بخشی از مقاله
چکیده
گاوپنبه (Abutilon theophrasti Medic.) یکی از علفهايهرز مهم در محصولات زراعی گرمادوست مانند سویا میباشد. به منظور تعیین تاثیر زمان وجین گاوپنبه بر عملکرد و اجزاء عملکرد سویا در گرگان، آزمایشی در سال زراعی 1385-86 در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزي گرگان با چهار تکرار به اجرا در آمد. آلودگی کرتها به علفهرز در زمان کاشت با دست به صورت مصنوعی انجام گرفت. براي تعیین دوره بحرانی گاوپنبه از دو سري تیمار استفاده شد، تیمارهاي تزاحم که در آنها تا مراحل دو برگی، چهار برگی، شش برگی، اوایل گلدهی و اوایل غلافبندي سویا، به گاوپنبه اجازه تزاحم داده شد و از آن پس تا انتهاي فصل رشد تمامی علفهايهرز کنترل شدند. در کنار این تیمارها یک تیمار به عنوان شاهد تزاحم در نظر گرفته شد که به گاوپنبه اجازه حضور در تمام طول فصل رشد داده شد. سري دوم شامل، تیمارهاي کنترل بودند که در آنها تا مراحل رشدي یاد شده علفهايهرز کنترل و از آن پس به گاوپنبه تا انتهاي فصل رشد اجازه تزاحم داده شد. این تیمارها نیز همراه با شاهد کنترل (کنترل تمامی علفهايهرز در طول فصل رشد) بودند. اثر تیمارهاي کنترل بر عملکرد دانه و از بین اجزاء عملکرد فقط بر تعداد غلاف در مترمربع معنیدار بود اما بر وزن صد دانه و تعداد دانه در غلاف تأثیر معنیداري نگذاشت. اثر تیمارهاي تزاحم نیز بر تمام صفات فوق به غیر از وزن صد دانه، معنیدار گردید. حساسترین جزء عملکرد دانه به حضور گاوپنبه، تعداد غلاف در بوته بود.
واژههاي کلیدي: سویا، گاوپنبه، اجزاء عملکرد، زمان وجین.
مقدمه
سویا (Glycine max L.) یکی از سرشارترین منابع روغن خوراکی و پروتئینی است. همچنین سویا از محصولات راهبردي استان گلستان میباشد و بیش از 50٪ سطح زیر کشت سویا در کشور در این استان قرار دارد. علفهايهرز یکی از مهمترین عوامل محدود کننده تولید، هستند که به دلیل سازگاري بالا بودن با محیط زیست، شدیداً با گیاه زراعی رقابت کرده، و باعث کاهش قابل ملاحظه عملکردمی شود.
473 اکوفیزیولوژي علفهايهرز
طبق یافتههاي احتشامی و چائیچی (1) در گرگان با گذشت زمان و به تأخیر افتادن وجین علفهايهرز از سهم علفهاي هرز بخصوص تاجخروس ریشه قرمز کاسته شده و به سهم غلف هرز گاوپنبه افزوده شد. به طوري که در پایان فصل رشد، گونه غالب علفهايهرز مزرعه سویا، گاوپنبه بود . با توجه به دردسر ساز بودن این علفهرز در مزارع سویا، تحقیق حاضر جهت تعیین اثرات رقابتی گاوپنبه بر عملکرد و اجزاء عملکرد سویا صورت گرفت.
