بخشی از مقاله
چکیده:
در این مقاله به دنبال مطالعه بازنمایی بحرانهای بینالمللی در دو خبرگذاری مهم داخلی و خارجی و تحلیل گفتمان آنها بر مبنای نظریه کنش گفتار ه ستیم. نمونهی مورد مطالعه، بازنمایی بحرانهای کره شمالی در روزنامه کیهان از یک سو و پایگاه خبرگزاری BBC از سوی دیگر می باشد . پو شش خبری رویدادهای مرتبط با کره شمالی در این رسانه ها در بازهای دو ماهه مورد مطالعه قرار گرفته است تا گرایشها و اهداف این رسانهها در بازنمایی این بحرانها با توجه به گرایشهای ایدئولوژیکشان مشخص شود.
برای پاسخ به این پرسش از روش تحلیل کنش گفتار سرل و رجوع به منابع کتابخانهای استفاده شده ا ست. در نهایت نتایج این تحلیل ن شان میدهد که هر کدام از این ر سانهها با توجه به واب ستگیهای ایدئولوژیک خاص خود، رویکرد مت فاوتی را در بازن مایی اخ بار این بحران ها ات خاذ کرده ا ند و درک کنشهای گفتاری این رسانهها هم میتواند ابزاری برای تشخیص گرایشهای سیاسی آنها باشد.
مقدمه
بازنمایی اخبار در رسانه های مختلف همواره با جهت گیری همراه بوده و تحت تاثیر ایدئولوژی، روابط قدرت و سرمایه قرار داشته است. به عبارتی می توان عملکرد ر سانهها را بر مبنای ساختارهای ا سا سی سازمانی و همچنین روابطی که بر مبنای آن د ست به عمل می زنند، تببین کرد. چنین عواملی برخورد رسا نه ها با اخ بار را به امری شخصی سازی شده تبدیل می کند و بازنمایی اخبار تحت تاثیر منافع، عقاید و گرایش های سیاسی این رسانه ها قرار می گیرند.
بدین ترتیب هر یک از رسانه ها، واقعیت های خبری را بر مبنای گفت مان های موجود خویش مورد تفسیرقرار داده و در ن ها یت بازن مایی می کن ند. درک چگونگی این بازن مایی ها و روابط آن با گرایش های سیا سی و منافع این ر سانهها، میتواند نمای رو شنی از گفتمان حاکم آنها و عملکرد خبری مبتنی بر آن را نشان دهد. بحران های بین المللی بویژه بحران های سیاسی بین شرق و غرب و گرایش رسانه ها در جهت له یا علیه طرفین منازعات از طریق کنش ها گفتاری، همواره شاخص منا سبی برای ت شخیص گفتمان های پنهان در بازنمایی های خبری رسانه های مختلف محسوب می شوند.
لذا برای مطالعه ی بازنمایی رسانه های داخلی در ایران در مقایسه با یکدیگر و در مقایسه با رسانه های برون مرزی، تحولات و اخبار مربوط به بحران های کره ی شمالی را به عنوان موضوع مورد مطالعه انتخاب کردیم و تلاش شده تا پو شش خبری دو مورد از مطرح ترین ر سانه های چاپی ایران را در کنار خبرگزاری انگلیسی BBC از وقایع و رویدادهای این کشور بررسی کنیم. از راه های اصلی فهم لایه های پنهان کلام و شناخت تاثیر مورد نظر رسانه های خبری در بازنمایی اخبار آنان نیز، مطالعه ی کنش های گفتاری این رسانه ها در متون مطبوعاتی ا ست. لذا در این مقاله برآنیم تا بازنمایی بحران های کره شمالی در روزنامه مطرح داخلی و خارجی را بر مبنای روش تحلیل کنش گفتاری که در حوزه ی تحلیل گفتمان قرار دارد، مورد مطالعه قرار دهیم.
