بخشی از مقاله
چکیده
در عصر کنونی، بسیاری از فیلسوفان علم بر این امر تکیه تأکید دارند که هر جامعهای نیازمند به مجموعه دانشی است که متناسب با حافظه تاریخی، فرهنگی و به طور کلی، سازگار با محیط زندگی آن جامعه باشد. بر این اساس، جهانشمول بودن بسیاری از تئوریها، نه تنها در حوزه علم الاجتماع و علوم انسانی، بلکه در حوزه علوم فیزیکی و مادی نیز زیر سؤال رفته است.به همین صورت، جوامع اسلامی نیز در حوزه مدیریت جامعه بهطور اعم و مدیریت سازمانها به طور اخص نیازمند تئوریهای بومی اسلامی متناسب با مبانی علوم دینی است.جلب اعتماد مردم نسبت به سازمان و مدیریت مقوله بسیار مهمی است که با صداقت در گفتار و کردار و ایثار در عمل، صراحت در انتقال احساسات در کنار دیگر فاکتورها موجب گرایش مردم به مشارکت در امور می گردد که این اعتماد تعمیم یافته نکته کلیدی در بحث سرمایه اجتماعی است. دراین مقاله بامروری برمفهوم سرمایه اجتماعی وزیرشاخص های تلاش می شود تابانگاهی استنباطی و نظری تعالیم قرآن کریم،اهمیت سرمایه اجتماعی و مولفه هایی چون اعتماد،انسجام،مشارکت و عدالت از نظر قرآن و احادیث بررسی کرده در نتیجه نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت ورسیدن به اهداف مدیریت اسلامی لازم و ضروری می باشد.
کلمات کلیدی: مدیریت اسلامی،سرمایه اجتماعی، عدالت اعتماد،مشارکت،انسجام
1
مقدمه
درجهان پرشتاب امروز،سازمانهای زیادی درتلاشند تا برای رسیدن به اهداف سازمانی واقتصادی و تداوم حیات خودازالگوهاو شیوه های مختلف بهره برده ومزیت رقابتی جدیدی کسب نمایند تاازسقوط و واژگونی های سریع محیطی درامان بمانند. دردیدگاههای سنتی مدیریت توسعه سرمایه اقتصادی، فیزیکی و نیروی انسانی مهمترین نقش راایفامی کردند؛ برای توسعه درعصر حاضر به سرمایه اجتماعی بیشتراز سرمایه اقتصادی، فیزیکی وانسانی نیازمندیم. زیرا بدون این سرمایه استفاده از دیگر سرمایه ها امکان پذیر نیست. درجامعه ای که فاقد سرمایه اجتماعی کافی است به احتمال زیاد سایر سرمایه ها تلف می شوند .ازاین روست که موضوع سرمایه اجتماعی محوراصلی مدیریت درسازمانها محسوب شده و مدیرانی موفق می گردند که بتوانند درارتباط با جامعه به تولید و توسعه سرمایه اجتماعی بیشتری نائل گردند.درگذشته سرمایه اجتماعی به صراحت مورد توجه قرار نمی گرفت،اما در حال حاضر، تغییرات پرشتاب محیطی، فناوری اطلاعات، نیازهای رو به رشد به اطلاعات وآموزش، نیازهای فزاینده به نوآوری، خلاقیت و ضرورت پیشرفت مداوم سازمان،ایجاب می کند که رهبرانسازمان، سرمایه اجتماعی را به منزله یک منبع ارزشمند سازمانی مورد توجه قرار دهند.(رحمان پور،.(1382 به طور سنتی وجود سه نوع سرمایه(طبیعی، فیزیکی وسرمایه انسانی)درکنار یکدیگر،مبنای برای توسعه وعملکرداقتصادی فرض می شده است.ولی امروزه به این مهم پی برده اند که توسعه هر جامعه درگرو افزایش سطح سرمایه اجتماعی سازمانها و نهادهای فعال درآن است (Zhang,2006).