بخشی از مقاله
مقدمه ای بر علائم ترسیمی
علائم ترسیمی دارای اقسام گوناگون بسیاری است. تعدادی ساده، داستانی و مصورند. اغلب آنها که بسادگی اشیا و تصورات را تجسم می کنند تصویری با شمایلی می باشند (شکل 1) . ولی تصویری بودن علائم ترسیمی الزامی نیست. برخی از آنها را که بسیار مفید و موثر نیز می باشند میتوان تصوری نامید این علائم در حالیکه تا اندازه ای تجریدی هستند رابطه عینی معینی را با شیئی یا فعلی که نشانگر آنها می باشند در بر ندارند.
برای مثال دو خط افقی موجدار نشانگر آب است.
شکل 1: علائم ترسیمی می توانند ساده و داستانی باشند.
طرح از: گرادارنتز
بالاخره علائم "تجریدی " یا "اختیاری" هستند هیچ رابطۀ عینی را با اشیا و تصوراتی که نشانگر آنها باشند ندارند. بیشتر حروف، اعداد، علائم نشانه گذاری و علائم ریاضی ما مانند علامت های جمع و تفریق به این دسته تعلق دارند.
علائم ترسیمی میتوانند در بسیاری از موارد برای ما قابل استفاده باشند. داده های کمی رامیتوان بوسیله تکرار آنها بیان کرد.
بطور مثال دسته ای از این علائم را میشود برای نشان داده فواصل تاریخ (زمان) و تقسیمات پیچیدۀ آماری و نیز تقسیم بندی اطلاعات جغرافیایی بکاربرد (شکل 2و3و4).
هم چنین علائم ترسیمی را می توان برای نشان دادن فرآیندها Process مورد استفاده قرار داد.
علائم ترسیمی میتوانند برای نشان دادن فرآیندها و جریانات مورد استفاده قرار گیرند. (شکل 2)
طراحی و ترسیم از: رودلف مدلی و هنری آدمزگرانت
فنون جریان دیاگرامی را در روندهای پیچیده اقتصادی میتوان بسادگی بکار گرفت. (شکل 3)
ترسیم از: رودلف مدلی. طرحی از: استفن کرافت.
فنون جدید برای نمایش ترسیمی اطلاعات و اعداد توسط اتو نیورات در اویل سال 1920 در وین ابداع گردید.
علائم تصویری که ممکن است جایگزین علائم قدیمی شود
الف) عبور عابر پیاده (استاندارد استرالیا 1974 – 1975 )
ب) توالت فرنگی ویژه بانوان طرح از رودلف مدلی
د)توالت غیر فرنگی (بدون سیفون استاندارد سوئدی 6131 )
علاوه بر علائمی که میتوانند شما را در بیان منظورتان کمک کنند علائم دیگری هستند که با شما گفتگو می کنند. زمانی که شما این سطور را می خوانید، لحظه ای بیاندیشید چه اتفاقی رخ می دهد، حروف الفبای ما که به شکل کلمۀ پرمعنایی در می آید با شما گفتگو می کنند.
حروف الفبا (واعداد) علیرغم اینکه بشکل حقیقی خود وجود دارند آنقدر با زندگی روزمره ما در آمیخته اند که بندرت دربارۀ آنها بعنوان علائم ترسیمی می اندیشیم.
شکل 4 با نشان دادن تعداد علائم اطلاعات آماری را به روشنی و سادگی می توان بیان کرد. در این نمودار هر علامت نشان دهندۀ 2500 ازدواج است و تعداد ازدواجهای سالیانه را در وین از سال 1911 تا 1932 نشان می دهد. طرح از کرادارنتز (حدود 1933)
در جهان بی سواد قبل از عصر جدید علائم تصویری برای بیگانگانی که وارد شهرها میشدند و احتیاج به یافتن دکانهای نانوایی ، ارایشگاه، داروخانه و یا حتی بنگاههای رهنی را داشتند راهنماهای عمدۀ عینی بودند. امروز با افزایش سواد هزاران مسافر در کشورهایی که زبان آنها را نمی دانند و حتی الفبای آنان ممکن است برایشان مجهول باشد در حقیقت بی سوادند. پس بنابراین به یک علامت ترسیمی احتیاج می باشد تا ما را برای مطالبه اثاثیه و یا یافتن آسانسور به نزدیکترین تلفن برساند.