با وجود این که بسیاری از مطالب درج شده در این خبرگزاری ها به دلیل قالب خبری بودن، گرایش به کنش اظهاری دارند اما در نهایت انتخاب متون تو سط سردبیران و نوی سندگان این خبرگزاری ها از میان خبرهای مختلف و ارایه و بیان های متفاوت آنها در بافت ایدئولوژیک هر کدام، معنایی متفاوت به کنش های گفتاری آنها می دهد و این معنا ها و کنش ها در این مقاله مورد مطالعه قرار گرفته اند.
این تحقیق در حوزه ی تحلیل گفتمان و بر مبنای روش تحلیل کنش گفتاری صورت گرفته و بیشتر دارای گرایشی کمی است. برای انجام این تحقیق داده های خبری از روزنامه کیهان و خبرگزاری BBC در طول بازه زمانی دو ماهه از ابتدای بهمن تا انتهای ا سفند 1393 جمع اوری شده است. با این حال با توجه به پوشش پراکنده ی اخبار کره ی شمالی به دوبازه ی زمانی در سالهای 91 و 92 نیز پرداخته ایم که م صادف با اخبار و تحولات سیا سی مهمی در کره ی شمالی از جمله سومین آزمایش رسمی هسته ای در این کشور و قتل سیاسی یکی از مخالفان رهبر حاکم در این ک شور ا ست و همچنین از منابع کتابخانه ای نیز استفاده شده است. واحد تحلیل ما برای تحلیل کنش های گفتاری، پاره گفتارها و افعل کنشی آنها است.
با این حال بافت زبانی و شرایط را نیز در نظر گرفته ایم. نتایج تحلیل داده ها در پایان به صورت کمی و طبقه بندی شده ارایه شده اند. با اینکه این تحقیق ا سا سا تو صیفی می با شد اما آمار کمی بد ست آمده می تواند دارای پیامدهای تفسیری مهمی نیز باشد. پی شینه ی نظری: از نظریاتی که در حوزه ی علم کاربرد شنا سی زبان رایج بوده و در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است نظریه ی تحلیل کنش گفتاری است که در حوزه ی تحلیل گفتمان جدید قرار می گیرد.
نظریه ی کنش گفتار تحلیل کنش گفتاری زیر شاخه ای از تحلیل گفتمان ا ست که از رویکردهای مطرح در حوزه ی زبانشناسی محسوب می شود. تحلیل گفتمان در تعریفی ساده عبارت است از تجزیه و تحلیل زبان، هنگامیکه به کار میرود. لذا تحلیل گفتمان نمی تواند فقط به توصیف صورت های زبانی منحصر شود بدون آنکه اهداف، نقش ها و کارکردهای آن را در نظر بگیرد. ازین رو تمام رویکردهای روش شناختی و نظری تحلیل گفتمان، زبان را به منظور درک کاربرد آن، در بافتی که در آن به کار رفته اند مطالعه می کنند و سعی بر آن است تا به تحلیل ناگفته های یک متن و معانی ناپیدا و زیرین کلام پرداخته شود.
در تحلیل متن، آن ناگفته هایی بی شتر مورد نظر است که نویسنده به دلایل مختلف از جمله ملاحظات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی نمی خواهد و یا نمی تواند آن ها را بیان کند. ناگفته های یک متن را از طرق مختلفی میتوان آ شکار نمود، همچون بررسی واژگان متن و مؤلفه های نحوی آن ها. یکی دیگر از راههای کشف ناگفته های یک متن تحلیل کنش های گفتاری آن است. لذا در این مقاله از کنش های گفتاری بر اساس دسته بندی جان راجرز سرل [1] برای تحلیل متون مورد مطالعه ی خود استفاده خواهیم کرد.
نظریه ی کنش گفتار نظریه ای است که در حوزه ی فلسفهی زبان قرار میگیرد و برای بررسی و شناخت کارکرد زبان در بافت روشی مفید است. طراح اصلی این نظریه استاد فلسفه ی اخلاق دانشگاه آکسفورد جان لانگ شاو آستین است. به اعتقاد آستین پاره گفتارها صرفاً وضعیت امور را توصیف و اطلاعاتی را منتقل نمی کنند، بلکه کنش هایی را نیز انجام می دهند. ایده ا صلی که در پس مفهوم کنش گفتار وجود دارد این است که هنگامی که چیزی را میگوییم، همیشه افزون بر آن کنشی را نیز انجام می دهیم. آستین پاره گفتارها را به کنشی و غیر کنشی تبدیل می کند.
