دانلود مقاله حفاظت و ایمنی در ازمایشگاه

بخشی از مقاله

حفاظت و ایمنی در ازمایشگاه

حفاظت چیست؟
کلمه حفاظت برای افراد مختلف معانی مختلفی دارد، از دید یک دانشمند «Scientist» انجام صحیح یک آزمایش و تجربه است. از دید یک مهندس سازنده، حفاظت یکی از فاکتورهای اساسی برای گسترس و انجام یک تولید است. یک مسئول دولتی وقتی که به یک پروژه توجه می‌کند از دیدگاههای مختلفی حفاظت را موردنظر قرار می‌دهد.

بنابراین کلمه «Safety» و اینکه یک محل چقدر حفاظت شده است مطلق نیست. اگر یک عملی به طور عادی از هر گونه خطری عاری باشد می‌گوئیم آن کار Safe‌ یا «بی‌خطر» است. وقتی احتمال خطر در یک کاری کم باشد ممکن است آن را «احتمالا بی‌خطر» نامید زیرا برای هیچ کاری مطلق نداشتن حادثه غیرممکن است.
بی‌خطر بودن، همچنین قبول ریسک را نیز با خود دارد. ممکن است کاری برای کسی قابل قبول باشد و برای دیگری غیرقابل قبول.

سازمان‌دهی حفاظت و ایمنی
برای هر مرکز پزشکی اعم از بیمارستان، پلی‌کلینیک و یا آزمایشگاه داشتن یک برنامه مدون «اصول حفاظت و ایمنی» از اهم واجبات است و برای شناسایی خطرات ناشی از کار و ایمنی دربارة هر یک از آنها باید تمام کوششهای لازم به عمل آید و سازمانی متناسب با وسعت هر مؤسسه‌ای تشکیل گردد.

نخستین مرحله کار برنامه‌ریزی دقیق برای آن است و تشکیل «کمیته ایمنی» از اولویت خاصی برخوردار است.

کمیته ایمنی
کمیته ایمنی معمولا از تعداد 5 تا 10 نفر (بسته به وسعت بیمارستان یا آزمایشگاه) از کارمندان با تجربه بخشهای مختلف تشکیل می‌شود و یک فرد مسئول به عنوان «افسر ایمنی» که در مقابل رئیس بیمارستان یا آزمایشگاه مسئول است به عنوان دبیر کمیته انتخاب می‌گردد. در یک بیمارستان بزرگ بیش از دویست تختخوابی و یا مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاهها و آزمایشگاهها بهتر است این فرد دارای درجه مهندسی بهداشت باشد، یک میکروب‌شناس و یا یکی از کارشناسان آزمایشگاه و نمایندگانی از قسمت اداری باید عضویت این کمیته را دارا باشند. در صورت نیاز باید نمایندگانی از سازمان‌های آتش‌نشانی، سازمان انرژی اتمی، اداره کل بهداشت محیط، اداره کل بهداشت حرفه‌ای و سازمان حفاظت محیط زیست و ... بصورت مشاور در جلسات کمیته که حداقل هر دو ماه یک بار باید تشکیل شود شرکت کنند.

در یک آزمایشگاه کوچک می‌توان این وظیفه را به سوپروایزر و یا یک تکنیسین مجرب به عنوان کار اضافی محول نمود.
مسئول کمیته ایمنی باید فردی مجرب، خونسرد، و کاردان باشد و اطلاعات لازم را قبل از احراز پست سازمانی، فرا گیرد.

