بخشی از مقاله
شهرداري از نظر لغوي از دو كلمه «شهر» و «داري» تشكيل گرديده كه «داري» به معني اداره و مديريت و «شهر» پس از 1362 به جايي كه داراي شهرداري باشد اطلاق مي گرديد. بنابراين از نظر لغوي شهرداري را مي توان سازمان اداره شهر دانست و در اصطلاح، شهرداري به واحدي گفته مي شود كه به منظور اداره امور محلي و ارائه خدمات عمومي موردنياز شهروندان در يك مركز جمعيتي با خصايص شهري تشكيل مي شود.
در اواخر قرن سوم (هـ . ق) به منظور انجام و اداره امور شهري دايره احتسابيه با دو شعبه احتساب و تنظيف تشكيل شد، اما سازمان شهرداري با مفهوم امروزي از زمان تشكيل حكومت مشروطه (دوران قاجار) با تصويب قانون بلديه مصوب 20 ربيع الثاني 1325 هـ . ق (1286 ش) پا به عرصه وجود نهاد. اين قانون در 5 فصل و 108 ماده تنظيم و تصويب شده بود كه در فصل چهارم، چگونگي سازمان بلديه، تقسيم كار، وظايف و حدود اختيارات اعضاي انجمن و واحدهاي سازماني تابعه، نحوه اعمال نظارت و مداخله حاكم را در امور بلديه تعيين نموده بود و در ماده 93 آن بر لزوم و وجود شخصي به عنوان كلانتر (شهردار)، كه اداره امور بلديه را به عهده بگيرد اشاره شده است.
با نسخ قانون مذكور در سال 1309 هـ . ش قانون ديگري با ضوابط جديد و متناسب با افزايش اعتبارات و امكانات مالي شهرداري ها تصويب شد و وزارت كشور، سرپرستي ادارات بلديه را بر عهده گرفت. و در سال 1312 هـ . ش وزارت كشور براي اينكه اصلاحات شهري به خوبي انجام شود و كليه امور فني و شهرسازي شهرها زيرنظر مهندسين مجرب و با برنامه صحيح انجام گيرد با تقديم لايحه اي به مجلس شوراي ملي موجبات تشكيل اداره كل فني را در وزارتخانه فراهم نمود و بعد از سال 1320 هـ . ش اداره مزبور به اداره كل امور شهرداريها تبديل گرديد. سپس بر اساس قانون 1328 (هـ . ش) با اعطاي اختياراتي به انجمن شهر، از نظر سياسي و اجتماعي تحولاتي در وضع شهرها بوجود آمد.
به دنبال گسترش شهرها و افزايش جمعيت و به تبع آن تنوع نيازها و احتياجات شهروندان، وظايف و فعاليت شهرداريها نيز تنوع و گسترش بيشتري يافت، به گونه اي كه امروزه از شهرداريها به عنوان بزرگترين و متنوع ترين سازمان خدماتي شهري نام مي برند. شايان ذكر است نخستين شهرداري در ايران در سال 1286 (هـ . ش) در تهران تأسيس گرديده و در مجموع تا پيش از انقلاب اسلامي تعداد 453 شهرداري در كشور تأسيس گرديد كه بيشترين تعداد شهرداري، در استانهاي اصفهان و مازندران (هر كدام 46 شهرداري) و كمترين تعداد شهرداري در استان كهكيلويه و بوير احمد (4 شهرداري) وجود داشت و در حال حاضر 700 شهرداري در كشور فعال هستند
تاريخچه شهر مشهد:
مهمترين عاملي كه در طول تاريخ در شكل گرفتن محل سكونت كنوني مشهد مؤثر بوده است، موقعيت طبيعي حوضه كشف رود و رودخانه اترك مي باشد. با در نظر گرفتن اين عامل به عنوان امري نسبتاً ثابت براي جذب جمعيت، مي توان تأثير عوامل تاريخي و سياسي و اجتماعي و مذهبي را در دوره‌هاي مختلف بررسي نمود.