با توجه به اهمیت شایان توجه سرمایه اجتماعی برای جامعه و سازمانهای اجتماعی،عوامل موثر بر افزایش میزان سرمایه اجتماعی درکانون توجه قرارمی گیرد. از آنجایی که بی عدالتی موجب خدشه بر کرامت انسانی، خروج سرمایه های اجتماعی وکاهش عزم ملی برای فعالیت و تهدید سلامت جامعه می شود(پور عزت و همکاران،(1382 و ادراک عدالت سازمانی، یک الزام اساسی برای کارکرد موثر سازمانها، و رضایت شخصی کارکنان بوده و در شکل دادن نگرشهاورفتارهای آنها،نقش بسیار مهمی راایفا می کند.((lambert,2003 همچنین توانای یفرد برای ترسیم سرمایه اجتماعی ازطریق ایجاداعتماد بین خود و دیگران درشبکه توسعه پیدا می کند سرمایه اجتماعی معمولا توسط یک فرد در طول سالهای زیادی کسب می شودو به صورت لحظه این می تواند ایجاد شود . مدیران ارشدافراد کمیرا پیدا خواهند نمود که دارای درجات بالایی از سرمایه اجتماعی باشند . ازاین روافراد دارای درجات بالا از سرمایه اجتماعی منابع کمیاب تلقی می شوند، چون افراد دارای سرمایه اجتماعی بالاتر توانایی حل مشکلات بیشتری نیز دارند بنابراین با توجه به مباحث مطرح شده اهمیت کارکنانی باسرمایه اجتماعی بالا برای سازمانهابسیاراست (تیمون واستامف،.(2003 با توجه به اهمیت سرمایه اجتماعی در توسعه جامعه به ویژه سازمانهای اجتماعی، لازم است برای افزایش این سرمایه، برنامه های متنوعی در نظرگرفته شود . تشویق به ایجاد و تقویت نهادهای اجتماعی یکی از راه حلهای ساختاری افزایش سرمایه اجتماعی است.
مفهوم سرمایه اجتماعی
عبارت است از: دانش،ادراک،هنجارها، قوانین و انتظارات مشترک، »سرمایه اجتماعی« درباره الگوهای تعاملات که گروهی ازافراد در برخورد با مسائل پیچیده اجتماعی، موقعیت های کنش جمعی با خود به سازمان می آورند و به عبارتی دیگر : این مفهوم به پیوندها وارتباط های میان اعضای شبکه به عنوان منبع باارزش اشاره دارد، که باخلق هنجارهاواعتماد و » شناختی « متقابل موجب تحقق اهداف اعضامی شود. (فرانسیک، ).2002 به عبارت دیگر، مفهوم سرمایه اجتماعی به پیوندها و وجود روابط خوب میان اعضای یک شبکه(سازمان)به عنوان منبعی باارزش اشاره داردکه با خلق هنجارها واعتماد متقابل، موجب تحقق هدف های اعضامی شود.سرمایه اجتماعی کارایی اقدامات را افزایش می دهد و همکاری بین افراد را بهبود می بخشد. سرمایه اجتماعی سازمان وروابط اجتماعی مساعد بین کارکنان،باعث توسعه سرمایه انسانی و سرمایه فکری می شود .در سطح فردی،افرادی که سرمایه اجتماعی و یا روابط انسانی بهتری دارند،روابط قوی با شبکه ها بر قرار می سازند نرخ بازده سرمایه انسانی بالاتری را کسب می کند.( کردستانی،(1387 .توجه به این نکته حائزاهمیت است که رفتارهای تبعی در سازمان به ایجاد سرمایه اجتماعی کمک شایانی نموده و یکی ازعوامل مهم در تقویت سرمایه اجتماعی است. اعتمادی که از ارکان اصلی شکل دهنده سرمایه اجتماعی است که مورد توافق اکثریت محققان دراین زمینه، قرار گرفته است. در تحقیقات انجام شده واضح ومبرهن
2
است که رعایت عدالت رویه ای و توزیعی در ایجاداعتماد نسبت به کل سازمان و رعایت عدالت مراورده ای، درایجاداعتماد نسبت، به سرپرست، مؤثر است .( ,Aryee2002) سرمایه اجتماعی را می توان حاصل روابط مبتنی بر اعتماد در جامعه دانست و آن را به مجموع منابعی که در ذات روابط سازمان اجتماعی به وجود می آیند
