز ابتلا به بیماری ها و اختلالات روانی را ناشی از ضایعات وارد بر مغز می دانند.بر این اساس، عواملی مانند: ارث، کروموزوم ها، ژن ها، ابتلا به بیماری ها، جنسیت، سن و نژاد به نوعی عامل رو آوردن فرد به اعتیاد معرفی می شود.لامبروزو، پدر نظریه زیستی، معتقد است مجرمان، خصایص انسان های ابتدایی و وحشی را دارا می باشند. به عقیده وی، ویژگی های جسمی و ظاهری وجود دارد که مجرمان را از بقیه انسان ها جدا می کند
ٍ- نظریه زیست شناختی - افسردگی -
پیش فرض نظریه های زیست شناختی این است که علت افسردگی یا در ژن ها نهفته است که از طریق توارث از والدین به فرزندان منتقل می شود، یا نارسایی عمل فیزیولوزیایی که ممکن است پایه ی ارثی یا غیر ارثی داشته باشد. یافته های مربوط به همزادان ازًٌَُ به بعد بیانگر آن است که عوامل ارثی موجب بروز نوعی افسردگی می شوند. بسیاری از پژوهندگاه عوامل ارثی، همراه با آنچه در زندگی شخص به وقوع می پیوندد، یعنی تر کیب آمادگی های ارثی و فشار های روانی محیطی،راعلت احتمالی افسردگی و رفتارهای ناشی از آن می دانندبا توجه به پیشینه و نظریاتی که به آن اشاره شد، پژوهش حاضر برآن است تا تأثیر افسردگی بر گرایش دانشجویان به اعتیاد مواد مخدر را روشن سازد.
تاریخچه مصرف مواد مخدر
مصرف مواد مخدر پدیده ای با سابقه است. شاید نتوان به درستی تاریخی برای شروع مصرف مواد مخدر تعیین کرد، ولی در آثار برخی بزرگان می توان نام این مواد را یافت. برای مثال می توان به گفته های بقراط، رازی و ابن سینا از مصرف و فواید تریاک اشاره کرد اما »اعتیادبه« مواد مخدر به مثابه وضعیتی خاص، پدیده ی نسبتاً جدیدی است که از اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی شناخته شده است. پیش از آن، در ادبیات مسیحی مصرف الکل یا مواد مخدر گناه یا جرم به حساب می آمد. در ایران به استثنای برخی مقاطع تاریخی و نیز در دوره ی اخیر هیچگاه مصرف مواد مخدر جرم یا پدیده ای خلاف اعتقادات مذهبی به شمار نمی رفته است، بلکه مصرف مواد مخدر فعالیت فراغتی طبقات بالای جامعه به حساب می آمده و در برخی مناطق کشور به منزله ی نیاز اقلیمی یا جزئی از فرهنگ محلی به شمار می رفته است
کشور ما دارای مرز مشترکی به طول ٌٍُِ کیلومتر مربع با دو کشور بزرگ تولید کننده ی مواد مخدر یعنی افغانستان و پاکستان است. این هم مرز بودن باعث شده است ایران نه تنها به عنوان یکی از مسیرهای اصلی عبور مواد مخدر مطرح شود، بلکه خود نیز به بازاری مناسب برای مصرف مواد مخدر تولید شده در آن کشورها تبدیل شود. علاوه بر این، بی ثباتی های سیاسی سال های اخیر کشور افغانستان از یک سو، و تغییرات اجتماعی وسیع در دهه های اخیر در ایران مانند جنگ تحمیلی، رشد فزاینده ی صنعت و فناوری، مهاجرت و بیکاری و غیره منجر به بروز و گسترش مشکلات شده است که وابستگی و سوء مصرف مواد یکی از مظاهر آن است . تاریخچه مصرف مواد در ایران، صرف نظر از مصارف دارویی آن سابقه ای چند صد ساله دارد و به زمان صفویه در قرون ٌِ وٌّ میلادی باز می گردد معتاد و اعتیاد به مواد مخدر