تعداد این علائم عمومی سریعا رو به افزایش می باشند. برخی بطور وسیع مورد قبول قرار می گیرند و بعضی چنین نیستند حتی علائم مختلفی نیز وجود دارند که نشانگر تصورات مختلفب می باشند.
کوشش می شود تا توسط اقدامات بین المللی علائم مهم به یک زبان جدید جهانی بوسیله انتخاب دقیق در نقش و طرح آزمایش و تعلیم و تربیت استاندارد شوند.
در تشریح علائم آماری می توان از ترکیب علائم ترسیمی استفاده نمود. این نمودار تعداد جاده های کشیده شده راه آهن طی سالهای 1881 ، 1901 ، 1913 و 1932 در تمام دنیا می باشد. فاصلۀ بین هر کدام از این علائم نشانگر 100000 کیلومتر خط آهن است. (شکل 5 )
علائم می توانند برای نسبت داده های کمی جهت نشان دادن مناطق جغرافیایی روی نقشه ها قرار گیرند. این تصویر برای نشان دادن مقدار صاردات نفت، شکر، غله، ذرت و قهوه از کشورهای مختلف آمریکای لاتین تهیه گردیده بود. (شکل 6 )
تاریخچه از علائم ترسیمی
علائم عمومی که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند دارای سوابق طولانی بوده اند. علائمی را که در جاده های قدیمی و یا بیشتر طرحهایی که برای کنترل ترافیک و خط آهن در زمان قدیم بکار می رفت میتوان مثال زد. البته اختراع اتومبیل باعث گردید تا علائم جدید بیشتری بوجود آید . یکی از سیستمهای علائم جاده ای جدید توسط کلوپ توریستی ایتالیا در سال 1895 طرح ریزی شد. حدود سال 1900 کنگره سازمان های بین المللی توریستی در پاریس پیشنهادهای استاندارد نمودن علائم جاده ها را مورد بررسی قرار داد. در سال 1909 نه وزارت اروپایی با استفاده از چهار علامت تصویری که در شکل 8 برای دست انداز "پیچ خطرناک" "تقاطع جاده و راه آهن با مستحفظ، نصب در محل تقاطع " نشان دا
ده موافقت کردند. گستردگی کار پیرامون علائم بین المللی جاده ها که بین سالهای 1942-1926انجام شده بود تدریجا به ایجاد علائم جاده ای اروپایی منتج گردید . ایالات متحده علائم جاده ای خاص خود را طرح ریزی کرد که این علائم مورد قبول ملت های دیگر نیز قرار گرفت. این کشور اخیرا شروع به معرفی آن دسته از علائم تصویری بین المللی نموده که معمولا در اروپا مورد استفاده قرار می گرفت.
اتو نیورات از اطریش و کاتزومی ماسارو از ژاپن بیشتر از همه در زمینه ایجاد علاقه به توسعه علامت های جالب و موثر و استفاده منطقی از آنها زحمت کشیده اند. با اینکه خطوط تصویری و علائم عمومی از زمانهای قدیم مورد استفاده قرار می گرفته اند میتوانیم اتونیوات را به عنوان پدر علائم تصویری و کاتزومی ماسارو را بمنزله نیروی عمده ای در جهت توسعه علوم علائم تصویری بین المللی نام ببریم.