وظایف کمیته ایمنی عبارت است از:
1- ایجاد امکان کار کردن افراد در یک محیط حفاظت شده و ایمن.
2- تهیه یک جزوه راهنما برای رعایت نکات ایمنی و تعیین سیاست و روشهای ایمنی در آن سازمان.
3- دریافت گزارش کلیه حوادث ناشی از کار و تجزیه و تحلیل آن حوادث.
4- بازرسی‌های مداوم از شرایط کار و اعمال سیاست‌های تنبیهی دربارة افرادیکه رعایت

اصول ایمنی را نمی‌نمایند.
5- تجدیدنظر در سیاستهای ایمنی در صورت لزوم و اعلام آن به همه کارکنان مؤسسه. این امر ممکن است به وسیلة یک گروه منتخب از طرف کمیته ایمنی برای تدوین سیاستهای جدید و پیشنهاد آن به کمیته ایمنی عملی شود.
6- تهیه و تدوین روشهای لازم برای آموزش اصول ایمنی از طریق تهیه پوستر، ویدئو تیپ و نظایر آن.
7- در بخشهای تحقیقاتی در صورتی که محققی خواسته باشد با یک ماده شیمیایی جدید و یا یک میکروارگانیسم جدید کارهای تحقیقاتی تازه‌ای انجام دهد، قبل از انجام هر گونه کارهای تحقیقاتی باید مراتب را به کمیته ایمنی گزارش نماید تا معیارهای حفاظتی کارکنان بخش و محیط کار برای آن ماده و یا میکروارگانیسم مخصوص مشخص گردد.
8- کلیه مسئولان بخش‌ها، روساء دپارتمان‌های مختلف، سوپروایزرها برای رعایت مقررات ایمنی، در مقابل کمیته ایمنی مسئولیت مستقیم دارند و کلیه کارکنان موظف به قبول مسئولیت‌های خود در این باره و ادامه آن در تمام مراحل کار می‌باشند.
9- کمیته ایمنی و مدیران سازمان موظف‌اند کلیه امکانات کمکهای اولیه را برای کارمندان خود بر طبق استانداردهای بین‌المللی فراهم نمایند.
10- برای موارد فوری و اضطراری کمیته ایمنی موظفا باید یک سو کمیته اضطراری EMERGENCY SUB COMMITTEE تشکیل دهد. نام، مشخصات، آدرس و شماره تلفن گروه کمیته اضطراری باید مشخص و در دسترس همه کارکنان باشد و هر زمان باید مسئولیت دایمی و موظف بعهده یکی از اعضا گروه محول شود «ON CALL» و این فرد در تمام موارد چه در محل کار و یا منزل باید با مسئولان و کارکنان شیفت‌های مختلف سازمان خود در تماس باشد و چه بهتر که از سیستم‌های مخابراتی قابل حمل و نقل استفاده شود.

کمیته اضطراری باید برای موارد خطر فوری مانند آتش‌سوزی، زمین لرزه، و نظایر آن برنامه‌ریزی کند و هر از گاهی کارکنان مؤسسه را به طور اتفاقی برای مواجه با خطر آزمایش کند.

ساختمان آزمایشگاه در رابطه با اصول حفاظتی
ساختمان آزمایشگاه بر حسب آنکه برای چه نوع فعالیتی مورد استفاده قرار خواهد داشت متفاوت است. مثلا آزمایشگاههایی که صرفا برای یک کار تشخیص معمولی مورد استفاده است با آزمایشگاهی که برای یک کار تحقیقاتی با یک میکروارگانیسم خطرناک کار می‌کند از نظر ساختمان، وسایل حفاظتی و ایمنی کاملا فرق دارد. سازمان بهداشت جهانی آزمایشگاهها را از این نظر به سه گروه زیر تقسیم کرده است:

آزمایشگاههای معمولی Basic
آزمایشگاههای حفاظت شده
آزمایشگاههای شدیدا حفاظت شده

مقررات عمومی برای حفاظت افراد
1- محافظت شخصی
1-1: استفاده از دهان برای کشیدن مواد مختلف به وسیلة پی‌پت اکیدا باید ممنوع گردد امروز وسایل مختلفی برای برداشتن نمونه مانند سمپلر، پی‌پت‌های اتوماتیک و نظایر آن وجود دارد که باید در آزمایشگاهها و مراکز پزشکی از آنها استفاده شود. به خصوص استفاده از پی‌پت دهانی برای کشیدن مواد اسیدی، بازها و دیگر مواد سوزان خطرناک است.