حوضه رودخانه كشف رود در تمام دوره اسلامي و حتي در دوره پيش از اسلام از مراكز عمده سكونت در خراسان شمالي بوده است. در دوره اسلامي مهمترين و پرجمعيت ترين سكونتگاه، حوضه كشف رود ولايت توس بوده كه مركز آن شهر تابران بوده است. به مرور زمان از اهميت شهرهاي تابران و نيشابور كاسته و آباديهاي جديدي به اسامي نوغان و سناباد رشد نمودند. سناباد در 2 كيلو متري نوغان قرار داشته و كاخ حميد بن قحطبه طلائي والي خراسان كه اكنون عمارت آستانه شهر مقدس مشهد است در ميان باغ بزرگي در اين دهكده قرار داشته است.
در بهار سال 193ه - ق هنگامي كه هارون جهت سركوب شورشي در سمرقند به نوغان رسيد مريض و سپس فوت نمود وي وصيت نموده بود پس از مرگ او را در باغ مجاور محل اقامتش دفن نمايند . مآمون جانشين هارون پس از گذشت چند سالي از خلافتش در اثر طغياني كه عليه وي در عراق پديد آمد به قصد آنكه تمايل شيعيان را به خود جلب كند «حضرت رضا(ع)» را به ولايت عهدي نامزد كرد. حضرت رضا (ع) پس از يكسال اقامت در مرو عازم بغدادشدند، وقتي به قريه نوغان رسيدند به منزل امير سناباد وارد و در آنجا مسموم و در سال 202يا 203 ه-ق پس از سه روز وفات يافته و پيكر مطهرشان در باغ حميد بن قحطبه در 1/5كيلومتري قريه سناباد مدفون شد ،ازهمان زمان نقطه مذكور به نام مشهد الرضا و بعد به اختصار مشهد نام گرفت.
تحولات مشهد در دوره رضاخان (1300-1320ه-ش):
عده اي از متخصصين مسايل شهري، مقطع زماني 1300تا پايان حكومت قاجاريه و آغاز حكومت رضاخان را شروع تحولات اساسي در روند «شهر نشيني » و «شهرگرايي» در ايران دانسته و بافت فيزيكي ماقبل1300 را بافت تاريخي و گسترش هاي بعدي را كه در فراسوي حصار و ديوارهاي قديمي شهرها اتفاق افتاده «بافت جديد »مي دانند كه روند شكل گيري آن در طول زمان تغيير كرده است.
دخالت در بافت كالبدي آن نيز با كشيده شدن خيابانهاي جديد بر بافت تاريخي مثل خيابانهاي طبرسي ،امام رضا ،بهار و غيره آغازگرديد.
علاوه بردخالتهاي فيزيكي فعاليت هاي ديگري نيز در زمان رضاخان در شهر مشهد انجام گرفت و زمينه رشد فيزيكي شهر را فراهم نمود كه مهمترين آنها عبارتند از :تأسيس بيمارستان امام رضا(ع) در سال 1313تاسيس كارخانه قند آبكوه در سال 1314، تاسيس دانشكده پزشكي در سال 1318و غيره.
خريداري اولين كارخانه برق در سال 1315و نصب آن در خيابان طبرسي ورود ماشين به شبكه حمل و نقل درون شهري با 2دستگاه اتوبوس در سال 1318،جايگزيني تدريجي آن به جاي درشكه از اقداماتي است كه در طي سالهاي (1300-1320) در شهر مشهد انجام گرفت و نقش مهمي در رشد فيزيكي شهر داشت. مشهد در اولين سرشماري عمومي كشور كه درسال 1318از چند شهربه عمل آمدداراي 76471نفر جمعيت بوده است .
تحولات شهر مشهد دردوره محمدرضاپهلوي (1320-1357ه-ش):
مشهد از شهريور 1320 كه مصادف با اشغال ايران توسط نيروهاي متفقين به دليل وجود ناامني در مناطق روستايي و امنيت مناسب در مشهد به علت وجود پادگانها و مراكز نظامي و نيز خشك سالي هاي جنوب خراسان بويژه در سال زراعي 1326-27و تاسيس دانشگاه مشهد درسال 1326 ه-ش پذيراي جمعيت زيادي بود كه در رشد جمعيت نقش داشته اند .