اتو نیورات علائم تصویری را بخاطر علاقه ای که به آموزش و پرورش و اقتصاد داشت توسعه داد. از نکات بر جسته زندگی او احداث موزه اقتصادی – اجتماعی در وین بسال 1924 و نشریه – Gese11schaft wirtschaft (Isotype) و اختراع سیستم ایزوتایپ (Leipzig, 1930) است.
علائم خطر جاده های بین المللی قدیمی که در 1909 پذیرفته شدند. این علائم نشانگر "دست انداز" پیچ خطرناک " تقاطع" و تقاطع جاده یا راه آهن با مسحفظ نصب در محل تقاطع می باشند.
یکی از دلایل غیر موثر و نامفید بودن علائم عمومی این است که متصدیان امر علاقمند به انتخاب علائمی هستنتد که قبلا توسط دیگران مورد استفاده قرار گرفته و احتمالا از پیش مورد پذیرش عموم بوده اند. اینامر موجب گردید تا بعض از علائم غیر منطقی و مبهم بطور گسترده مورد قبول همگان واقع شوند مانند علامتی که مرد و کودکی را برای "عابر پیاده" و تصویر ترسیمی مردی را برای "ویژه آقایان" و زنی را برای "ویژه بانوان" نشان می دهد. علامت استاندارد استرالیا بصورت "پاهای در حال راه رفتن" برای "عابر پیاده" انتخاب منطقی تری بنظر میرسد و بالاخره گروههای مختلف مردم در جاده ها و خیابانها از محل عابر پیاده عبور می کنند چرا که همه برای این کار پا دارند. برای مثال توالت را در نظر بگیرید- داشتن علامت های گوناگون برای نشان دادن نوع بخصوص توالت و در صورت لزوم تریبی از این علائم برای آقایان یا بانوان بما کمک می کند
در حال حاضر کمیته فرعی سازمان استانداردهای بین المللی پیرامون علائم عمومی مشغول کار بوده و مقالاتی در باره موضوع یاد شده در حال تدوین می باشد. امید است علائمی که در این کتاب جمع آوری گردیده برای تصویر نگاران و همچنین آنهایی که پیرامون علائم عمومی کار می کنند سودمند بوده ودر وظیفه ای که بعهده دارند بتواند موثر واقع گردد.
آشنایی با ارتباط تصویری (گرافیک)
ارتباط تصویری (گرافیک) شیوه انتقال و ارائه اطلاعات به صورت تصویری است. خطوط و منحنی ها، الگوها و شکلها، همگی می توانند بیانگر مفهوم خاصی باشند که هر بیننده ای بتواند آنها را درک کند.
انسان هزاران سال است که از روشهای ارتباط تصویری بهره می برد. تمدن های کهن، همچون مصری ها، برای ضبط و نمایش وقایع و اطلاعات مهم از تصاویر ساده ای استفاده می کردند. این تصاویر یا بر روی دیوارها ناقشی می شد و یا بر روی سنگ، چوب یا سفال نقش می شدند و هر یک از تصاویر نمایانگر یک چیز یا ایده متفاوت بود.
برای مثال، نقش می توانست نمایانگر خورشید باشد. این نقش کاملا شبیه به خورشید است و به چیز دیگری شباهت ندارد. یا نقش می توانست نشانگر قایق باشد. چون بسیار شبیه به قایق است.
با وجود این، مفاهیم پیچیده تر را نیز می شد با استفاده از همین تصاویر ساده ارائه کرد. مثلا قایقی با بادبان مواج می توانست نمایانگر مفهوم باد باشد.
بدیهی است که ترسیم باد بسیار دشوار است، اما می توان برخی از جلوه های آن را نمایش داد.
بتدریج مصریها و دیگر تمدنها، این شیوه را بسط و گسترش دادند، تا آنکه هر شکل یا نقشی نمایانگر یک صدای منفرد بود. برای مثال این نقش نمایانگر صدای ن، نمایانگر صدای ک، نمایانگر صدای س و نمایانگر صدای ت بود. آنگاه ترکیب اصواتی نظیر این می توانست کلمه گفتاری را به صورت تصویری نمایش دهد و تعداد بیشتری از مفاهیم را انتقال دهد.