هرچند آستین سهم عمده را در ارائه ی نظریه ی کنش گفتار دارد، اما آراء و اندیشه های جان راجرز سرل نیز تأثیر زیادی بر این نظریه گذاشته است. سرل تمایزی را که آستین بین پاره گفتارهای کنشی و غیرکنشی قائل شده، نمی پذیرد و همه ی پاره گفتارها را کنشی تعبیر می کند. به طوری که سرل حتی آن گفتارهایی را که تنها حالت و وضعیت امور را توصیف می کنند، به عنوان پاره گفتارهای اظهاری می شنا سد.[2] از مزیت های نظریه ی سرل بر نظریه ی کنش گفتار آستین در دسته بندی صریحی است که از افعال جهت تعیین کنش های گفتاری می دهد.
سرل [3]د سته بندی خود از کنش های گفتاری را در قالب پنج طبقه مطرح می کند: کنش اظهاری، کنش ترغیبی، کنش عاطفی، کنش تعهدی و کنش اعلامی. کنش اظهاری: در این نوع کنش گوینده عقیده و باور خود را درباره ی درستی قضیه ای بیان می دارد و وقایع و پدیده های جهان بیرون را توصیف می کند . چند نمونه از افعالی که دارای این نوع کنش هستند عبارتند از: اظهار کردن، بیان کردن، گفتن، تأیید کردن، دلیل آوردن، اثبات کردن و معرفی کردن.
کنش ترغیبی: تلاش هایی است که گوینده در جهت ترغیب و واداشتن شنونده به انجام کاری صورت می دهد. افعال کنش ترغیبی شامل افعالی چون خوا ستن، د ستور دادن، تو صیه کردن، هشدار دادن، اطمینان دادن، روحیه دادن و تشویق کردن هستند. کنش عاطفی: این کنش ها بیان حالت روانی گوینده درباره ی او ضاع و شرایطی ه ستند که در محتوای گزاره ای بیان شده اند.
چند نمونه از افعالی که در این نوع از کنش های گفتار جای می گیرند عبارتند از: سپاسگزاری کردن، تبریک گفتن، عذرخواهی کردن، هجو کردن، تمجید کردن و اظهار تأسف کردن.
کنش تعهدی: این نوع کنش هایی هستند که گوینده خود را متعهد می سازند تا عملی را در آینده انجام دهد. افعالی چون قول دادن، سوگند خوردن و تعهد دادن دارای این نوع کنش گفتار هستند . کنش اعلامی: کنشهایی هستند که اگر با موفقیت انجام شوند، سبب تغییراتی در جهان بیرون میشود . افعالی که حاوی کنش اعلامی هستند عبارتند از: اعلام کردن، محکوم کردن و منصوب کردن.
در طبقه بندی سرل از کنش های گفتار، طبقات به هیچ وجه انح صاری نی ستند؛ به گونهای که یک پاره گفتار میتواند انواعی از کنش ها را در بردا شته با شد . به همین دلیل سرل نیز اذعان می کند که بافت بیشترین نقش را در تعیین کنش های گفتار یک پاره گفتار دارد. در راب طه با عنوان این تحقیق، یعنی تحل یل کنش گف تاری متون مطبوعاتی هیچ تحقیقی یافت نشد. با این حال در مورد تحلیل گفتمان متون مطبوعاتی تحقیقاتی صورت گرفته است. لذا ما تلاش میکنیم رفتار رسانه های مورد مطالعه در این تحقیق و عملکرد آنان را با استفاده از روش تحلیل کنش گفتاری و با استفاده از طبقه بندی سرل آشکار کنیم و به تفسیر آن برای رسیدن به گرایش های اصلی این رسانه ها بپردازیم.
نتایج تحقیق:
نتایج بررسی های این تحقیق را با اولویت خبرگزاری ها بررسی میکنیم.