2- کشیدن سیگار در محل کار بدلایل چندی ممنوع است
1-2: سیگار روشن یک منبع احتراق برای مواد قابل اشتعال است.

2-2: دود سیگار یا پیپ اشکالات فراوانی در کاربرد بعضی از وسایل بوجود می‌آورد، برداشتن سیگار از روی میزکار و گذاشتن بر روی لبها راهی برای آلوده شدن افراد به میکرب‌ها و مواد سمی است.
3-2: پراکنده شدن خاکستر سیگار روی وسایل الکترونیک و میکروسکوپ تأثیر بسیار سویی باقی می‌گذارد.

3- خوردن و آشامیدن
خوردن و آشامیدن در منطقه کار ممنوع است. نمونه‌های آزمایشی مانند خون، ادرار و مدفوع، خلط و... محتوی تعداد زیادی میکربهای بیماری‌زا هستند که بر روی میزهای آزمایشگاهی قرار گرفته و یا در یخچال قرار داده می‌شوند، گذاشتن غذا و آشامیدنی‌ها در یخچالی که

در بیمارستانها و آزمایشگاهها لازم است یک یخچال مخصوص گذاشتن مواد غذایی کارمندان اختصاص داده شود تا از آلوده شدن مواد غذایی جلوگیری شود.

4- روپوش و لباسهای محافظ
یونیفورم‌های سنتی برای کارمندان آزمایشگاه یک روپوش و یا کت سفیدی است که بر روی لباس معمولی پوشیده می‌شود، برای خانمها روپوش و شلوار و برای آقایان بلوز و شلوار بسیار مناسب است.
یونیفورم‌ها معمولا با علامت مشخص هر سازمان (I.D.Badge) تکمیل می‌گردد.
از پوشیدن یونیفورم‌ها با پارچه‌های مصنوعی استات باید حتی‌المقدور خودداری شود زیرا این نوع پارچه‌ها بشدت قابل اشتعال هستند.
لباسهای محافظ مانند پیش دامن، دستکش، ماسک، عینک‌های محافظ و کفشهای کاغذی یکبار مصرف باید در اختیار کارکنان قرار گیرد تا در مواقع ضروری بر روی یونیفورم‌ها پوشیده شود.
مثلا استفاده از روپوش و دستکش برای تقسیم نمونه‌ها، روپوش، دستکش و ماسک در آزمایشگاههای میکروباکتریولوژی، عینک‌های محافظ برای کار با مواد اسیدی و قلیایی ضروری است.

5- لنز چشمی CONTACT LENSES
بسیاری از کارمندان و بخصوص خانمها به جای عینک از لنز استفاده می‌کنند، بعضی از لنزها بخصوص نوع نرم آن جاذب انواع حلالها هستند و همچنین در موارد پاشیده شدن مواد اسیدی و قلیایی و اسپری کردن بعضی مواد ممکن است سبب بروز حوادث ناگواری برای چشم شود، افرادی که از لنز استفاده می‌کنند در صورت مواجه شدن با خطر تا بخواهند لنز را از چشم خود خارج کنند ممکن است آسیبی به چشم خود وارد سازند به همین جهت اکیدا توصیه می‌شود که از بکار بردن لنز در موقع کار در آزمایشگاه خودداری و فقط از عینک استفاده شود.

6- پوششهای دیگر و آرایش
کفش‌ها باید راحت و با ته لاستیکی باشد و سطح پا را بپوشاند (بندی یا راحتی) در هنگام کار در آزمایشگاه از پوشیدن کفشهای جلوباز و یا سوراخ‌دار باید اجتناب شود.
موهای بلند باید بطور کامل در پشت سر جمع شود و دور از شانه‌ها قرار گیرد، تا از تماس با مواد آزمایشی و تماس روی میزها و افشاندن میکروارگانیسم‌ها در محیط کار جلوگیری شود، روسری‌های بهداشتی برای استفاده در موقع کار مناسب است. هنگام استفاده از روسری‌های معمولی باید دقت شود که آویزه‌های روسری با میز محل کار و یا نمونه‌ها تماس نداشته باشد. هنگام استفاده از مقنعه نیز باید دقت شود که با تعبیه یک جادکمه بر روی لباس، کناره‌های مقنعه به آن متصل شود تا از آویزان شدن آن هنگام کار، تماس با بیمار و یا مواد آزمایشی جلوگیری به عمل آید.

