بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطهی حمایت اجتماعی با گرایش به مواد مخدر دانش آموزان صورت گرفت و به روش توصیفی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری تحقیق، دانشآموزان پسر دوره متوسطه شهر رشت بود که از طریق نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای 154 نفر انتخاب شدند. برای جمعآوری داده ها از پرسشنامه های حمایت اجتماعی پروسیدانو و هلر - 1983 - و گرایش به مواد مخدر - لطافتی، - 1391 استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. نتایج نشان داد بین حمایت اجتماعی و گرایش به مواد مخدر ضریب همبستگی منفی معنی دار وجود دارد.
کلمات کلیدی: سوء مصرف مواد مخدر، حمایت اجتماعی، تعاملات خانوادگی، انسجام خانوادگی.
مقدمه
هر کشوری سعی میکند در برنامه ریزی های کلان خود با سرمایهگذاری در ابعاد چهار گانه جامعه - نظام فرهنگی ، نظام اجتماعی ، نظام سیاسی ، نظام اقتصادی - به پرورش نیرو های جوان و حفظ نشاط و شادابی آنها بپردازد - چلپی ، . - 1375 کسب هویت فردی و اجتماعی، لذت جویی، کاهش اعتماد به نفس و کمبود مهارتهای لازم جهت ارتباط با دیگران ، نوجوانان را مستعد سوء مصرف مواد مخدر می سازد و کسب آگاهی ، موجب تغییر در فرایند فکری و نهایتا" عملکرد نوجوانان می شود ، - بابایی اصل ، . - 1387 دوره ی دبیرستان دوره ای بحرانی برای کسب عادات مربوط به سلامتی و انتخاب روش زندگی است - روزی 1و همکاران ،. - 2007 مثمر ثمر بودن شیوه مقابله با سوء مصرف مواد مخدر - اعتیاد - ، پیشگیری از مبتلا شدن به آن می با شد - مهریار و جزایری ،. - 1377
در میان عوامل متعدد ، بیشتر از همه خانواده زمینه ساز و محرک برای اعتیاد است - شاکری، . - 1386 پژوهش که نارگو2 و همکارش انجام دادند ، نشان دادند که یکی از عوامل مهمی که می تواند فرد را به سوی معتاد شدن سوق دهد شرایط نامساعد خانوادگی شخص است - مددی و نوغانی ، . - 1384 روش تربیتی نادرست خانواده مانند تحقیر کردن ، بی ارزش داشتن فرزندان و محبت نکردن به فرزندان ، همچنین اعتیاد پدر و مادر و دیگر اعضای خانواده یا جدایی و طلاق پدر و مادر ، کشمکش ها و اختلافات خانوادگی ، لوس و ناز پرورده بار آوردن فرزندان از جمله عواملی است که با عث اعتیاد میشود - فلاحزاده، . - 1390
هر چه رابطه عاطفی والدین با فرزندان کم رنگ تر و ضعیف تر باشد میزان گرایش به مواد مخدر در بین دانش آموزان بیشتر می گردد - مؤیدی، . - 1387 خانواده های نابسامان گرایش دارند که احساسات ، خواسته ها ، علایق و نیازهایشان نسبت به یکدیگر را در خود نگه داشته و آنها را به زبان نیاورند - ساموئل گلادینگ1 ، - 2011 در حالیکه در خانوادههای منسجم نزدیکی عاطفی و خانوادگی وجود دارد. احساس همبستگی ، پیوند و تعهد عاطفی در خانوادههای منسجم دیده میشود - بالدریج2،. - 2011 کارول 3و همکاران - 2007 - و برنت ،لوریگ و دنیل - 2010 - 4 است که نشان داده اند برخی مؤلفه های مربوط به خانواده بویژه کنترل و حمایت والدین با احتمال سوء مصرف مواد در نوجوانان مرتبط هستند.
یکی از مفاهیم روانشناختی که اخیراً توسط دانشمندان علوم تربیتی در حوزه سوء مصرف و سایر ناهنجاریهای روانی - اجتماعی مطرح گردیده است، حمایت اجتماعی میباشد. این موضوع نیز یکی از نیازهای اساسی افراد بشر در طول تاریخ بوده است. به عقیده بالبی - 1982 - 5 در طول تاریخ بشری در صورت کمک اطرافیان، انسانها به بهترین وجه قادر به رویارویی با بحرانها و روبرو شدن با خطرات بودهاند. بدینگونه در طبیعت افراد نیاز به دلبستگیهای نزدیک استقرار یافته است تا بتوانند از حمایت خانواده و اطرافیان برخوردار گردند - ربلین و اچینو6، . - 2012 آنگونه که از تعاریف مختلف حمایت اجتماعی استنباط میشود، حمایت اجتماعی عبارت است از؛ میزان ادراک فرد از این که مورد توجه و علاقه دیگران بوده، از دیدگاه آنان فردی ارزشمند است و چنانچه دچار مشکل شود به او یاری میرسانند. حمایت اجتماعی شامل دو بعد اساسی است؛
یکی جنبه ذهنی که نشان دهنده تصورات و ادراکات فرد از حمایتهای اطرافیان است، و دیگری جنبه واقعی - عینی - است که عبارت است از میزان مساعدتها و کمکهای واقعی ارائه شده به فرد. منابع حمایت اجتماعی فراهم شده برای فرد نیز متنوع هستند. در این طیف گسترده، حمایت گروههایی از قبیل؛ خانواده، گروه همسالان، دوستان، خویشاوندان، همسایگان، معلمان، همکاران، و سایرین قرار دارند. برخی از این گروهها به طور رسمی و برخی دیگر به صورت غیررسمی تأمین کننده حمایت اجتماعی برای فرد هستند. بنابراین منظور از حمایت اجتماعی، قابلیت و کیفیت ارتباط با دیگران است که منابعی را در مواقع مورد نیاز فراهم می کنند - بخشی پور رودسری، . - 1388