کیهان:
اخبار کره ی شمالی در بازه ی بهمن و اسفند :93 گرایش کیهان به اخبار کره ی شمالی عمدتا لحنی قاطع و تاثیر گذار دارد و با اینکه در اخبار معمولی این روزنامه از قضاوت در مورد کره ی شمالی به ط ور مستقیم پرهیز می شود اما همواره تلویحا به عنوان کشوری مقتدر که در برابر آمریکا ایستادگی می کند نمایش داده می شود. برای مثال کیهان به نقل روابط مشترک کوبا و کره ی شمالی و دشمنی آنها با آمریکا می پردازد و از زبان وزیر خارحه ی کره شمالی
آمریکا را امپریالیست می خواند که بر کشورهای جهان سوم فشار می آورد و با این تیتر که "دشمنی کوبا و کره شمالی با آمریکا، تاریخی است" از »ری سویونگ« در هاوانا نقل می کند که: کره شمالی و کوبا تاریخچه ای م شابه در مقابله و د شمنی با امپریالی سم آمریکا دارند و واشنگتن به اعمال فشارهای اقتصادی بر هاوانا و پیونگ یانگ تا به امروز ادامه داده است[4] همانطور که مشاهده می کنید تیتر این خبر ترکیبی از کن شی اظهاری و عاطفی ا ست.
اما کنش اظهاری تنها کنش صوری آن می باشد، آنچه بیشتر آن را به کنشی عاطفی تبدیل می کند متنی است که آشکارا به جای تاکید بر اعلان رویدادی خارجی به نتایج عاطفی آن در نتیجه ی اعمال فشار و تاریخ مشترک تاکید می کند .در تیتری دیگر کیهان به معرفی کره شمالی به عنوان تهدیدی برای آمریکا و متحدانش که آرامش آنها را بهم زده ا ست می پردازد و او ضاع منطقه را برای آمریکا آ شفته تو صیف می کند: "آغاز رزمایش آمریکا و کره جنوبی در او ضاع آ شفته شبه جزیره کره" ، و علت آن را تلویحا پرتاب دو فروند موشک کوتاه برد از سوی کره شمالی معرفی می کند و اینکه نیروهای نظامی کره شمالی، در وضعیت آماده باش هستند! و این وضعیت را برای آمریکا نگران کننده و ناپایدار می خواند[5] کنش صوری این خبر نیز اظهاری می با شد اما متن متفاوت خبر آشکارا آن را تبدیل به کنشی ترغیبی می کند زیرا که در آن کیهان به آمریکا و مخاطبانش هشدار می دهد.
یا در نمونه ای دیگر با تیتر "فرمان آماده باش رهبر کره شمالی به ارتش برای نبرد با آمریکا" از آمادگی همه جانبه ی کره ی شمالی به نقل از رهبر وی برای مقابله با تمامی متهدان آمریکا می پردازد. از طرفی کیهان تلویحا این عمل کره ی شمالی را واکنشی به رزمایشات خصمانه آمریکا در منطقه معرفی می کند، با بیان اینکه: "رهبر کره شمالی این اظهارات را پس از آن بیان کرده است که آمریکا و کره جنوبی روز جمعه تمرین های اولیه را جهت برگزاری رزمایش مشترک سالانه دو ک شور در شبه جزیره کره آغاز کردند". - - 4 کیهان در مورد پرتاب مو شک ماهواره بر تو سط کره شمالی هم آن را موفقیت آمیز خوانده و از بازتاب های بسیار گسترده جهانی یاد می کند.
[6] در این خبر نیز کنش صوری تیتر، اظهاری است اما کنش های عاطفی هم در متن خبر دیده می شوند بطوری که به توجیه جنبه های روانی تیتر پرداخته می شود و رزمایش کره شمالی صرفا واکن شی در برابر اعمال خ صمانه ی آمریکا معرفی می شود. با این حال می توان کنش غالب و اصلی تیتر این خبر را کنش ترغیبی دانست زیرا خبر باز هم جنبه ی هشدار دادن به آمریکا و متهدانش را دارد به ویژه که این مورد در متن خبر هم صراحتا نقل می شود.