به دنبال دگرگونيهاي سياسي، اقليمي و آموزشي فوق، تحولات تكنيكي به ويژه مجهز شدن شبكه حمل و نقل درون شهري به وسايل نقليه جديد ( افزايش اتوبوسها از 2 دستگاه به 77 دستگاه ، ورود تعداد 10 دستگاه تاكسي در سال 1328 كه تا سال 1324 به 200 دستگاه افزايش يافت ) و از همه مهمتر برقراري ارتباط بين مشهد و تهران از طريق شبكه راه آهن در سال 1336 ه-ش و نيز پرداخت وام به دارندگان زمينهاي وقفي توسط بانك رهني در سال 1336 ه-ش از عواملي بودند كه دست به دست يكديگر داده و جمعيت شهر مشهد در سال 1335 ه-ش به 241989 نفر رسانده است بطوريكه رشد سالانه جمعيت در طول 16 سال (1319-1335 ه-ش) به طور متوسط 2% بوده است .
از حدود سال 1335 ه-ش به دليل تغييرات اساسي در ساخت اقتصادي كشور به ويژه درآمد حاصل از فروش نفت، مستحكم شدن سياست‌هاي تجاري - اقتصادي و فرهنگي ، گسستگي نظام ارباب رعيتي به دنبال اجراي اصلاحات ارضي در سا ل 1342 ه-ش ، رشد جمعيت نيز دچار تغيير و تحولاتي اساسي گرديد به طوري كه جمعيت شهر از 241998 نفر در سال 1335 ه-ش به 409616 نفر در سال 1345 رسيد مه نرخ رشد سالانه اي در حدود 5/4 درصد داشته است .
همچنين وسعت شهر نيز از 16 به 33 كيلومتر مربع يعني بيش از 2 برابر افزايش يافت .توسعه شبكه حمل و نقل هوايي، تاسيس كارخانجات و توسعه فعاليتهاي بهداشتي نيز از جمله مواردي بودند كه در توسعه فيزيكي شهر مشهد موثر واقع شدند.
مشكلات ناشي از رشد جمعيت ، بي توجهي به نحوه استفاده از اراضي ، توسعه نامنظم شهر و ساير مشكلات عمومي باعث گرديد كه تهيه طرح جامع شهر در سال 1346 به مهندسين مشاور ابلاغ گردد. اين طرح براي يك دوره 25 ساله (1345-70) در پنج مرحله 5 ساله تنظيم و در سال 1350 به شوراي عالي شهر سازي تسليم و پس از تصويب مراحل اجرايي آن، در سال 1352 به شهرداري ابلاغ گرديد.
در طرح جامع سمت توسعه آينده شهر به صورت پيوسته در غرب شهر با توجه به پيش بيني افزايش جمعيت 409616 نفر در سال 1345 به 1465000 در سال 1370 پيش بيني گرديد. در اين طرح وسعت شهر از 33/4 به 170 كيلومتر مربع افزايش مي‌يافت .
همگام با مراحل تهيه طرح جامع و تفضيلي, شهر از نظر فيزيكي و جمعيتي به رشد ادامه مي داد بطوريكه جمعيت مشهد در سال 1355 به 667770 نفر ( با نرخ رشد سالانه بين 1345-55 حدود ) افزايش يافت .درطرح جامع ، الگوي مداخله در يافت قديم شهر و به ويژه اطراف حرم مطهر نيز تهيه و نقشه پيشنهادي ارائه گرديد ولي به مرحله اجرا در نيامد.در سال 1354 طرح توسعه حرم اجرا شد كه تعداد زيادي از بازارچه‌ها ، مساجد، مدارس قديمي، واحدهاي تجاري و مسكوني تخريب و بازار رضا(ع) نيز به منظور واگذاري به صاحبان مغازه‌هاي تخريبي در مشرق ميدان آب ساخته شد.