ناخنهای بلند، بخصوص وقتی که در تمیز کردن و نگهداری آنها دقت نشود برای پرستاران، بانوان و کارمندان آزمایشگاه مشکل‌آفرین است و باید مراقبت کامل در تمیز نگهداشتن آنها مبذول گردد.
هنگام کار نباید از زیورآلات آویز مانند دستبند، گردنبندهای بلند که ممکن است با روی میز آزمایشگاه تماس پیدا کند، استفاده شود.

7- شستشوی دست
در طی کار روزانه دستها باید مرتبا شسته شود، هنگامی که دستکش را از دست خارج می‌کنید و قبل از ترک آزمایشگاه قبل و بعد از تماس با بیمار و قبل از خوردن باید دستها شسته شوند.
استفاده از برسهای مخصوص برای تمیز کردن زیر ناخن بخصوص برای خانمها توصیه می‌شود.

8- راه خروج و کریدورها
1- راههای خروج و کریدورها نباید به هیچ وجه به وسیلة وسایل مختلف مسدود گردد. هیچ‌گونه لوازمی مانند نیمکتها، صندلی‌ها و یا جا آشغالی نباید سبب انسداد راههای خروج گردد.
2- صندلی‌های چرخدار و برانکار بیماران باید طوری قرار گیرند که سبب مسدود شدن راههای خروجی نشوند.
3- درب بخشها و آزمایشگاه نباید مسدود و یا قفل باشد و هیچگاه نباید در مسیر آن راه‌بندان بوجود آید.

وسایل
1- وسایل شیشه‌ای
1-1: هیچ‌گاه وسایل شیشه‌ای شکسته یا لب پریده را مورد استفاده قرار ندهید بلکه آنها را در ظرف جداگانه‌ای دور بریزید، توجه کنید که قرار دادن وسایل شیشه‌ای شکسته و آشغالها و خرده کاغذها در یک ظرف جاآشغالی و یا کیسه‌های زباله برای پرسنل تمیزکار ایجاد خطر خواهد کرد.
2-1: هیچ گاه قسمت بالایی پی‌پت‌های مصرف شده را در داخل فلاسک و یا بشر قرار ندهید.
3-1: کوشش نکنید که با وارد کردن فشار درب شیشه‌ای را که چسبیده است باز کنید.

4-1: در صورتی که احتمال آلودگی وسایل شیشه‌ای به نمونه‌هایی که ممکن است مربوط به بیمار هپاتیتی باشد می‌رود آنها را در داخل ظرف محتوی محلول سدیم هیپوکلریت 500 میلیگرم در لیتر یا محلول کلردار آزاد حداقل به مدت ده دقیقه قرار دهید.
5-1: وسایل شیشه‌ای داغ مانند بشرهایی که برای محیط سازی به کار می‌برید و تا لوله‌های آزمایشی که در روی شعله می‌گیرید را فقط با دستکشهای آمپرمابل مقاوم و یا لاستیکهای سیلیکونی به دست بگیرید.

2- سانتریفوژ
1-2: هیچ گاه سانتریفوژها را بدون درب بسته به کار نیندازید، دقت کنید که هنگام کار در کنار سانتریفوژ گیسوهای بلند، ریشهای بلند، کراوات، روبان موی سر و یا سایر وسایلی که به خود آویزان کرده‌اید در کنار درب سانتریفوژ گیر نکند.
2-2: هیچ گاه نمونه‌هایی مانند خون، ادرار، خلط و نظایر آن و یا مواد قابل اشتعال را در لوله‌های فاقد درپوش سانتریفوژ نکنید، سانتریفوژ کردن در محیط خلاء تولید کرده و قسمتی از مایع را تبخیر می‌کند. مواد عفونی نیز به صورت ذرات میکربی در محیط سانتریفوژ پراکنده می‌گردد و مایعات قابل اشتعال ممکن است به صورت بمبی درآید باید درب لوله‌ها را با پارافین یا درپوشهای پلاستیکی یا تلفن پوشاند و یا از شیشه‌های درپیچ‌دار استفاده کرد.

