بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اکوتوریسم به عنوان یک استراتژی برای حفاظت از اکوسیستم های طبیعی به شمار می رود. آنچه از اکوتوریسم انتظار می رود این است که با خود منافع اقتصادی- فرصت های آموزشی و انگیزه جهت حفاظت از منابع طبیعی را به همراه داشته باشد. منطقه حفاظت شده ورجین در استان تهران و در محدوده شمیرانات واقع شده است که از ارزش زیست محیطی و قابلیت اکولوژیکی بالایی برخوردار است. جهت تعیین پتانسیل های اکوتوریسمی منطقه از مدل SWOT که بر اساس شناسایی نقاط قوت و ضعف - عوامل داخلی - و فرصت ها و تهدیدها - عوامل خارجی - می باشد استفاده گردید که نتایج حاصل از آن به صورت جداول تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی ارائه شد.
مجموع امتیاز وزنی عوامل استراتژیک داخلی برابر با 2/428 و مجموع امتیاز وزنی عوامل استراتژیک خارجی برابر با2/964 مشخص گردید. این امر نشان می دهد که منطقه با وجود پتانسیل های طبیعی فراوان جهت جذب گردشگر به دلیل عدم وجود زیر ساخت های مناسب و برنامه ریزی سیستماتیک به منظور توسعه اکوتوریسم از نظر عوامل داخلی دچار ضعف می باشد و همچنین درخصوص استفاده از فرصتها و مقابله با تهدیدها به خوبی عمل میکند.
پس از ارائه راهبردها و استراتژیها از ماتریس IE برای تعیین وضعیت منطقه استفاده گردید. نتایج ماتریس IE نشان می دهد که منطقه در وضعیت محافظه کارانه می باشد و بنابراین باید از استراتژی های - WOضعف- فرصت - مینیمم/ ماکزیمم بهره جست . جهت تجزیه و تحلیل نهایی و اولویت بندی استراتژیها از ماتریس برنامه ریزی کمی راهبردی - - QSPM استفاده گردید و استراتژی - WO5تخصیص اعتبارات بیشتر در جهت مدیریت و حفاظت از منطقه و همچنین جهت انجام پروژه های تحقیقاتی - با امتیاز 12,895در رده اول قرار گرفت.
در یک نتیجه گیری کلی می توان گفت اکوتوریسم موفق و پایدار در منطقه حفاظت شده ورجین نیازمند مدیریت و برنامه ریزی اصولی، محدود کردن اثرات زیست محیطی، ایجاد زیر ساخت های مناسب، مشارکت جوامع محلی و آموزش های صحیح در منطقه می باشد.
مقدمه
امروز پدیده گردشگری در بیشتر کشورهای جهان به عنوان یک ابزار مهم توسعه و محرومیت زدایی مورد توجه قرار گرفته است و به دلیل درآمدزایی، سرمایه گذاری زیادی را در این بخش انجام می دهند صنعت گردشگری همزمان اهداف مختلف اقتصادی، اجتماعی، امنیتی، فرهنگی و سیاسی را در فضای ملی یک کشور تامین می نماید. اکوتوریسم - طبیعت گردی - به عنوان یکی از بخش های مهم گردشگری در مناطق جغرافیایی با پتانسیل بالای طبیعی و جاذبه های محیطی دارای اهمیت زیادی است. ایران از جمله کشورهای دارای جاذبه های خاص و بی نظیر است که می تواند در کنار پیشینه تاریخی و فرهنگی خود از آن ها نیز برای جذب گردشگر بهره گیرد. به تصدیق سازمان یونسکو، کشور ما از نظر جاذبه های اکوتوریستی و تنوع اقلیمی جزء پنج کشور نخست جهان است. با این همه از این موهبت الهی به نحو مطلوبی بهره برداری نشده است.
پیشینه تحقیق
کهرم، اسماعیل در سال 1374 کتابی با عنوان » اکوتوریسم« توسط سازمان حفاظت محیط زیست ترجمه و منتشر کردند که در آن منافع و مضرات صنعت گردشگری برای محیط زیست برررسی شده است. فتاحی، ابراهیم در سال 1381 در رابطه با مدیریت اکوتوریسمی شهر سرعین ، بررسی انجام داد.تاکید او بیشتر بر مواد زاید جامد و آلودگی هایی بود که توریست ها در منطقه ایجاد کردند وی نیز این انواع مواد زائد جامد را بررسی نمود و برای جمع آوری و کاهش تولید آنها راهکارهایی ارائه داد.