تحولات شهر مشهد بعد از پيروزي انقلاب اسلامي (1357):
كشور ايران در دهه 1350 آبستن تحولات سياسي عظيمي بود كه در سال 1375 به پيروزي انقلاب اسلامي و دگرگوني ساختار سياسي - حكومتي كشور منجر گرديد. اثرات انقلاب در ابعاد شهري شامل: تصويب قانوني اراضي موات شهري(1357) تصويب قانون زمين شهري (1358) تصويب قانونن زمين شهري (1361) طرح مجدد الگوي نوشهرها (1364) و... بود كه بر كيفيت شهرنشيني تاثير بسزايي داشت. سال 1375 به دليل وقوع كودتاي ماركسيستي در افغانستان حدود 000/557 نفر از مهاجرين افغاني در خراسان ساكن شدند كه از اين تعداد حدود 296500 نفر (53/2 %) در شهر
مشهد به ويژه در حاشيه قلعه ساختمان و گلشهر سكني گزيدند. همچنين در نتيجه وقوع جنگ تحميلي عراق عليه ايران عده اي از مهاجرين جنگ تحميلي وارد خراسان و به ويژه شهر مشهد شدند. عوامل فوق به همراه مهاجرتهاي روستا - شهري دست به دست هم داده و باعث رشد سريع جمعيت شهر در اين دوره گرديد به طوري كه جمعيت از 667/770 نفر درسال 1355 به 1/462/50 نفر در سال 1365 با نرخ رشدي معادل 8 % در سال افزايش يافت كه بالاترين نرخ رشد جمعيت شهري در ايران بوده است.
مساحت شهر نيز در اين دوره (65-1355) از 78 به 220 كيلومتري با نرخ رشد معادل 11 % در سال، افزايش يافت.
مشهد از شهريور 1320 كه مصادف با اشغال ايران توسط نيروهاي متفقين به دليل وجود ناامني در مناطق روستايي و امنيت مناسب در مشهد به علت وجود پادگانها و مراكز نظامي و نيز خشك سالي هاي جنوب خراسان بويژه در سال زراعي 1326-27و تاسيس دانشگاه مشهد درسال 1326 ه-ش پذيراي جمعيت زيادي بود كه در رشد جمعيت نقش داشته اند.
به دنبال دگرگونيهاي سياسي، اقليمي و آموزشي فوق، تحولات تكنيكي به ويژه مجهز شدن شبكه حمل و نقل درون شهري به وسايل نقليه جديد (افزايش اتوبوسها از 2 دستگاه به 77 دستگاه، ورود تعداد 10 دستگاه تاكسي در سال 1328 كه تا سال 1324 به 200 دستگاه افزايش يافت) و از همه مهمتر برقراري ارتباط بين مشهد و تهران از طريق شبكه راه آهن در سال 1336 ه-ش و نيز پرداخت وام به دارندگان زمينهاي وقفي توسط بانك رهني در سال 1336 ه-ش از عواملي بودند كه دست به دست يكديگر داده و جمعيت شهر مشهد در سال 1335 ه-ش به 241989 نفر رسانده است بطوريكه رشد سالانه جمعيت در طول 16 سال (1319-1335 ه-ش) به طور متوسط 2% بوده است.
از حدود سال 1335 ه-ش به دليل تغييرات اساسي در ساخت اقتصادي كشور به ويژه درآمد حاصل از فروش نفت، مستحكم شدن سياست‌هاي تجاري-اقتصادي و فرهنگي، گسستگي نظام ارباب رعيتي به دنبال اجراي اصلاحات ارضي در سا ل 1342 ه-ش، رشد جمعيت نيز دچار تغيير و تحولاتي اساسي گرديد به طوري كه جمعيت شهر از 241998 نفر در سال 1335 ه-ش به 409616 نفر در سال 1345 رسيد كه نرخ رشد سالانه اي در حدود 5/4 درصد داشته است.