3- اتوکلاو
1-3: هیچ گاه قبل از کنترل کامل اتوکلاو را به کار نیندازید.
2-3: هیچ گاه قبل از آنکه حرارت و فشار اتوکلاو به حالت عادی خود برگشته باشد آنرا باز نکنید.
3-3: مطمئن باشید که دریچه اطمینان بخار قبل از باز کردن به حالت off باشد.
4-3: برای گذاشتن و برداشتن وسایل در اتوکلاو همراه از دستکش مخصوصی استفاده کنید، زیرا درب و اطراف اتوکلاو ممکن است داغ باشد.
5-3: همواره درب ظروفی را که داخل اتوکلاو می‌گذارید کمی شل کنید که قسمتی از فشار وارد به محتوی ظرف به خارج برود، این عمل از انفجار و ترکیدن ظروف در داخل اتوکلاو جلوگیری می‌کند.

4- مواد قابل کنترل
در بخشهای بیمارستانی و آزمایشگاهی ممکن است مواد مختلفی که از نظر قانونی داشتن و نگهداری آنها مستلزم اجازه مخصوص است وجود داشته باشد. مواد مخدر، بعضی از مواد سمی، باربیتوراتها، مواد سیانوری و نظایر آن باید در جای مخصوص نگهداری و فقط با اجازة فرد مسئولی که قانون به او اجازه استفاده از آنرا داده است خارج شود چنین موادی باید از طریق رئیس بخش یا رئیس آزمایشگاه با دریافت رسید در اختیار فرد مسئولی که می‌تواند از آن استفاده کند قرار گیرد. این چنین مواد باید در دفتر مخصوصی ثبت و موارد مصرف آن با ذکر تاریخ مشخص شود.

جلوگیری از خطرات ناشسی از هپاتیت و HIV
اشاعه بیماری AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) در جهان، خطرات عفونتهای ناشی از ویروس را افزایش داده است، گر چه خوشبختانه هنوز خطر آنچنانی از این بابت کشور ما را تهدید نمی‌کند، ولی آگاهی از اصول حفاظت و ایمنی در مقابله با این ویروسها برای همه کارکنان مراکز بهداشتی و آزمایشگاهی ضروری است.
نام هپاتیت ویروسی به یک سری از بیماری‌های مشابهی اطلاق می‌شود که عامل بیماری و راههای اپیدمی آنها با هم فرق دارند و کاملا شناخته شده می‌باشند.

دو نوع از این یرقانها، هپاتیت A (که سابقا تحت عنوان هپاتیت عفونی) و هپاتیت B (که سابقا به نام هپاتیت سرمی) نامیده می‌شدند از سال 1940 به عنوان دو نوع بیماری شناخته شده است. نوع سوم هپاتیتها به نام non-A- mon B (NANB) معروف شده‌اند و دو نوع مجزای ویروس نیز از آن مشخص گردیده است، (انواع دیگر هپاتیتها شامل دلتاهپاتیت یا هپاتیت D و هپاتیت C (HCV) است.
خطر ویروس هپاتیت B (HBV) به عنوان یک عفونت منتقله از طریق خون مشخص گردیده و هر سال تعداد زیادی از کارکنان مراکز پزشکی را مبتلا می‌سازد به طوری که گزارش CDC نشان می‌دهد هر سال بیش از 12000 نفر از کارکنان مراکز پزشکی امریکا که با خون بیماران سرو کار دارند به این بیماری مبتلا می‌شوند.
ویروس HIV نیز از شخصی به شخص دیگر علاوه از طرق جنسی، از طریق استفاده از سرنگ و سوزن غیراستریل و یا وسایل تیز دیگری که به سبب جراحت پوست بدن شود منتقل می‌گردد. هر گونه جراحتی که به هر دلیل در پوست وجود داشته باشد می‌تواند راه خوبی برای ورود ویروس به بدن باشد.

