بخشی از مقاله
چکیده
از آنجا که دانشگاه ها به عنوان متولیان اصلی تربیت و پرورش منابع انسانی متخصص در جامعه، نقش اساسی دارند، توجه به مقوله ی کارآفرینی دانشگاهی به توسعه ی بهتر این امر کمک می کند. شاید تغییر رویکرد دانشجویان و دانش آموختگان از کارجویی به کارآفرینی به سبب درک این مطلب است که در دنیای امروز دانش آموخته ای نسبت به سایرین دارای مزیت رقابتی است که پا را از حوزه ی دانش و محفوظات خود فراتر گذاشته و در حل مسائل عملی آن محدوده ی تخصصی، مهارت داشته و موفق عمل کند. به همین دلیل است که آموزش کارآفرینی در دو حالت ساخت یافته با برنامه های آموزشی گوناگون و گاهی با صرف وقت زیاد یا کارگاه ها و سمینارهای آموزشی کوتاه مدت مورد توجه بیشتری قرار می گیرد.
ظهور دانشگاه کارآفرین در واقع پاسخی به اهمیت روز افزون دانش در نظام ملی و ناحیه ای نوآوری و شناخت جدید از دانشگاه است، یعنی نهادی که عامل انتقال دانش و فناوری و منبع اختراعات خلاقانه به شمار می رود و از لحاظ اقتصادی با صرفه است. در دو دهه اخیر، دولت ها در سراسر جهان علی دغم تفاوت نظام های دانشگاهی و صنعتی، به این پتانسیل دانشگاهها از نظر صنعتی برای ارتقای محیط ملی نوآوری نگریسته اند. در این پژوهش سعی بر آن است که با توجه به اهمیت بحث کار آفرینی، ضرورت آموزش کارآفرینی و راهکارهای مناسب برای توسعه آموزش کارآفرینی در سطح دانشگاهها مورد بررسی قرار گیرد.
-1 مقدمه
امروزه موضوع اشتغال نه تنها یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی در کشور ما به شمار می آید، بلکه با توجه به میزان رشد جمعیت در دو دهه گذشته می توان آن را مهم ترین چالش اجتماعی چند دهه آینده به حساب آورد. حل این مشکل، سیاست گذاران اغلب کشورها را با چالش های بزرگی رو به رو کرده است، به گونه ای که می توان گفت ثبات و زوال برخی از دولت ها در گرو حل بحران بیکاری است.
در شرایط کنونی، ایجاد فرصت های شغلی برای انبوه بیکاران کشور به ویژه فارغ التحصیلان بیکار یکی از مهم ترین دغدغه سیاست گذاران و تصمیم گیران کلان کشور است و به عبارت دیگر، مسئله اشتغال دانش آموختگان طی سال های اخیر در ایران به عنوان یکی از چالش های اساسی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در زمره مهم ترین تهدیدهای امنیت و توسعه ملی مطرح شده است.
از آنجایی که مسائلی همچون افزایش جمعیت، افزایش شمار دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و نبود برنامه ای فراگیر و کل نگر برای پرورش نیروی انسانی متخصص و مواردی مشابه آن باعث بحران در زمینه اشتغال در آینده کشورمان است و همچنین به دلیل افزایش دانشگاه ها این مسأله در مورد دانش آموختگان آموزش عالی، به طور چشمگیری قابل انتظار است. مباحث اساسی در خصوص راهکارهای مختلف برای برطرف کردن بحران اشتغال و تسریع فرآیند رشد و توسعه پایدار و رفاه اقتصادی مطرح می گردد. یکی از این مباحث جدید، نقش کارآفرینی در این فرآیند می باشد
به لحاظ اهمیت و نقش کارآفرینی و کارآفرینان در روند توسعه کشور در دهه گذشته، دانشگاه های کشورهای در حال توسعه و پیشرفته با توجه به نیازها و امکانات خود برنامه های آموزشی و پژوهشی ویژه و متنوعی برای آموزش و تربیت کارآفرینان به اجرا گذاشته اند. به سخن دیگر همچنان که اقتصاد کشور، قوانین و مقررات و نیازهای بازار کار، دگرگونی و تحول می یابند، نظام های آموزش عالی نیز در تلاش اند تغییراتی در برنامه های خود ایجاد کنند و با توسعه اقتصادی بازار کار هماهنگ شوند، زیرا هدف از اجرای طرح کارآفرینی در دانشگاه ها، پرورش دانشجویانی است که بتوانند پس از دانش آموخته گی شغل تازه ای همراه با نوآوری و ابتکار ایجاد کنند.