همچنين وسعت شهر نيز از 16 به 33 كيلومتر مربع يعني بيش از 2 برابر افزايش يافت. توسعه شبكه حمل و نقل هوايي، تاسيس كارخانجات و توسعه فعاليتهاي بهداشتي نيز از جمله مواردي بودند كه در توسعه فيزيكي شهر مشهد موثر واقع شدند. مشكلات ناشي از رشد جمعيت، بي توجهي به نحوه استفاده از اراضي، توسعه نامنظم شهر و ساير مشكلات عمومي باعث گرديد كه تهيه طرح جامع شهر در سال 1346 به مهندسين مشاور ابلاغ گردد. اين طرح براي يك دوره 25 ساله (1345-70) در پنج مرحله 5 ساله تنظيم و در سال 1350 به شوراي عالي شهر سازي تسليم و پس از تصويب مراحل اجرايي آن، در سال 1352 به شهرداري ابلاغ گرديد.
در طرح جامع سمت توسعه آينده شهر به صورت پيوسته در غرب شهر با توجه به پيش بيني افزايش جمعيت 409616 نفر در سال 1345 به 1465000 در سال 1370 پيش بيني گرديد. در اين طرح وسعت شهر از 33/4 به 170 كيلومتر مربع افزايش مي‌يافت. همگام با مراحل تهيه طرح جامع، وتفضيلي شهر از نظر فيزيكي و جمعيتي به رشد ادامه مي داد بطوريكه جمعيت مشهد در سال 1355 به 667770 نفر ( با نرخ رشد سالانه بين 1345-55 حدود ) افزايش يافت.درطرح جامع، الگوي مداخله در يافت قديم شهر و به ويژه اطراف حرم مطهر نيز تهيه و نقشه پيشنهادي ارائه گرديد ولي به مرحله اجرا در
نيامد.در سال 1354 طرح توسعه حرم اجرا شد كه تعداد زيادي از بازارچه‌ها، مساجد، مدارس قديمي، واحدهاي تجاري و مسكوني تخريب و بازار رضا(ع) نيز به منظور واگذاري به صاحبان مغازه‌هاي تخريبي در مشرق ميدان آب ساخته شد.
• مجموعه قوانین و مقررات مربوط به شهر و شهرداری و قوانینی که مجری آنها وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان محیط زیست و ... که به نوعی با مسائل شهری در ارتباط هستند را می توانید در کتاب "قوانین و مقررات شهر و شهرداری" بیابید. در ذیل فهرست مطالب کتاب ارائه شده است.
•
• شوراهای اسلامی
• شوراها: فصل هفتم قانون اساسی
• قانون تشکیلات وظائف و انتخ
ابات شوراهای اسلامی کشور و انتخابات شهرداران
• o کیفیت انتخابات
• o شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان
• o هیأت اجرائی و وظایف آنها
• o هیأت نظارت و وظائف آنها
• o تخلفات
• وظائف شوراها
• ترتیب رسیدگی به تخلفات
• سایر مقررات
• قانون استفساریه ماده 71 قانون تشکیلات, وظائف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران
• قانون استفساریه ماده 28 قانون تشکیلات, وظائف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران
• قانون استفساریه قانون تشکیلات, وظائف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران
•
• قوانین شهرداری
• قانون شهرداری
• o در تاسیس شهرداری
• o انتخابات انجمن شهر
• o در تشکیل انجمن شهر
• o در وظائف انجمن
• o در انتخابات شهردار و معاون شهرداری
• o شهردار
• o معاون شهرداری
• در وظائف شهرداری
• مقررات استخدامی و مالی
• در مقررات جزائی
• قانون تفسیر بند3 ماده واحده قانون الحاق یک بند و3 تبصره به عنوان بند 3 به ماده 99 قانون شهرداری‌ها
• دونظریه اداره کل حقوقی
• آئین‌نامه مالی شهرداری‌ها
• o امور معاملات
• o مناقصه
• o آگهی مناقصه
• o تشکیل کمیسیون مناقصه یا مزایده و رسیدگی به پیشنهادات و تشخیص برنده مناقصه یا مزایده