مواد و روش ها
این آزمایش در سال زراعی 1386 و در ایستگاه تحقیقات کشاورزي گرگان به مرحله اجرا درآمد. رقم مورد استفاده در این پژوهش سحر بود. بذور گاوپنبه در سال قبل از مزارع جمع آوري شدند. از اسید سولفوریک غلیظ 98) درصد) جهت شکستن خواب بذور گاو پنب استفاده شد. آزمایش در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. در این تحقیق پنج مرحله از رشد رویشی و زایشی سویا شامل مراحل دو برگی (V2)، چهار برگی (V4)، شش برگی (V6)، اوایل گلدهی (R1) و اوایل غلافبندي (R3)، بر اساس روش مرحله-بندي نمو سویا توسط فهر و کاوینس، مطالعه شد. به منظور تعیین تاثیر زمان وجین گاوپنبه بر عملکرد و اجزاء عملکرد سویا تیمارها در دو گروه مورد بررسی قرار گرفتند. سري اول تیمارهاي تزاحم که در آنها به علفهرز گاوپنبه از هنگام سبز شدن گیاه زراعی تا مراحل فوق اجازه تزاحم داده شد و پس از این مراحل کلیه علفهايهرز کنترل میشدند. سري دوم؛ تیمارهاي کنترل بودند که در آنها تا مراحل رشدي یاد شده تمامی علفهايهرز کنترل شده و پس از آن تا انتهاي فصل رشد به گاوپنبه اجازه تزاحم داده شد. به این ترتیب دو شاهد براي تیمارها منظور شد، شاهد کنترل، یعنی عدم حضور علفهرز در طول دوره رشد گیاه زراعی و شاهد تزاحم که بیانگر رقابت گیاه زراعی با گاوپنبه در طول کل دوره رشدي گیاه زراعی میباشد. در طی فصل رشد در کرتهایی که باید عاري از علفهرز باشند، وجین انجام میگرفت و بعد از رسیدن به مراحل فنولوژیکی مورد نظر در کرتهایی که از آن به بعد باید عاري از گاوپنبه میبودند، حذف علفهرز آغاز میشد. عملیات برداشت از دو ردیف وسطی هر کرت در سطحی معادل 2/5 مترمربع براي محاسبه میزان عملکرد در هر هکتار و همچنین برآورد اجزاء عملکرد سویا انجام شد. فاصله اطمینان 95 درصد براي میانگینهاي مورد محاسبه استفاده شد. براي فاکتورهاي اندازه گیري شده در صورت معنیدار شدن مقدار F از آزمون LSD در سطح %5 براي مقایسه میانگینها استفاده شد.
نتایج و بحث -1 اجزاي عملکرد دانه
-1-1 تعداد غلاف
افزایش تزاحم در طی فصل رشد باعث کاهش معنیدار تعداد غلاف در مترمربع شد (جدول .(1 به نحوي که رقابت گاوپنبه در تمام فصل رشد با سویا باعث کاهش 95 درصدي تعداد غلافهاي گیاه سویا نسبت به شاهد کنترل گردید (جدول .(2 وان آکر (10) نیز کاهشی در حدود 53 تا 64 درصد براي تعداد غلاف در مترمربع در اثر رقابت تمام فصل سویا با مخلوطی از علفهايهرز گزارش نمود. دورههاي عاري از علفهرز (شروع تزاحم از مرحله V4 به بعد) تأثیر چندانی بر تعداد غلاف در مترمربع نداشتند(جدول.(2 ایتون و همکاران (5) نیز مشاهده کردند که تأخیر در سبز شدن علفهايهرز به مدت 20 روز یا بیشتر، مانع از کاهش تعداد غلاف در بوته شد. در این آزمایش نیز کنترل اول فصل گاوپنبه تا مرحله دو برگی باعث کاهش تعداد غلاف در مترمربع به میزان 67 درصد نسبت به تیمار شاهد کنترل، گردید
(جدول .(2
Weed Ecophysiology Page 374
سومین همایش علوم علفهايهرز ایران، بهمنماه 375 1388
گگ جدول -1 مقادیر میانگین مربعات صفات عملکردي سویا در تیمارهاي مختلف
گگ منبع درجه تیمارهاي آلوده به علفهرز گاوپنبه تیمارهاي عاري ازعلفهرز گاوپنبه
تعداد وزن صد عملکرد تعداد وزن صد عملکرد
آزاد تعداد تعداد غلاف
تغییر دانه دانه دانه دانه دانه دانه
گگ ي غلاف (m2) (m2)
در غلاف (gr) (Kg/ha) در غلاف (gr) (Kg/ha)
گگ تکرار 3 228/18n.s 0/035n.s 2/64n.s 1130666n.s 179/097n.s 0/228n.s 6/795* 55695/1n.s
تیمار 5 9567/44** 0/052* 2/13n.s 736787/9** 9313/117** 0/057n.s 1/859n.s 67208/7**
گگ
احتشامی و چائیچی (1) نیز تعداد غلاف در بوته را حساسترین جزء عملکرد در گیاه سویا معرفی کردند. در این مطالعه نیز وجود رابطهاي خطی با همبستگی بالا (R2= 90) میان تعداد غلاف در مترمربع و درصد عملکرد دانه سویا در تیمارهاي مختلف نسبت به شاهد کنترل، مؤید حساس بودن این جزء از عملکرد میباشد (شکل .(1