با نگاهی به ادبیات کسب و کار و آموزش کارآفرینی مشاهده می کنیم که کارآفرینی پشتیبان برنامه های مورد نظری است که طبق استناداتی نشان دهنده ی بهبود عملکرد کاری و تشویق نیروی کار برای شروع به کار می باشند و یک سیستم آموزشی که باعث ایجاد بازتاب مهارت های فردی و خلاقانه می باشد تأثیر خوبی بر کارآفرینی خواهد گذاشت و بعنوان یک علم، خود نیز بعنوان یک سرمایه گذاری معتبر خواهد بود که موجب پیشرفت اجتماع خواهد شد.
آموزش کارآفرینی می تواند یکی از مؤثرترین شیوه ها برای تسهیل انتقال جمعیت فارغ التحصیلان به بازار کار باشد. مطالعات در اروپا در این باره نشان داده است که چنین آموزش هایی توانسته است افراد را مسؤولیت پذیرتر به بار آورد و آن ها را تبدیل به کارآفرین یا متفکران حوزه ی کارآفرینی کند و به طور موفقیت آمیزی در چالش های کسب و کار، موفق و خطرپذیر کند.
ضرورت آموزش کارآفرینی در دانشگاه آموزش کارآفرینی امروزه در کشورهای صنعتی و فراصنعتی بخش قابل توجهی از برنامه های آموزشی دانشگاهها را به خود اختصاص داده است. در آمریکا بیش از پنجاه دانشگاه، در آلمان چهل و دو دانشگاه، در سوئد هشت دانشگاه، مالزی چهار دانشگاه و... آموزش کارآفرینی و مدیریت واحدهای کوچک اقتصادی در این کشورها به ویژه در بین بانوان بسیار رایج شده است.
هدف این آموزشها این است که فارغ التحصیلان بتوانند موسسان و بنیانگذاران شرکتهای خصوصی باشند بخصوص که در ده ساله آخر برنامه های دولت تاکید بر خصوصی سازی دارد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ایجاد شغل را از وظایف دولت دانسته لذا ترویج فرهنگ کارآفرینی و ایجاد بستری مناسب برای ظهور کارآفرینان از وظابف دولت است. رابطه تنگاتنگ دانشگاهها با بازار کار و صنعت از اهم امور است. دانشگاه به دلیل داشتن ویژگی های پایه مانند سرمایه انسانی در قالب دانشجو و اعضای هیئت علمی محل مناسبی برای نوآوری مبتنی بر دانش است ازاین رو دانشگاه به عنوان مهم ترین مرجع تولید و اشاعه دانش جدید می تواند کارآفرینی کند.
تجربه های آموزش کارآفرینی در بعضی از کشورها بدون در نظر گرفتن فرهنگ و مذهب خاص نشان می دهد با آموزش کارآفرینی می توان کارآفرین تربیت کرد و با پژوهش می توان کارآفرینی کرد. با مراجعه به اطلاعات موجود در خصوص برنامه های درسی دانشگاها کارآفرین در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، اهمیت نظام آموزشی و پژوهشی در توسعه کارآفرینی و تربیت کارآفرینان دیجیتالی بیشتر مشخص می شود.
