بخشی از مقاله
چکیده
انسانها از بدو آفرینش در بستر محیط طبیعی شروع به تکاپو برای گذران زندگی اجتماعی خود کرده است اما امروزه با استفاده از تکنولوژی به بهره برداری اقتصادی از جنبه های مختلف روی آورده اند . آیات و روایات متعددی در زمینه محیط زیست ، حفاظت و عدم اسراف ، حقوق اسلامی وجود دارد که همگی نشان از اهمیت آن در تعالیم اسلامی است.در این پژوهش برآنیم که جایگاه باارزش از این موهبت الهی را نشان بدهیم و روش کار توصیفی- تحلیلی است و نتایج حاکی از آنست که اسلام بین انسان و محیط زیست ، جدایی قائل نیست و آنها را مکمل یکدیگر می داند، از این رو دین اسلام کامل ترین سفارشات را برای حفاظت از محیط زیست دارد و تمامی جنبه های انسانی را در ارتباطی هماهنگ و موزون با مسیر الهی ، در قرآن کریم به تصویر کشیده است.
مقدمه :
محیط زیست محل زندگی موجودات زنده است که متاسفانه با صنعتی شدن شهرها، استفاده نادرست از تکنولوژی زمینه تخریب و نابودی آن فراهم شده است. مفهوم محیط زیست یا از علوم طبیعی نشأت می گیرد و یا از علوم معماری و شهرسازی، محیط زیست به مفهوم نخست آن مجموعه ای از پدیده های طبیعی و تعادل بین عناصر مؤثر در طبیعت است که حیات بیولوژیکی گیاهان و جانوران را تضمین می نماید و محیط زیست به مفهوم دوم رابطه تعاملی است که بین تأسیسات و محیطی که درآن ایجاد می شود وجود دارد. بنابراین محیط زیست برای خاک، آب و هوا - منابع طبیعی - و انواع حیوانات و گیاهان و تعادل بیولوژیک بین آنها - طبیعت - شهر و مناظر آن، به کار می رود. برای درک بهتر محیط زیست همانند دیگر موضوعات می توان به قرآن که جامع ترین و مهمترین منبع شناخت است، مراجعه کرد.
تاریخچه باغ و فضای سبز در ایران
در تاریخ تمدن و فرهنگ شهری ایران، باغ و فضای سبز جایگاه ویژه ای داشته است . در کتب قدیمی از پردیسهای باستانی خوزستان - بهشتهای جاودانی - صحبت به میان آمده است و به نظر می رسد که چه قبل از هخامنشیان و چه در زمان آنها هنر باغ سازی در تخت جمشید و شوش به منتهی درجه از زیبایی خود رسیده باشد به طوری که از نوشته های مورخان یونانی بر می آید نزدیک به سه هزار سال پیش،پیرامون خانه های بیشتر ایرانیان را باغها احاطه کرده بود و واژه پردیس به همان باغهای پیرامون خانه ها گفته می شده است .
از آنجا که ایران کشوری کشاورزی بوده، غرس نهال و کاشت درختان و نباتات در آن متداول بود. همچنین به علت اقلیم نیمه خشک و هوای گرم شهرها یا با بیابانها مورد توجه بوده است. سابقه حفر کاریز به قرن ششم قبل از میلاد و سابقه ایجاد باغ به 4500 سال قبل از میلاد می رسد. روایت است که منوچهر پادشاه پیشدادی نخستین سازنده باغ است. که آنرا بوستان نامید.
یعنی کشتزار بوهای خوب. باغ کورش در ماد قدیمی ترین باغ شناخته شده ایران بوده است و کورش اولین کسی است که درختکاری ردیفی منظم - بسان نظم نظامی - را دستور داد و به دست خود به کشاورزی که زیباترین درخت را کاشته بود ، جایزه کشاورزی داد و جشن درختکاری معمول گشت.از زمان زرتشت نشانه هایی از باغهای بزرگ در نجف آباد و اصفهان بدست آمده و مادها کاخهای خود را نزدیک باغها و رودخانه ها ایجاد می کردند .
