بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از منابعی که اخبار و گزارشهای دقیق و روشنگرانهای از وضعیت آشفته جنوب شرقی ایران بویژه از بلوچستان در آستانه جنگ جهانی اول - ۶۳۳۱-۲۳۳۱ه.ق/ ۴۱۹۱-۸۱۹۱م - بدست می دهد، روزنامه حبل المتین است. روزنامه ای که ضمنتشریح اوضاع و وقایع بلوچستان،عمدتاً ذیل نام کرمان،تالش دارد که هم مردم را از وقوع عواقب این سهل انگاری و غفلت از امور والیات و بویژه سرحدات آگاه کند و هم با حس وطن دوستی خود اولیای امور در تهران و حکام محلی را مالمت کند.
در این نوشتار تالش شده تا با بررسی گزارشهای مندرج در روزنامه حبل المتین در سال های منتهی به آغاز جنگ جهانی اول نشان داده شود که چگونه مویداالسالم کاشانی عدم وصول مالیات و بی نظمی در سرحدات بلوچستان به منظور جلوگیری از سرک کشیدن همسایه جنوبی - انگلیسیها - به امور آشفته و ناامن انتقاد کرده است.وی حضورحکام کارآمدی چون امیرمفخم و مصباح دیوان ضروری پنداشته است و راهکارهایی برای خروج از ناامنی ها و بی سامانی آن نواحی پیشنهاد میکند.
کلید واژه: حبل المتین، آشفتگی و ناامنیها، انگلیس، بلوچستان.
مقدمه:
انگلیس، هند، بلوچستان و خلیج فارس کلید واژه های غیر قابل انکار مناسبات سیاسی قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم هستند و کمتر کنشگر سیاسی را می توان یافت که از آن چشم پوشیده است. روزنامه حبلالمتین۱ نیز از این قاعده خارج نبوده براساس رسالت ذاتی مطبوعاتی خود، و با حساسیت ویژه ای موارد زیادی از جمله به سفر لرد کرزن۲ نایب السلطنه هند به همراه لرد هاردینگ۳، وزیر مختار انگلیس در ایران به سواحل خلیج فارس همچنین منافع و مالیات قابل وصول سرحدات و نواحی جنوبی اشارتی داشته و به آنها پرداخته است. انگلیس همواره به دنبال ایجاد حاشیه امنی برای هند بوده و این امر در تقسیم مناطق نفوذ بین انگلیس و روسیه در قرارداد 07۹۱ نیز مشهود است تمرکز بر مناطق جنوب شرقی ایران بویژه بلوچستان نشان از همان حساسیت های انگلیس برای تهدید هند دارد. همه نکات فوق در مندرجات روزنامه حبل المتین به کرات دیده می شود و مؤید االسالم کاشانی۴ همه آنها را در شماره های مختلف در قالب مقاله گزارش اخبار، نقل خوانندگان یا در پاسخ به خوانندگانش در آن سالها هشدار می دهد.
حبل المتین گاهی به ویژگیهای طبیعی بلوچستان پرداخته و گاهی اوضاع سیاسی منطقه را بر تمرکز بر بلوچستان تحلیل می کند. گاهی در غور در زوایای پیدا و پنهان قرارداد 07۹۱ اهمیت و حساسیت خود را نسبت به بلوچستان نشان می دهد و در پاره اوقات با انتقاد از اوضاع داخلی در تالش است تا چشم و گوش اولیای امور در تهران و کرمان را نسبت به وقایع روز و تبعات سهل انگاریها و بی تفاوتی ها را به خوانندگان یادآوری کند. گردآورندگان حبل المتین به منظور تکریم مخاطب و پرهیز از کلی گویی با تشریح مناسابات حاکم و سلسله مراتب توزیع قدرت و اختیارات دولتی، منطقه ای و محلی سعی دارد که خوانندگان را روشن دارد که برای ایجاد تغییرات و پایان دادن به نابسامانی ها گروهها و افراد زیادی باید اراده و اختیار داشته باشند. به قول معروف یک دست صدا ندارد.