کوب - 1979 - 7 حمایت اجتماعی را تحت عنوان معرفتی که باعث میشود فردی باور کند مورد احترام و علاقه دیگران میباشد، عنصری ارزشمند و دارای شأن است و به یک شبکه روابط و تعهدات متقابل تعلق دارد، تعریف میکند - برس8، . - 2011 حمایت عاطفی را میتوان نوعی رابطه صمیمی و محبتآمیز با افراد دانست و منظور از حمایت ابزاری ارائه خدمات، کمک در فعالیتها، دادن پول و سایر کمکهایی است که در اختیار افراد قرار میگیرد - علی پور و همکاران، . - 1388 حمایت اجتماعی خانواده میزان ارضاء کودکان و نوجوانان از نوع و میزان حمایت های عاطفی قابل دسترس در تعاملات درون خانوادگی است که می تواند محسوس یا نا محسوس باشد - ثنایی ،. - 1379 همبستگی مثبت و معنی داری بین فزون حمایت گری مادران و حرمت خود فرزندان و از سوی دیگر ، همبستگی منفی و معنی دار بین حمایت گری مادران و سن اختلال مصرف مواد در فرزندان - سن شروع و سن اعتیاد - به دست آ مده است - لطافتی، . - 1391
جعفری گیلانده - 1393 - در تحقیق خود که در بین دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهر رشت انجام شد نتیجه گرفت که بین سبکهای فرزند پروری والدین و رفتارهای پُرخطر رابطه معنیدار وجود دارد. اصلانی و همکاران - 1391 - در تحقیقی نتیجه گرفتند که؛ امیدواری و حمایت اجتماعی با رضایت از زندگی رابطه مثبت معنی داری دارند اما بین خوش بینی و رضایت از زندگی رابطه ای بدست نیامد. از طرفی نتایج تحقیق مرادی - 1390 - نشان داد که؛ بُعد همنوایی در الگوی ارتباطات خانواده پیش بینی کننده مثبت و معنی دار مؤلفه های رشد شخصی و پذیرش خود بود. پژوهش زینالی و همکاران - 1389 -
نشان داد سبک والدینی مقتدر پدر و مادر - مهربان و جدی - رابطه منفی و معناداری با استعداد اعتیاد فرزندان دارد و پیش بینی کننده معکوس و معنادار ا ست. سبک والدینی مستبد - دیکتا تور - پدر و مادر رابطه مثبت و معناداری با استعداد اعتیاد فرزندان و پیش بینی کننده مستقیم و معنی دار آن است و سبک والدینی بی اعتنای پدر و مادر رابطه ی مثبت و معنی داری با استعداد اعتیاد فرزندان دارد. یحیی زاده - 1388 - در تحقیق خود به این نتیجه دست یافت که روابط سطحی و سرد خانواده احتمال گرایش فرزندان به مواد مخدر را افزایش میدهد. یافتههای گودرزی و زرنقاش - 1383 - نشان داد که گروه های سوءمصرف کننده تریاک و هرویین در مقایسه با گروه بهنجار از حمایت عاطفی کمتری برخوردار بوده و بیشتر از آنان توسط والدین خود نادیده گرفته شده اند. ایلهان - 2011 - 1 در پژوهشی نشان داد که؛
بین خوش بینی و حمایت اجتماعی در رضایت از زندگی ارتباط معنی داری وجود دارد. مطالعه طولی فرگوسن و لینزکی - 1998 - 2 نشان داد که نبود علاقه و عاطفه والدین و نوع سبک های تربیتی نامناسب ایشان و همچنین رفتارهای همسالان آنها در تداوم رفتارهای ناسازگار بیشترین نقش را داشته است - به نقل از فراهانی، . - 1386 جرا3 و همکاران - - 2009 نشان دادند مراقبت پایین والدین - بی اعتنایی و نبود رابطه مهربانانه - با شدت بیشتر سوء مصرف مواد رابطه دارد و کودکان و نوجوانانی که والدین خود را بی اعتنا توصیف می کنند ، به طور معناداری مصرف مواد و رفتارهای مربوط به جرم را نسبت به همسالان خود بیشتر گزارش میکنند - جکسون و دیگران ، 1998 ؛
به نقل از هایس و دیگران ، . - 2004 نتایج بهدست آمده از تحقیق گرینبرگ - 2012 - 4 حاکی از این است که مهمترین عامل در گرایش جوانان به رفتارهای پرخطر و تهدید سلامت فردی، عدم وابستگی به محیط خانوادگی میباشد. یافته های بروک 5 و همکاران - 2001 - و مارشال و چسین - 2000 - 6 نشان داد احتمال سوء مصرف مواد به طور منفی با صمیمیت والدینی مرتبط است. با توجه به آنچه عنوان شده است تحقیق حاضر در صدد پاسخگویی به سوال زیر است: آیا با افزایش حمایت اجتماعی درون خانوادگی نوجوانان این احتمال وجود دارد که گرایش به سوء مصرف در آنان کاهش یابد؟ در راستای پرداختن به مسألهی اصلی تحقیق، فرضیهی پژوهش حاضر عبارتند از:
فرضیهی اصلی
بین سطح سلامت خانواده و گرایش دانشاموزان پسر به مصرف مواد مخدر رابطه وجود دارد.
روش تحقیق