امروزه، دوره های آموزش کارآفرینی مبتنی بر فناوری های اطلاعات و ارتباطات، نه تنها جای خود رادر برنامه درسی دوره های مختلف تحصیلی از ابتدایی تا دبیرستان باز کرده بلکه در رشته های مختلف دانشگاهی نیز در طرح دروس مورد توجه قرار گرفته است.[4] اما در این مسیر مشکلات و موانعی هم وجود دارد که بحث کار آفرینی و آموزش کار آفرینی را به چالش کشیده است:
موانع و چالش های آموزش کارآفرینی
ضعف آموزش عالی: در کشورهای اروپایی و آمریکا، مباحث کارآفرینی از چنان اهمیتی برخوردارند که در دوره کارشنا سی و کارشنا سی ار شد همه رشته های دانشگاهی حداقل یک درس با عنوان کارآفرینی ارائه می شود؛ به جهت اهمیت موضوع، کاربردی بودن درس و همچنین منافع بسیار زیاد مشاهده شده از آن، مهارت های ارائه شده در این درس به دقت و متنا سب با اهداف و سیاست های کلان اقتصادی تعیین می شوند. لیکن در ایران، علیرغم توجه بیشتر در سال های اخیر، هنوز هم اهمیت موضوع برای تصمیم گیرندگان مشخص نیست و به دوره های آموزشی خارج از برنامه درسی اکتفا شده است. علاوه بر این، آموزش های ارائه شده نیز، در یک نظام متناسب با سیاست های کلان کشور تهیه نشده است
انتظارات از دولت: غالبا در همه موارد انتخابات یکی از شعارهای اصلی کاندیداها " ایجاد اشتغال " برای جوانان و دانشجویان و فارغ التحصیلان بیکار است . این امر باعث شده ا ست که انتظارات جوانان از دولت بالا رفته و همواره منتظر این هستند که کارفرمایی به نام دولت، آنها را به استخدام خود درآورد . لذا تمایل جوانان به سمت شغل کارمندی منحرف شده است.
ریسک گریزی: محیط خانواده، مدرسه و جامعه به گونه ای است که غالب جوانان، حتی قشر تحصیل کرده را به سمت حرفه های با درآمد مطمئن و بدون ریسک سوق می دهد.
نگرش نادرست به پول و ثروت: علیرغم تقدس ثروت در اسلام، به عنوان یک "ابزار" برای زندگی بهتر، فرهنگ شکل گرفته در جامعه نگرش درستی نسبت به پول نداشته و به ثروتمند همواره به چشم شیاد و دزد نگریسته می شود، به این ترتیب افراد نه به دنبال نفع شخصی خود می روند و نه به دنبال یافتن راه های صحیح کسب درآمد بیشتر هستند.
عدم توجه به آموزش و توانمندسازی افراد: علاوه بر خانواده و مدرسه یکی از فرصت های مناسب آموزش مهارت های کارآفرینی آموزش حین کار است که در کشور به آن توجهی نمی شود.
نگرانی از مسئولیت پذیری کمبود سرمایه و نداشتن ابزار کار
همچنین در شرایط فعلی آموزش کارآفرین و تحقیقات مربوط به آن، با چالشهای متعددی مواجه شده است که برخی از این چالشها توسط بلاک و استامپ ارائه شده است:
چالش در ایجاد مترولوژی های تحقیق برای اندازه گیری اثر بخشی کارآفرینی. چالش در محتوا و شیوه های آموزش کارآفرینی.
چالش در کیفیت مدرسان کارآفرینی.
چالش در پذیرش آموزش کارآفرینی در دانشگاهها نسبت به کسب و کار. چالش در ایجاد یک پیکره عمومی - مشترک - در زمینه دانشی مختلف چالش در اثربخشی روشهای آموزش
چالش در نیازهای یادگیری کارآفرینانی که در حال کار هستند، متناسب با دوره زندگی کسب و کاری که هم اکنون در آن به سر می برند .
یکی از مسائل مهم در آموزش، ارائه ی تعریف روشن از اهداف کارآفرینی است. هر دوره ی آموزش کار آفرینی در دانشگاه ها باید برخی از اهداف زیر را تعقیب کند: آشناسازی دانشجویان با مفاهیم کارآفرینی وکسب و کار، ایجاد فرهنگ و روحیه ی کارآفرینی، معرفی الگوهای موفق کارآفرینی؛ انتقال دانش و مهارت های خاص کارآفرینی؛ پژوهش در مقوله های کارآفرینی و آشنایی با تحقیقات صورت گرفته؛ روش های راه اندازی کسب و کار؛ روش های راه اندازی شرکت های جدید مبتنی بر دانش؛ کارگاه های آموزشی در زمینه ی خلاقیت، مذاکره، اخلاق کسب و کار، آموزش های مربوط به ایجاد دانش و فن آوری و نحوه ی نگهد اری از اطلاعات و ثبت مالکیت فکری.
