بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش، نگاهی اجمالی به دیدگاه شاهان صفوی و ضرورتها و پیامدهای کاربست آن در تعلیم و تربیت می باشد. بزرگترین دستاورد صفویان پس از سالهای طولانی حکومت بیگانگان، اتحاد دوباره کشور تحت لوای مذهب شیعه در اوایل سده دهم هجری قمری بود، که محیط تازه و مساعدی برای شکوفائی هنر، معماری و تعلیم و تربیت فراهم ساخت. عصر صفوی، زمان تداوم و تکامل سنتها و محیط آموزشی ایران بوده و برای اولین بار در تاریخ اسلام، نظریاتی منسجم در باب تعلیم و تعلم مدون گردیده است. در عصر حکومت صفویان، نهاد آموزش و پرورش از جایگاه ویژه ای برخوردار وتعلیم و تربیت از جانب شاهان صفوی مورد عنایت خاص قرار می گیرد.
دیدگاه شاهان صفوی، تاثیرات بسیار زیادی بر تعلیم و تربیت ایران بعد از اسلام به جای گذاشته است. گروهی از پژوهشگران، دوره صفویه را سرآغاز نوزایی ایران و یکی از دوران تاثیر گزار بر تعلیم و تربیت ایران دانسته و نیز به تاثیرات و نتایج منفی صفویان در بحث تعلیم و تربیت اشاره نموده اند . این پژوهش برآن است تا حسب استنادات و استنتاج داده های تاریخی تاثیرات مثبت و منفی سلسله صفوی بر تعلیم و تربیت ایران را بصورت اجمالی مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
کلمات کلیدی
حکومت صفویه، نهاد تعلیم و تربیت ،تحولات سیاسی- اجتماعی، برنامه درسی
وب سایت رسمی همایش ملی مدرسه فردا hamayesh.chalous-samacollege.ir 632
سومین همایش ملی مدرهس فردا
18 شهریور 1394
مقدمه
معاونت آموزشی و پژوهشی ،مدیریت امور پژوهشی آموزشکده فنی و حرفه ای سما واحد چالوس
مسأله تعلیم و تربیت از مسائل مهم و اساسی هر جامعه است که در زمرهی نیازهای ضروری به شمار میرود. از این رو بررسی و شناخت دقیق جایگاه علم و دانش در گذشته مدارس و حکومت ها ضرورت دارد. شناخت و آگاهی از سوابق و شناسنامه تاریخی هر ملت در ادوار مختلف یک اصل محوری محسوب شده و هرچه این آگاهی با بررسی های علمی و پژوهشی، دقیق تر و عالمانهتر باشد چراغ راه آینده افزون تر و قطعیت در توجه به تاریخ برای انسان بیشتر و بیشتر خواهد بود.
با روی کار آمدن حکومت صفویه اعلام مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی کشور (در حالی که تا آن زمان بیشتر نقاط کشور و کشورهای همسایه سنی مذهب بودند) نیاز شدیدی به عالمان و افرادی که بتوانند نیازهای علمی و مذهبی مردم را از دیدگاه شیعه پاسخگو باشند بوجود آمد و این امر و رقابت سیاسی با همسایگان سنی، حاکمان صفوی را بر آن داشت که نهاد مهم آموزش را از جایگاه ویژه و با اهمیتتری ببینند که این امر باعث شد نظام تعلیم و تربیت رنگ و بوی سیاسی و مذهبی به خود بگیرد(کرمپور، .(1392 لذا این تحقیق برآن است که نقش تعلیم و تربیت را در عصر صفوی مورد بررسی قرار دهد .
