بخشی از مقاله
چکیده
وحدت وجود را می توان یکی از مهمترین گزارههایی دانست که اکثر مکاتب عرفانی و فلسفی به شکلهای مختلفی به آن پرداختهاند، در این نوشتار ابتدا سعی بر آن شده که سیر دیدگاهی وحدت وجود بیان و سپس تقریرهای وارده بر آن را از نقطه نظرهای چندتن از اندیشمندان نامی بازگو گردد . که مشخص میشود این بحث در میان قائلین به اصالت وجود معنا پیدا میکند و در ادامه سر از وحدت وجود و به شکل بارزتر وحدت شخصیه در میآورد.
کلمات کلیدی: اصالت وجود، وحدت وجود، وحدت شخصیه
مقدمه
در باب اینکه نظریهی وحدت وجود، نخستین بار توسط چه کسی مطرح شده است، دیدگاههای مختلفی وجود دارد برخی معتقدند با وجود آنکه ابنعربی از پیشگامان مکتب وحدت شخصی وجود است ولی بنیانگذار آن محسوب نمیشود و این بحث پیش از وی مطرح بوده است (ابراهیمی دینانی، 1377، .(31
عدهای دیگر معتقدند این بحث به صورت کامل، مشروح و منظم پیش از ابنعربی مطرح نبوده است و او نخستین عارفی است که به شرح و بسط آن پرداخته است (جهانگیری، 1367، .(197
اما در هر حال مراد از وحدت وجود که مورد توجه عرفا و برخی از فلاسفه است، وحدت آن در مفهوم و عالم اندیشه نیست زیرا وحدت مفهومی و ذهنی آن چندان محل اختلاف نیست، بلکه مراد از وحدت وجود، وحدت خارجی آن است . هر شی یک مفهوم ذهنی دارد و یک حقیقت خارجی و وجود نیز از این قبیل است یعنی هم دارای مفهوم ذهنی است و هم دارای حقیقت خارجی.
در بحث اشتراک وجود بیان میشود که مفهوم ذهنی وجود معنای واحدیست، باین معنی که مفهوم ذهنی هستی و وجود در قضایایی از قبیل انسان هست جماد است و... یک مفهوم واحد می باشد.
در بحث حقیقت خارجیه وجود هم در صدد اثبات این هستیم که همانطور که مفهوم ذهنی وجود معنایی واحد است حقیقت خارجیه آن نیز امری واحد میباشد و خلاصه وجود در خارج یک حقیقت بیشتر نیست و این چنین نیست که وجودات متکثرهای که در عالم خارج مشاهده میکنیم از قبیل وجود انسان وجود سنگ و... در خارج حقایق متباینهای بوده باشند ولی بدیهی است که در این جا این پرسش پیش میآید اگر وجود در خارج یک حقیقت واحد میباشد پس این تکثری که در عالم خارج مشاهده میشود ناشی از چیست و اگر فرضا وجود در خارج دارای حقایق مختلف و متباینهای بوده و این تکثرات نیز ناشی از همان اختلاف حقایق وجودات می باشد پس چرا ما در ذهن خود بیش از یک مفهوم از وجود نداشته و همان یک مفهوم است که به تمام ماهیات حمل شده و میگوییم انسان موجود سنگ موجود و...
برهمین اساس عدهای قائل به تشکیک در وجود شدهاند و میگویند گرچه وجود درخارج امری واحد است ولی حقیقتی است قابل تشکیک و با همین تشکیک تکثرات عالم خارج را توجیه مینمایند .
در باب حقیقت خارجیه وجود سه نظریه ابراز شده است:
الف- کثرت و در عین حال متباین بودن وجودات خاصه خارجی: این نظریه میگوید که وجودات خاصه خارجی همه با یکدیگر متباین بوده و هیچ گونه سنخیتی ما بین آنها نیست و طبق این نظر وجود انسان به تمام معنی حقیقتی است مباین و مخالف با وجود سنگ.
ب- وحدتوجود و غیر قابل تشکیک بودن آن : این نظریه منسوب به عرفا است که میگویند وجود در خارج دارای یک حقیقت بیشتر نبوده و اصولا هیچ تکثری چه عرضی و چه از نظر مراتب و چه از نظر شدت و ضعف در ا آن نمیباشد.
ج- وحدتوجود و قابل تشکیک بودن آن؛ به عبارت دیگر وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت: این گروه معتقد هستند که وجود در خارج یک حقیقت بیشتر نیست منتهی همین یک حقیقت چون قابل تشکیک است به صورت مراتب متکثره نمودار میشود ولی این مراتب همه در تمام ذات با یکدیگر شریک میباشند (رک احمدی،1388، .(169
اقوالی دیگر در باب حقیقت وجود و وحدت یا کثرت آن بیان شده که به قرار زیر میباشد -وجود هر شی عین ماهیت آن هست یعنی مفهوم از وجود هر ماهیتی، عین مفهومی است که از ان ماهیت فهمیده میشود و
قهرا در این مذهب وجود دارای مفهوم واحدی نیست و به نحو اشتراک لفظی برای یک یک اشیا و ماهیات به اوضاع متعدده وضع شد چنانچه لفظ شیر، به اوضاع متعدده دلالت دارد بر شیر خوردنی و شیر صحرایی و شیری که اب از آن جاری می شود و در هر یک از این موارد عین آن مورد و معنای مخصوص است لفظ وجود نیزدر هر شئیی که استعمال شده و اطلاق میگردد عین ا آن شیئی است.
۹۰۱۱
طبق این نظر وجود دارای مصداقی در خارج و در ذهن نیست و صرفا در خارج و در ذهن ماهیات متکثره مختلفه متحقق است. این نظر که موافق اکثر اشاعره است مبتنی بر اشتراک لفظی وجود و عدم زیادت وجود برماهیت میباشد قول بعدی: وجود مفهوم واحد است ودرخارج تحقق نداره وکثرت درماهیات موجوده میباشد. به عبارت دیگر وجود امری
مصدری انتزاعی ذهنی و اعتبار عقلی است که از تحقق ماهیات اعتبار و انتزاع میشود و ماهیات مختلفه و متباینه در خارج متحققند.