همین حروف چاپی که در حال مطالعه آن هستید، خود شکل تکامل یافته ای از همان کلمات اولیه هستند. هر کلمه ای یک مفهوم مشخص دارد. این کلمات را می توان به شکل چاپی یا نوشته، خواند و یا به شکل گفتار، شنید. حروفی که کلمات چاپی را شکل می دهند، صرفا شکلهایی هستند که نمایانگر اصوات در گرفتارند.
با این حال، حیطه ارتباط تصویری فراتر از محدوده کلمات است. ترسیمات فرنی و معماری، نماهای پرسپکتیو و تصویری، نمادها و نشانه ها، و نمودارهای جریان کار همگی قادرند اطلاعاتی را ارائه دهند که از عهده کلمات به تنهایی، خارج است.
از این رو زبان ارتباط تصویری، یک زبان ترسیمی است که مانند یک شیوه ارتباطی کاملا مستقل، بکار گرفته می شود.
طراحی دست آزاد
این شیوه، نخستین شیوه ارتباط تصویری بود. در درون غارهایی در جنوب اروپا، انسان پیش از تاریخ بسیاری از فعالیت ها و رویدادهای مهم زندگی اش را مانند گشتن حیوانات برای تهیه آذوقه، به صورت ترسیمات تصویری بر دیوارهای غار نقش کرده است. (شکل 8 یک نقش باستانی مربوط به 000/20 سال پیش است که در غاری تصویر شده و گویای واقعه ای است که طی یکی از همین شکارها رخ داده است. این تصویر گاو زخم خورده ای را نشان می دهد که به سوی یک شکارچی برگشته و وی را از پای در می آورد. (شکل 9) برخی از نشانه های ترسیمی را نشان می دهد که به طور گسترده در حدود 7000 سال پیش، قبل از آنکه خط ابداع شود، بکار می رفته است.
ترسیمات ارتباطات تصویری باید ساده و گویا باشند همانگونه که فهم اطلاعات نوشتاری می تواند با کاربرد کلمات پیچیده و بیش از حد بلند، با مشکل مواجه شود، درک ترسیمات ارتباطات تصویری نیز ممکن است با انباشتن بیش از حد اطلاعات و در نتیجه پیچیده شدن ترسیمات، با اشکال مواجه شود. از این رو شیوه های ترسیم در ارتباط تصویری بنا به ماهیت ضروری آنها، باید تا حد امکان ساده و گویا بوده و مطابق با معیارهای زیر باشد.
1- طرح ها و نشانه ها باید واضح و قابل درک باشند.
2- باید اطلاعات یا مفاهیم را به آسانی انتقال دهند.
استفاده از رنگ یا برخی شکلها می تواند نحوه ارائه اطلاعات را گویاتر کند، اما کاربرد نابجا یا بیش از حد رنگ موجب آشفتگی و اشتباه می شود. از سوی دیگر ارائه نامناسب مطالب صحیح نیز می تواند موجب از بین رفتن دقت و اعتبار آن مطالب شود.
نشانه تصویری
نشانه تصویری، نقش یا علامتی است که بدون استفاده از کلمات می تواند ما را به چیزی متوجه ساخته، هشدار و یا جهت دهد. در عمل ثابت شده که این نشانه ها ارزش زیادی برای عموم مردم دارند، نخست آنکه آنها به افراد امکان می دهند تا اطلاعات را خیلی سریع دریافت کنند. و دوم آنکه، این نشانه ها مشکل تفاوت بین زبانهای مختلف را برای مسافرینی که در کشورهای خارجی سفر می کنند، مرتفع می سازد.
