بخشی از مقاله
تاريخچه روزنامه
مقدمه
روزنامه كه آغاز و پيدايش آن به پنج قرن پيش از ميلاد مسيح مى رسد نشانه نياز شديد مردم به ارتباط و خبر داشتن از جريان عادى زندگى و يا اقدامات فرمانروايان در اداره شهر و كشور بود. روزنامه در ابتداى حيات خود تنها به صورت نامه اى بود كه اولين بار در رم نوشته شد تا مردم را كه دور از پايتخت به سر مى بردند از وقايع روز و آن چه كه در پايتخت مى گذش
ت، مطلع سازد. پس از مدتى، ۶۰ سال پيش از ميلاد مسيح به دستور ژول سزار روزنامه اى را كه در آن اخبار و آگهى هاى دولتى را مى نوشتند تأسيس گرديد. پس از ۱۴۴۰ ميلادى به دنبال اختراع دستگاه چاپ به وسيله گوتنبرگ، روزنامه كه تا آن زمان به صورت دستنويس منتشر مى شد به شكل چاپى در هلند، بلژيك، آلمان، فرانسه، انگلستان، روسيه و دي
گر كشورها تأسيس شد.
تاريخچه روزنامه نگارى در ايران
روزنامه پس از سال ها تأخير، وارد ايران شد. پس از آن كه عباس ميرزا عده اى از جوانان را به اروپا فرستاد.
ميرزا صالح شيرازى، پسر حاجى باقرخان كازرونى شيرازى يكى از ا
فرادى بود كه قائم مقام، به دستور عباس ميرزا، او را در سال ۱۲۳۰هـ.ق براى تحصيل به لندن فرستاد. ميرزا صالح پس از تحصيل هنگام مراجعت از انگلستان يك دستگاه چاپ و وسايل صنعت باسمه (يعنى گراور كردن روى مس) با خود به ايران آورد. هنگامى كه در لندن بود در كارگاه يكى از استادان چاپ، مهارت چاپ متن. ساختن مركب، تهيه حروف و حكاكى را به دست آورد و با عنوان مهندسى و تسلط به زبان هاى انگليسى، فرانسه و لاتين به ايران بازگشت. ميرزا صالح به دليل تسلط به زبان هاى انگليسى و فرانسه مترجم وليعهد در تبريز شد و دستگاه چاپ خود را در همان جا مستقر كرد. ميرزا صالح در زمان حكومت محمدشاه از تبريز به تهران آمد و نخستين روزنامه را در حدود ۲۲ يا آخر رمضان سال ۱۲۵۲هـ.ق منتشر كرد. انتشار اين روزنامه با نام كاغذ اخبار تا سال ۱۲۵۶ هـ.ق ادامه داشت و پس از آن متوقف شد.
چهارده سال بعد، در سومين سفر ناصرالدين شاه به فرنگ و صدارت ميرزا تقى خان اميركبير تأسيس روزنامه به شيوه اى كه در كشورهاى اروپايى متداول بود آغاز شد. جمعه پنجم ربيع الثانى سال ۱۲۶۷ هـ.ق (۷ ژانويه ۱۸۵۱) نخستين روزنامه با نام «روزنامه اخبار دارالخلافه تهران» كه از شماره دوم نام آن به «روزنامه وقايع اتفاقيه» تبديل شد با چاپ سنگى به صورت هفتگى در چهار تا هشت صفحه منتشر شد.
انتشار روزنامه وقايع اتفاقيه ۵۷ سال يعنى تا سال ۱۳۲۴ هـ.ق ادامه داشت و از شماره ۴۷۲ با نام «روزنامه دولت عليه ايران» منتشر گرديد.
به تدريج انتشار روزنامه در شهرهاى ديگر ايران مانند شيراز (روزنامه
فارس) اصفهان (روزنامه فرهنگ) تبريز (روزنامه تبريز) آغاز شد.
در اين دوره روزنامه معمولاً دولتى بودند و از طرف رجال دولتى مسوولان حكومت و حكام محلى منتشر مى شدند.
در سال 1277 هجرى قمرى ، روزنامه دولت عليه ايران كه نشريه اى مصور بود زير نظر ميرزاابولحسن خان نقاش باشى غفارى ملقب به صنيع الدوله انتشار يافت . بعدها اي
ن روزنامه ها به نام روزنامه دولتى خوانده شد.
انتشار اين روزنامه تا سال 1324 ه‍ق تحت عنوان ايران ادامه داشت و بعد از مدتى وقفه ، دگربار به سال 1329 ه ق به نام روزنامه رسمى دولت ايران انتشار يافت . در سال 1283 ه‍ق روزنامه ديگرى به نام روزنامه ملتى در تهران پخش شد و مقصود از به كاربردن كلمه ملتى اين بود كه روزنامه مزبور از روزنامه دولتى كاملا متمايز باشد.