بررسی اوضاع سیاسی، مذهبی و اجتماعی ایران عصر صفوی
آغازین سده دهم هجری و تأسیس دولت صفوی توسط شاه اسماعیل در واقع شروع تاریخ جدیدی برای ایران است. در این سده، افق تاریخی جامعه ایرانی دچار تحول می گردد و این دگرگونی در مجموعه نظام اجتماعی منعکس میشود. (ترکمان، 1382، ص.( 28 در پی احساس نیاز دولت نوبنیاد صفوی و تمایل عالمان شیعی به همکاری آن برای بنای یک دولت شیعی اثنی عشری بسیاری از علما و دانشمندان ایرانی و مهاجر در درون این ساختار جدید دینی قرار گرفتند. شاه اسماعیل برای ترویج شعائر مذهبی در ایران از علمای بحرین و جبل عامل دعوت نموده و به واسطه تلاش و کوشش همین افراد و حمایت همه جانبه حکومت نوپای شیعی بود که علیرغم موانع و مشکلات زیاد سنگ بنای تعلیم و تربیت دینی بر مبنای شیعه اثنی عشری نهاده شد اما شکل گیری نهاد دینی به سبب عدم زمینه اجتماعی میسر نشد(آقاجری، 1380، ص.(13
به نظر می رسد گرفتاریها و درگیریهای شاه اسماعیل با ازبکها و عثمانیان ( رویمر، 1384، ص (44 (بالاخص تحت تأثیر شکست چالدران) موانعی بر سر راه شاه اسماعیل برای توجه کافی او به امور اجتماعی و رفاهی به ویژه تعلیم وتربیت بوده است. بعد از شاه اسماعیل پسر ارشدش طهماسب به قدرت رسید. او با زیرکی و موقع شناسی توانست در روزگار سلطنت طولانی خویش بین طایفه های قزلباش چنان توازنی برقرار کند که پایه های سلطنت وی را متزلزل نسازد(عبدالشکور، 1380، ص .(43 در دوره طهماسب توجه ویژه ای به علما خصوصاً محقق کرکی صورت گرفت و در واقع فضای جدید سیاسی و مذهبی در ایران به وجود آمد و زمینه فعالیت گسترده علمای شیعه در سراسر ایران فراهم شد و تشیع جنبه نهادینه پیدا کرده و پس از آن نیز قوام یافت(آقاجری، ص . (13 بعد از شاه طهماسب، اسماعیل میرزا به سلطنت می رسد و به انتقام از سال های اسارت با همه رسمهای پدر دشمنی نموده و شیعه گری دوران پدرش را محو نمود (رویمر، ص .(223 در زمان حکومت شاه اسماعیل دوم تعلیم و تربیت تنزل زیادی نموده وبسیاری از علمای بلندمرتبه دربار صفوی مانند شیخ عبدالعالی کرکی و میر سید حسین مجتهد را از خود دور و در مقابل افرادی چون میرزا مختوم شریفی که متهم به تسنن بود به خود نزدیک می سازد (همان، ص .(41-65 پس از کشته شدن شاه اسماعیل دوم توسط مخالفانش سلطان محمد خدابنده به قدرت می رسد 996 - 985) هـ.ق). در زمان حکومت شاه اسماعیل دوم نیز تعلیم و تربیت به دلایل ضعف بینایی شاه، تردید و دو دلی های شاه، سرکشی و تمرد اعیان و اشراف، بذل و بخشش های بی حساب و کتاب وتضعیف قدرت سیاسی تعلیم و تربیت و علمای دینی نتوانستند جایگاه ثابت و در خور توجهی پیدا نموده و وضعیت تعلیم و تربیت کشور رو به انحطاط و تباهی سوق داده می شود.
وب سایت رسمی همایش ملی مدرسه فردا hamayesh.chalous-samacollege.ir 633
سومین همایش ملی مدرهس فردا
18 شهریور 1394
شاه عباس اول و دوره اوج تعلیم و تربیت در ایران 1038- 996) هـ.ق)
معاونت آموزشی و پژوهشی ،مدیریت امور پژوهشی آموزشکده فنی و حرفه ای سما واحد چالوس
یکی از دوران طلایی تعلیم و تربیت کشور ایران بعد از به قدرت رسیدن شاه عباس اول بوده که در این دوره، کشور از خطر فروپاشی نجات پیدا می کند. اوامر پادشاهی در میان لشگر نافذ می گردد و ممالک از دست رفته پس گرفته شده وبسیاری از محال بر آن افزوده می گردد. (اسکندربیک منشی، ص .(100-101
در این دوره : ایران کانون اصلی تکاپوی علمی عالمان شیعی اثنی عشری می گردد ومدارس وموسسات مذهبی با یاری برخی از علمای مهاجر و ایرانی گسترش فراوانی پیدا می کند.