دربیکی، مزدک در سال 1383 پایان نامه کارشناسی ارشد خود را تحت عنوان »تدوین مدیریت زیست محیطی اکوتوریسم در منطقه حفاظت شده جهان نما« انجام داده، که در آن به برنامهریزی جهت توسعه اکوتوریسم در منطقه با استفاده از مدل SWOT پرداخته شده است. آبسالان، حمید در سال 1384 در رابطه با مدیریت اکوتوریسم در پارک ملی خبر تحقیقی انجام داده وی جنبه های مختلف اکوتوریسمی منطقه را شناسایی نمود و برنامه هایی جهت جذب توریست و اسکان آن ها و امکانات تفریحی ارائه داد.
Chen و همکارانش در سال 2004 مطالعاتی به منظور ارزیابی منافع ناشی از کاربری گردشگری طبیعت در یک منطقه ساحلی در امتداد ساحل شرقی جزیره ژیامن چین به روش هزینه سفر انجام دادند . جمع ارزش این ساحل و اماکن تفرجگاهی مرتبط با آن بیش از 53 میلیون دلار آمریکا در ماه تخمین زده شده است.
Zanderson در سال 2005 مقاله ای در ارتباط با گردشگاه های جنگلی و مطالعات مربوط به آن در شرق اروپا با استفاده از روش هزینه سفر ارائه دادند. نتایج این پژوهش نشان داد که میانگین سود عایدی برای هر یک از ساکنین محلی به ازای ورود هر گردشگر به داخل منطقه 122 دلار آمریکا در یک دوره ماهانه پیش بینی شده است.
Hong , chern , chan-negai در سال 2010 پژوهشی با عنوان تجزیه و تحلیل نقاط قوت ضعف فرصتها و تهدیدهای پارک ملی Penang - آمریکا - انجام دادهاند که در آن با استفاده از مدل SWOT به برنامهریزی جهت مدیریت استراتژیک منطقه و تدوین استراتژیهای اکوتوریستی مناسب پرداختهاند.
Liu , lee , T.H در سال 2011 پژوهشی تحت عنوان »تدوین استراتژی برای اکوتوریسم مناطق تفریحی تایوان با استفاده از روش SWOT انجام داده اند که در آن استراتژی های مدیریتی برای توسعه گردشگری در مناطق تفریحی این کشور تعیین شده است.
با بررسی منابع داخلی و خارجی مشخص گردید تقریباً همه تحقیقات انجام شده در زمینه اکوتوریسم به منظور جذب گردشگر بوده که با شناسایی پتانسیل های منطقه و در صورت داشتن توانایی منطقه برای جذب اکوتوریست میسر است و مشخص نمودن ظرفیت برد منطقه و سپس ارائه راهکارهای مناسب با برنامه ریزی صحیح مدیریتی متناسب با منطقه مورد مطالعه راه حل مناسبی را می توان به منظور جذب گردشگر عنوان نمود. لذا بمنظور گسترش صنعت اکوتوریسم در منطقه و کاهش اثرات زیست محیطی مخرب می توان با اختصاص بودجه مناسب در این زمینه گام های مناسبی برداشت. با توجه به مطالعات صورت گرفته در این حوزه اثبات شده است که اکوتوریسم صنعتی پردرآمد و سودآور بوده و برای کشورهایی که دارای پتانسیل های لازم می باشند راهی پردرآمد خواهد بود.
هدف از پژوهش
هدف این پژوهش تعیین پتانسیل های اکوتوریستی منطقه حفاظت شده ورجین با استفاده از مدل SWOT و بهره گیری از ماتریس IEM و ماتریس QSPM می باشد. تکنیک SWOT ابزاری برای شناخت تهدیدها و فرصت های موجود در محیط خارجی یک سیستم و بازشناسی ضعف ها و قوت های داخلی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبرد برای هدایت و کنترل آن سیستم است. این تکنیک ابزاری برای تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد است .
منطقه مورد مطالعه
منطقه حفاظت شده ورجین منطقه ای کوهستانی است که با مساحت 26907 هکتار در 15 کیلومتری شمال شرقی شهر تهران در دامنه های جنوبی البرز مرکزی قرار گرفته و از بارزترین زیستگاه های قوچ و میش البرز مرکزی است. دامنه ارتفاعی 1700 تا 3900 متر، متوسط دمای سالیانه 5 درجه سانتیگراد و بارندگی 700 میلیمتر، منطقه را دارای اقلیم های مدیترانه ای گرم و نیمه مرطوب معتدل است. این منطقه به موجب مصوبه شماره 89 شورای عالی حفاظت محیط زیست در تاریخ 1361/6/21، به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردیده و از نظر تقسیمات کشوری در استان تهران و شهرستان شمیرانات قراردارد.نقشه 1موقعیت منطقه حفاظت شده ورجین را نشان می دهد.
نقشه - : - 1 موقعیت منطقه حفاظت شده ورجین