از نشانه های تصویری استفاده های مختلفی می شود، از جمله در تبیلغات، آگهی، دستورالعمل، علائم هشدار دهنده، اعلان خطر و ... تمامی این موارد، به شیوه های مختلف اطلاعات ضروری را به افراد می دهند. برای مثال، وجود ایستگاههای خدماتی بین شهری، تسهیلات زیادی را می تواند برای سفرهای جاده ای فراهم سازد. این خدمات به صورت نشانه های تصویری مختلف در معرض دید رانندگان قرار دارد، و بدین ترتیب راننده را از تسهیلات و امکانات موجود آگاه می سازد. این نوع نشانه های تصویری در سراسر اروپا و بخش وسیعی از امریکا به طور فراوان مورد استفاده قرار می گیرند و مانند نشانه هایی است که خدمات موجود در اردوگاههای سیاحتی را نشان می دهند.
استفاده از رنگ
نشانه های تصویری غالبا به صورت رنگی بوده و کاربردهای مختلفی به شرح زیر دارند:
1- اطلاعاتی در مورد خدمات موجود ارائه می دهند (به رنگ آبی / مشکی / سفید).
2- اصول ایمنی را به اطلاع عموم می رسانند (به رنگ آبی / سفید).
3- نشانگر خطرات صنعتی هستند و ضرورت احتیاط را گوشزد می کنند (به رنگ زرد / مشکی).
4- محل دسترسی به خدمات اضطراری را نشان می دهند (به رنگ سبز / سفید).
5- نشانگر خطر و محدودیت ها هستند (به رنگ قرمز / مشکی بر زمینه سفید).
علائم و نشانه ها ممکن است شامل دایره، مثلث، مربع و مستطیل باشد. لذا باید به هنگام اجرای رسم های ارتباط تصویری خود، به این نکته توجه داشته باشید.
حرکت
نشانه ها یا علائم تصویری اگرچه ثابت و ایستا هستند، ولی می توانند حسی از جهت و حرکت را القاء کنند. جهت در مجموع هدایت کردن چشم بیننده از یک نقطه به نقطه دیگر است. برای این کار می توان از پیکان یا (فلش) استفاده کرد که یکی از رایج ترین مشخصه های نشانه های تصویر است، و جهت حرکت را نشان می دهد که غالبا به همراه اطلاعات دیگر در تصویر می آید و یا به نوعی با طرح تلفیق می شود. نشانه معروف راه آهن بریتانیا نمونه خوبی از این مورد است. این نشانه ساده و گویا مفهومی از حمل و نقل سریع و مطمئن را تداعی می کند.
ارتباط شکل و زمینه
نکته دیگری که برای خلق عناصر بصری باید مورد توجه قرار گیرد موقعیت قرارگیری تصویر در فضای زمینه ای آن است که تاثیر زیادی در نحوه درک ما از تصایور دارد وقتی تصویر در دریایی از فضای خالی شناور باشد، وجود آن مشخص تر خواهد شد و بر عکس اگر تصویر بخش اعظمی از فضا را اشغال کند، تاکید از کلیت تصویر به اجزای آن منتقل می شود بنابراین می توان آن را به مثابه یک شکل مثبت در مقابل یک پس زمینه خالی بی شکل و منفی مشاهده کرد. این نوع رابطه بین شکل و زمینه را می توان به سهولت در تمامی تصاویر دو بعدی تشخیص داد.
هر گاه یک شکل محدوده پس زمینه خود را اشغال کند و یا دیگر شکل ها را در محدوده خود پوشش دهد، در واقع به نوعی فضاهای پیرامونی خود را به اشکال قابل تشخیص و آشنا بدل می کند. وقتی ارتباط شکل – زمینه به طور صحیح کامل گردد موجب حرکت چشم بیننده از شکل مثبت به منفی و بر عکس می گردد و بدین ترتیب این کشش و تنش بصری حاصله، جذابیت بصری را خلق می کند.