1 به سردبیری مویدالسلام کاشانی در کلکته به چاپ می رسید. شماره اول آن در 1311ه.ق منتشر شد و تا زمان مرگ موسسشیعنی به مدت سی و هفت سال ادامه داشت.این روز نامه در مجموع چهل و سه بار عمدتاً از سوی حکومت انگلیسی هند دو یکی دو بار هم از سوی ایران در زمان صدارت امین السلطان توقیف و با ممنوعیت انتشار مواجه شد - گوئل کهن، 1360، ج1، ص57؛ صدر هاشمی،1363 ، ج2، صص - 203-202 - از سال 1898م به سمت نایب السلطنه هند منصوب شدو سپس در سال 1919 به وزارت خارجه رسید وی از منتقدان 2 Lord Curzon قرارداد 1907 بود - - فرستاده ویژه و وزیر مختار بریتانیا در تهران از 1906-1900م - 3 Sir Arthur Harding اوضاع اقلیمی و جغرافیایی و قابلیت های طبیعی و استعدادهای خدادادی ناحیه مورد بحث در مقاله ای با عنوان «بلوچستان یا سیستان یا نصف ایران» مختصر و مفید ضمن مقایسه با بلوچستان پاکستان امروزی به روشنی تشریح شده آنجا که می نویسد: - «بلوچستان یا سیستان یا نصف ایران -
مملکت بلوچستان و سیستان یکی از حصص زر خیز ایران بشمار و از روی جغرافیائی خیلی بیک دیگر مشابه و هرگاه از روی علمی تقسیم حکومت ایران بشود الزم است این دو مملکت وسیع زرخیز را تحت یک حکومت مقتدر و با باعلم قرار داده تا یکی از ایاالت بزرگ ایران قرار داده شود بلوچستان و سیستان بر حسب مقتضیات سیاست هم منتها درجه اهمیت را دارا است چه تخمیناً بالغ بر سیصد فرسنگ بطول سرحدات سیستان و بلوچستان تا برسد بجاشک و بیابان چاه بهار و گوادر ملحق بخاک هند امروزی میشود دولت انگلیس باندک توجه شهری ما بین سیستان و بلوچستان بنام - کویته - تعمیر نمود و در عرضه چند سال یکی از معمورترین شهرهای هند شده است بلوچستان امروزه انگلیسان در خریطه هندش شناخته نسبت بلوچستان ایران از چهار یک هم کمتر است ولی بواسطه توجهیکه دولت انگلیس در تعمیرات ملکی دارد چندین برابر سیستان و بلوچستان و کرمان و بلکه تمام جنوبی ایران از این جزئی خاک فائده حاصل مینماید - بلوچستان - مرکزی است بسیار مهم که دولت باندک توجه میتواند بهترین مراکز اردوی جنوبش قرار دهد- چه از حیث حاصل خیزی و مراتع مهم ترین قطعات ایران بشمار است
عالوه بر این معادنی که در بلوچستان است خیلی مهم و کثیر الفائده است مکرر نوشته ایم اگر دولت تا پنج سال چشم از جزئی عائدی بلوچستان پوشیده و فقط تلگرافی فرماید که همان عائدات صرف تعمیرات ضروریه بلوچستان گردد از آن ببعد ساالنه چند کرور منافع مستعمراتی حاصل تواند کرد تمام خاک بلوچستان از ظلم حکام ویران و خراب افتاد و مملکت بلوچستان انگلیس و سند عمانات از رعایای بی صاحب ایرانی مملو و آباد است تاکنون قاعده منحوسه برده فروشی از اهالی بلوچستان ایران مرتفع نگردیده اگرچه مجلس شورای ملی در دوره اول در این خصوص حکم نافذی فرمود ولی تا امروز بموقع اجرا نیامده و علت هم همان عدم اقتدار دولت در این نقطه مهم بوده است هرگاه بیش از این دولت علیه تسامح در موضوع بلوچستان فرماید خوف بسی چیزها میرود که ما از گفتنش عاجزیم بلوچستان و سیستان خیلی بیشتر از آن دارای اهمیت است که رجال کنونی ما فهمیده اند