در زمان خشایارشاه ایجاد باغهای بنام پردیس مرسوم بوده است و درختکاری سنتی اهورایی به شمار می آمده است و آریایی ها معتقد بودند که دنیا چهار قسمت است که در وسط آن آبگیری است و اطراف آن درخت است .این طرح از زمان ساسانیان به صورت طرح باغهایی به نام چهار باغ درآمد. در دوره اسلامی ایجاد باغها وارد مرحله جدیدی شد .واژه پردیس به معنای بهشت، در زبان عربی فردوس و در زبان های پهلوی ، سغدی به پارادایز - به معنی محوطه محصور و مدور باغ - نامیده میشود.
بهشت یا و هشت به معنای بهترین زندگی است و این بهشت به شکل باغی سبز، خرم و زیبا مجسم میشده است. امروزه برای این مفهوم واژه جنت، فردوس، بهشت یا رضوان را بکار میبریم. در فارسی قدیم واژه پالیز نیز همین معنا را داشته. چنانکه فردوسی حکیم گوید: "وز آنجا به پالیز بنهاد روی". دستورات اسلامی و رویه پیشوایان دین همچون حضرت علی - ع - کهشخصاً به احداث نخلستان می پرداختند در توسعه باغها سهم مهمی داشت . در دوران عباسی با انتقال مرکز حکومت به بغداد، معماری و باغسازی ایرانی برگرفته از ساخت و ساز حکومتی شد.
المعتصم و المتوکل کاخهایی در کرانه های دجله ساختند و از باغ های ساسانی الگوبرداری کردند - اصلانلو،1381 ،. - 40 در دوران مغول هر چند همه چیز از بین رفت اما با آرامشی که پس از دوران چنگیز در سایه همت و درایت بزرگانی چون خواجه نصیرالدین طوسی وزیر هلاکو خان ایجاد شد هنر پویای باغ سازیمجدداً احیاء شد و در این دوره چاههایی به عمق هفتاد متر جهت آبیاری حفر شدند .
خیابان کشی مشجر و ایجاد معابر عمومی به صورت منظم - که اولین آنها چهار باغ بود - از زمان صفویه شروع شد. از این میان می توان به باغهای ارم و تخت جمشید در شیراز، باغ ائل گلی - شاه گلی - در تبریز، باغ فین کاشان، باغ شاهزاده در ماهان کرمان و باغ گلشن در طبس اشاره کرد . در دوره قاجار برایاوّلین بار باغهایی به سبک اروپائیان در تهران بنا شد و باغ سازی غربی در باغ سازی سنتی تداخل پیدا کرد .در ناحیه ییلاق شمیرانات که تفرجگاه عمومی بود کاخها و سفارتخانهها ساخته شد .نخستین باغ به سبک ایرانی- اروپایی باغی بود که کاخ دوشان تپه در آن بنا گردید .
باغ سعدآباد نیز نمونه دیگری است. بعدها با احداث خیابانهای ماشین رو و سنگفرش آنها، دو طرف خیابانها را درختکاری نمودند که این شیوه تا امروز نیز ادامه دارد. در قرن بیستم ادغام طبیعت در شهر با واژه "فضای سبز شهری" رابطه تنگاتنگ با مسکن می یابد.در نگرش حاکم بر این دوره یعنی" شهرسازی عملکرد گرایی" پارک به عنوان یک فضای عمومی و خدماتی مورد توجه شهرسازان قرار می گیرد و همانند دیگر خدمات شهری به پیروی از تقسیم بندی شهر به محله، منطقه و واحد همسایگی به پارکهای محلی- شهری و واحد همسایگی تفکیک می گردد. طراحی فضای سبز در این دوره با در نظر گرفتن شاخصهای اجتماعی- محیط زیستی و زیبا سازی انجام می گیرد و لزوم همکاری دانشهای خاص - گیاه شناسی، معماری و شهرسازی، جامعه شناسی، برنامه ریزی شهری و معماری منظر - را در ساماندهی پارکهای شهری ایجاب می کند
جدول شماره - - 1 شاخص های طراحی براساس باغ ایرانی در قبل و بعد از اسلام