نخستين شماره آن در يازدهم محرم 1283 و آخرين شماره آن روز جمعه بيستم جمادى الاخر 1287 انتشار يافته است .
در زمان مظفر الدين شاه ، روزنامه اى به نام معارف كه وابسته به انجمنى به نام انجمن معارف بود انتشار يافت و رياست عاليه اين انجمن را شخص شاه به عهده داشت .
روزنامه معارف هر ماه دو شماره منتشر مى شد و مجموعا 72 شماره انتشار يافت .
از ديگر روزنامه هاى نخستين كه به زبان فارسى پخش مى شد روزنامه هاى زير را مى توان نام برد:
روزنامه سد الاخبار - اين روزنامه در هندوستان انتشار مى يافت و صاحب و مدير آن آقا سيد آقاى شيرازى نام داشت . شماره نخست آن در ربيع الاخر سال 130 ه ق پخش شده و در آن مطلبى عليه روسيه تزارى نوشته مى شده است .
سيد الاخبار در هفته يك بار و در 8 صفحه و روزهاى شنبه انتشار مى يافت .
روزنامه دانش - اين روزنامه در زمان وزارت علوم و معارف عليقليخان مخبرالدوله منتشر مى شد. شماره نخست آن در 23 رجب 1299 ه‍ق و آخرين شماره اش در 16 صفر 1300 انتشار يافته است . اين روزنامه 14 شماره پخش شد و تمام اخبار و مقاله هاى آن درباره موضوعهاى علمى بود و به طور مجانى و به منظور نشر دانشهاى نو بين مردم انتشار مى يافت .
روزنامه مظفرى - اين روزنامه در بندر بوشهر به مديريت عبدالحميد خان متين السلطنه منتشر مى شد و نخستين شماره آن در 7 شوال 1319 ه‍ق انتشار يافته است . شماره هاى آن بيشتر در 16 صفحه و مطالب آن شامل اخبار ايران و جهان و مطالب علمى و ادبى بوده است .
روزنامه علمى - روزنامه علمى را محمد حسن خان اعتماد السلطنه تاءسيس كرد و شماره اول آن روز سه شنبه 22 ذيحجه 1293 منتشر شد و جمعا 64
شماره انتشار يافت . اين روزنامه فقط به درج مطالب علمى مى پرداخت.
روزنامه وطن - در سال 1292 ه‍ق ، مرحوم ميرزا حسينخان سپهسالار به يارى يك مهندس بلژيكى به نام بارون دو نرمان Narmon de Baron يك روزنامه به دو زبان مهندس بلژيكى به نام وطن Patrie La انتشار داد كه شاه از سر مقاله آن وحشت كرد و اجازه انتشار شماره بعدى را نداد.
روزنامه نظامى علميه و ادبيه - اين روزنامه فقط به درج
مسائل نظامى مى پرداخت عامل انتشار اين روزنامه ميرزاحسينخان سپهسالار بود. شماره نخست آن در 29 ذى القعده 1293 انتشار يافت . تا سال 1296 اين روزنامه منتشر مى شد. در اين سال روزنامه منتشر مى شد. در اين سال روزنامه مريخ جانشين آن شد.
روزنامه مريخ - اين روزنامه يك روزنامه نظامى بود كه ش
ماره نخست آن روز دوشنبه 5 محرم 1296 انتشار يافت و بيشتر مطالب آن اخبار رسمى نظامى بود.
روزنامه شرف - زيباترين روزنامه عهد ناصرى روزنامه شرف بود و از نظر نفاست و زيبايى پربهاترين آنهاست كه به خط نستعليق بسيار خوب و كاغذ بسيار ارزنده در چهار صفحه منتشر مى شد و نخستين شماره آن در اول محرم 1300 انتشار يافته است . از اين روزنامه 87 شماره منتشر شد و انتشار آن تا سال 1309 ادامه يافت .
شماره هاى اين روزنامه مفيدترين اسناد براى آگاهى به شرح حال رجال عهد ناصرى است .
روزنامه فرهنگ - اين روزنامه نيز به فرمان ظل السلطان و به مديرى ميرزا تقى خان حكيم باشى منتشر مى شد و نخستين شماره آن در دوم جمادى الاول سال 1296 انتشار يافت و مدت دهسال منتشر شده است .
روزنامه اطلاع - اين روزنامه از روزنامه هاى وزين و گرانبهاى عهد قاجار است و حاوى مطالب علمى و ادبى و سياسى و مشاجره هاى قلمى است .
روزنامه مرآت السفر و مشكوة الحضر از اين روزن
امه فقط 13 شماره منتشر شد و مطالب آن شامل اخبار سفرهاى ناصر الدين شاه و داستان شكارهاى اوست .
شماره نخست آن در ربيع الاول 1288 انتشار يافته است .