در آزمایشگاه HBV و HIV از طریق خون، پلاسما، ترشح واژن می‌تواند منتقل گردد. سایر مواد بدن مانند مایع نخاع، مایع پلورال و نظایر آن نیز محتملا اگر با خون همراه باشند می‌توانند سب انتقال بیماری گردند.
این ویروس نسبت به حرارت بی‌نهایت حساس است و بعلاوه مقاومت آن در مقابل مواد شیمیایی ضدعفونی کننده بسیار کم است به همین جهت با استفاده از اتوکلاو (15 دقیقه در 121) حرارت خشک (برای وسایلی که خراب نمی‌شوند) در حرارت 170 (F340)، و یا جوشاندن به مدت 20 دقیقه می‌توان کلیه وسایل پزشکی را که احتمال انتقال ویروس از آن می‌رود استریل نمود.
در تمام بیمارستانها و مراکز پزشکی کلیه کارکنانی که به نحوی از انحاء با خون، مایع آمنیوتیک، مایع پریکاردیال و پلورال و مایع مفصلی، مایع نخاع، اسپرم و ترشحات واژینال سر و کار دارند باید دستورالعملهای احتیاطی را به کار بندند.

«احتیاط عمومی» شامل موادی مانند مدفوع، ترشح بینی، خلط، عرق، ادرار و مواد استفراغ شده نمی‌شود، همچنین این احتیاط شامل آب دهان نیز نیست مگر در موارد کار در دندانپزشکی که احتمالا ممکن است آب دهان با خون آمیخته شود.

مسئولیت و وظایف کارفرما در مقررات «احتیاط عمومی»
کلیة مسئولان بیمارستانها، آزمایشگاهها و مراکز پزشکی که نام کارفرما به آنها اطلاق می‌گردد دارای مسئولیت هستند و باید دستورالعملهای لازم را به شرح زیر رعایت کنند:
1- طبقه‌بندی شغل: هر یک از کارفرمایان و مسئولان باید بر اساس مقدار تماس کارمند با مواد بیماری‌زا مشاغل پزشکی را به سه گروه تقسیم کنند:
گروه I: افرادی که تماس مستقیم با خون و سایر مایعات بدن دارند که شامل مقررات «احتیاط عمومی» می‌گردد. چنین افرادی باید تمام وسایل شخصی برای حفاظت را هم در دسترس داشته باشند و هم استفاده کنند.
گروه II: افرادی که فعالیت آنها تماس با خون ندارد ولی در موارد اورژانس در تماس با خون یا مایعات دیگر خواهند بود. چنین افرادی باید وسایل حفاظتی را داشته باشند ولی فقط در موارد ضروری استفاده کنند.
گروه III: افرادی که وضع شغلی آنها هیچگونه تماسی با خون و یا سایر مایعات را پیش‌بینی نمی‌کند لزومی ندارد چنین افرادی وسایل حفاظتی در دسترس داشته باشند.
2- تدوین استاندارد برای روشهای کار: کارفرما باید روش تمام کارهای آزمایشی را که بنحوی در تماس با خون خواهد بود تدوین کند- کارمندان را با آموزش لازم به کارها و خطرات آن آشنا سازد- هیچ کارمندی مجبور به انجام کاری نیست که درباره آن آموزش لازم را ندیده باشد.
3- پیش بینی مسائل آموزشی و کارآموزی.

4- تجدیدنظر در ساختمان محل کار و آزمایشگاه برای جلوگیری از خطر آلودگی.

واکسیناسیون هپاتیت B
کلیه افرادی که شغل آنها ایجاب می‌کند که تماس با خون و یا سایر مایعات بدن داشته باشند باید با واکسن هپاتیت واکسینه شوند.