از طرف دیگر کیهان با تیترهای خود بر دفاعی بودن حرکات نظامی کره ی شمالی تاکید می کند بطوریکه در خبری می گوید : "رهبر کره شمالی به ارتش برای مقابله با آمریکا آماده باش داد" و به نقل از »کیم یونگ اون« گفت که: "این رزمایش و تمرین های مشابه نظامی، با این هدف صورت می گیرد که آمادگی مقابله با نیروهای امپریالیست آمریکا ایجاد شود. جونگ اون قبلا نیز اعلام کرده بود، کشورش آمادگی دفاع در مقابل حملات هسته ای را دارد".[7] در این تیتر هم کنش صوری کیهان کنش اظهاری می باشد اما کنش حقیقی، کنشی عاطفی است که به اظهار همدردی با کره ی شمالی با بیان دفاعی بودن عملیات های نظامی اش دارد.
در تیترهای دیگر نیز کیهان به کنش عاطفی می پردازد و به نقل قول های مستقیم مستقیم و مکرر از »کیم یونگ اون« می پردازد بطوریکه در یکی از تیترها با عنوان " رهبر کره شمالی باراک اوباما را »سگ هار« خواند" به تریبون وی علیه آمریکا تبدیل می شود. و از وی نقل میکند که وی »هیچ تمایلی به مذاکره رو در رو با سگ های هاری که پارس کرده و تهدید می کنند نداشته و ...کره شمالی آمادگی مقابله با هر جنگی شامل جنگ نیروهای نظامی یا هسته ای را دارد.« همچنین کیهان به نقل قول رهببر این ک شور هم ب سنده نمی کند و یک سویه واکنش این کشور نسبت به آمریکا و متهدانش را پوشش می دهد.
در آنجایی که به نقل از یک سخنگوی وزارت امور خارجه کره شمالی نیز اظهارات اوباما را »حرف های یک بازنده« معرفی کرده بود و اینکه : »تلاش آمریکا برای سرنگونی رژیم کره شمالی تنها به اتحاد بیشتر میان مردم آن منجر خواهد شد..[8]« این تیتر نیز با این که از لحاظ صوری یک کنش اظهاری می تواند قلمداد شود اما با توجه به متن و انتخاب عمدی چنین نقل قولی، آشکارا کنشی عاطفی است که در آن کیهان به ضدیت با آمریکا می پردازد. کیهان این کنش های عاطفی در مقابل آمریکا را ادامه می دهد بطوری که در مورد مذاکرات کره ی شمالی با آمریکا با تیتر " شرط کره شمالی برای از سرگیری مذاکرات" در واکنش ر سمی این ک شور به پی شنهاد کره جنوبی برای از سرگیری مذاکرات، بر اقتدار کره شمالی تاکید میکند که اشکار کنشی عاطفی در ضدیت با اقتدار آمریکا است.
اقتدار نمایی کیهان از کره ی شمالی با پوشش اخبار فعالیت های نظامی این کشور نیز همراه بوده است . بطوری که در خبری دیگر با تیتر " کره شمالی 5 موشک کوتاه برد آزمایش کرد" به آزمایش موشک کره شمالی با عنوان آزمایش یک فروند راکت پیشرفته ضدک شتی یاد میکند که "ن شانه ها از پی شرفت فناوری مو شکی این ک شور ا ست". کیهان در تو صیف همین مو شک می گوید که "این راکت که گفته می شود دارای قدرت بالا و بسیار دقیق است، با نظارت » کیم جونگ اون« رهبر کره شمالی و از یک قایق مو شکی با هدف شلیک به کشتی های جنگی دشمن آزمایش شده است" و به پیشرفته بودن و آمادگی آن برای مقابله با دشمن اشاره می کند.[10] در این تیتر نیز کنش صوری اظهاری است اما آنچه در واقع مد نظر کیهان ا ست با توجه به متن خبر کنش عاطفی ا ست که بر اقتدار کره تاکید می کند.