روزنامه اردوى همايون - روزنامه مرآت السفر از سال 1300 به نام اردوى همايون تغيير اسم داد. اين روزنامه نيز به مديرى محمد حسن خان اعتمادالسلطنه منتشر مى شد و شماره نخست آن در 11 شعبان و شماره آخرش در 12 ذيحجه 1300 و مجموعا در 12 شماره انتشار يافت .
خلاصة الحوادث - نخستين روزنامه روزانه ايران به نام خلاصة الحوادث در سال 1316 ه‍ق در تهران منتشر شد. اين روزنامه چهار صفحه اى بود و اخبار خبرگزارى رويتر را كه به مقصد هندوستان مخابره مى شد مى گرفت و منعكس مى كرد.
بعد از استقرار مشروطيت چهار روزنامه روزانه به نامهاى مجلس ، نداى وطن ، حبل المتين و صبح صادق منتشر شد.
روزنامه مجلس - اين روزنامه زير نظر ميرزا محمد صادق طباطبايى اداره مى شد و اخبار مذاكره هاى مجلس شوراى ملى را منتشر مى كرد.
بعد از خلع محمد على ميرزا از سلطنت روزنامه هاى گوناگون ديگرى به طور روزانه در ايران منتشر شد.
نخستين نشريه علمى كه در ايران منتشر شد عنوان روزنامه علميه دولت عليه ايران را داشت . بعد از اين روزنامه ، نشريه هاى ديگرى مانند: گنجينه فنون ، فلاحت مظفرى (علمى )، مجمع الاخلاق (اخلاقى )، دعوت الحق (علمى )، مجمع بهار (ابى ) و آفتاب (ادبى و علمى ) منتشر شد. نخستين روزنامه فكاهى كه در ايران منتشر شد نامه طلوع نام داشت كه در سال 1318 قمرى نخستين شماره آن پخش شد. مدير اين نشريه عبدالحميد خان متين السلطنه بود كه بعدها نماينده مجلس شوراى ملى شد.
روزنامه و مجله هايى كه در دوران مشروطيت به سبك فكاهى منتشر شدند نقش مهمى را در توسعه مطبوعات ايران ايفا كردند. مهمترين اين نشريه ها بدين قرارند:
كشكول ، تنبيه ، حشرات الارض ، بهلول ، شيدا، شيخ چغندر و غيره .
نشريه صوراسرافيل كه مقارن همين احوال منتشر مى شد از نظر مطالب فكاهى مقام اول را داشت . نويسنده متون چرند و پرند صور اسرافيل علامه ميزا على اكبر خان قزوينى معروف به دخو دهخدا بود.
از روزنامه هايى كه در خارج ايران منتشر مى شد و بسيارى از اوقات به علت آزادى خواهى مديرانشان ، ورود آنها به داخل كشور ممنوع مى شد اختر به مديرى آقا محمد طاهر تبريزى ، قانون به مديرى پرنس ميرزا ملكم خان ناظم الدوله و حبل المتين به مديرى شيخ احمد روحى را مى توان نام برد.
در دوره مشروطيت بيدارى افكار عمومى بسرعت و شدت اوج گرفت و روزنامه ها نفوذ عظيمى در تجديد حيات انديشه هاى مردم داشتند. روزنامه
هاى مجلس ، صوراسرافيل و ايران نو در توسعه و تكامل افكار عمومى خدمتهاى ارزنده يى انجام دادند. شرافت و ديگر جرايد نيز در بيدارى مردم اثر داشتند.
روزنامه هاى ثريا و پرورش كه به قلم ميرزا على محمد خان شيبانى كاشانى نگاشته مى شد نفوذ زيادى در افكار عمومى داشتند.
از روزنامه هاى ادبى : تربيت ، ادب و بهار از نشريه هاى طراز اول محسوب مى شدند. در ميان روزنامه فقط سه نشريه اقيانوس ، آى ملاعمو و فكر مدافع علنى و روشن استبداد بودند.
پرفروشترين روزنامه هاى ايران در دوران مشروطيت روزنامه مجلس بود كه مذاكره هاى مجلس شوراى ملى را منتشر مى ساخت و ده هزار نسخه چاپ مى شد.
در دوره دوم مشروطيت قطع روزنامه هاى روزانه بزرگتر شد، اما تيراژ آنها كاهش يافت . تعداد روزنامه هاى ايران در سال 1325 ه‍ق 84 بود و در سال 1328 ه‍ق اين رقم به 36 و در سال بعد به 33 مورد تقليل كرد.
روزنامه هاى مهم دوره احمد شاه عبارت بودند از: ايران نو، شرق ، برق ، رعد، استقلال ايران ، مجلس ، كوكب ايران ، ستاره ايران ، نوبهار ايران ، كاوه ، شفق تجدد، آزادستان ، روزنامه هايى كه توسط زنان منتشر مى شد، عبارت بودند از: دانش و شكوفه ، زبان زنان و نامه بانوان .
