بخشی از مقاله
از سيستم عصبي مركزی بدن، حساس ترين و حياتي ترين عضو بدن، سپرهاي حفاظتي زيادي مراقبت مي كنند. يك جمجمه و ستون فقرات استخواني و محكم، عضلات روي ستون فقرات، پوست روي آنها و ... در داخل خود اين حفاظ هاي استخواهي هم چند لايه مختلف وجود دارند كه مثل غلافي از سيستم عصبي مركزی (مغز و نخاع) در برابر آسيب ها و عفونت ها حفاظت مي كنند. اين لايه ها مننژ نام دارند، اما گاهي پيش مي آيد كه اين لايه ها خودشان دچار التهاب و عفونت مي شوند. مننژيت يا التهاب پرده هاي مغز و نخاع، بيماري التهابي و خطرناكي است كه مننژ را آلوده مي كند.
چه چيز به پرده مغز آسيب مي زند؟
مننژيت مي تواند در اثر عوامل مختلفي به وجود بيايد. هر چيزي كه بتواند سيستم ايمني را عليه مننژ تحريك كند و يا باعث التهاب سيستم ايمني داخل اين پرده ها بشود، التهابي ايجاد مي كند كه علائم مننژيت را به دنبال خواهد داشت. عفونت هاي ناشي از باكتري، عفونت هاي ويروسي آسيب ها، سرطان هايي خاص و بعضي از انواع داروها مي توانند اين غشاهاي محافظ را ملتهب كنند و باعث فشار و آسيب به مغز بشوند. اما آنچه كه ما بيشتر به عنوان مننژيت مي شناسيم ناشي از عامل باكتريال يا گاهي ويروسي است. باكتري هاي هموفيلوس آنفلونزا، نيسريا مننژيتديس و استرپتوكوك نومونيا شايع ترين باكتري هايي هستند كه باعث ايجاد اين بيماري مي شوند.
اين باكتري ها اغلب بدون هيچ مشكل و علامت خاصي در مخاط دهان و حلق افراد زندگي مي كنند، اما گاهي اوقات ممكن است پيش بيايد كه اين باكتري هاي به ظاهر بي¬ضرر از سد سيستم ايمني بدن بگذرند و وارد مايع مغزي نخاعي فرد شوند. در اين محيط كه محيط مناسبي براي زندگي اين باکتری ها به حساب می آید، باکتری ها با سرعت تکثیر می شوند و باعث التهاب و تورم مننژ مي شوند. اين همان زماني است كه علائم عفونت مننژيت به وجود مي آيد. عفونت هاي ويروسي هم مشابه باكتري ها عمل مي كنند و با ورود به فضاي دور مغز و نخاع و تكثير باعث التهاب مي شوند اما التهاب آنها معمولاً خفيف تر است.
مننژيت چه علائمي دارد؟
حدود 90 درصد بيماران سردرد را ذكر مي كنند. تقريباً اولين علامتي كه به وجود مي آيد سردرد است كه به خاطر فشار به بافت مغز و تورم مننژ و افزايش مايع نخاعي به وجود مي آيد. به دنبال سردرد، سفتي گردن اتفاقي مي افتد.گرفتگي و احساس سفتي در عضلات گردن كه با معاينه خاصي مي توان كاملاً آن را مشخص كرد. (پزشك براي تشخيص اين علامت از بيماري مي خواهد دراز بكشد و سر بيمار را به طرف سينه اش خم مي كند. درد، مقاومت در خم كردن گردن و گاهي خم كردن زانو ها در واكنش به اين كار نشانه سفتي گردن است.)
به دنبال سردرد و سفتي گردن هم تب به وجود مي آيد تا سه گانه علائم تشخيص مننژيت تكميل شود. هر بيماري كه داراي اين علائم سه گانه باشد را بايد به سرعت به بيمارستان منتقل كرد و اقدامات درماني را برايش انجام داد. فتوفوبي يا ترس از نور، فنوفوبي يا ترس از صدا، تحريك پذيري، تغييرات سطح هوشياري، خواب آلودگي، تهوع، استفراغ، هذيان و گاه تشنج از علايم ديگر مننژيت هستند. در نوزدان كه نمي توان معاينات را به خوبي انجام داد و علائمشان هم با بزرگسالان متفاوت است، مننژيت را مي توان از تب، كاهش فعاليت، تحريك پذيري، تهوع، شير نخوردن و در نهايت تشنج، تشخيص داد. در نوزدان گاهي ملاج آنها به خاطر افزايش فشار مايع مغزي، تورم ايجاد مي شود كه مي تواند نشانه مننژيت باشد.
علائم بيماري مننژيت و به خصوص آن علائم سه گانه، طي چند ساعت و گاهي يك تا 2 روز به وجود مي آيند و در اين مواقع بايد بيمار را به سرعت به بيمارستان منتقل كرد چون زمان براي درمان اين بيماران بسيار حياتي است.
درمان مننژيت
مننژيت يك اوژانس پزشكي است. يعني با مشاهده كوچك ترين علائمي از آن بايد به بيمارستان مراجعه كرد و در شك به آن هم حتي بايد بيمار را بستري كرد. نوزدان و بچه ها بيشتر در معرض خطر اين بيماري هستند چون هم بيشتر مبتلا مي شوند و هم تشخيص علائم در آنها سخت تر است.
بعد از مراجعه به بيمارستان و معاينه بيمار توسط پزشك و مشاهده علائم بيماري، بايد تشخيص قطعي شود در همين زمان هم نبايد وقت را از دست داد و بايد براي بيمار آنتي بيوتيك هاي وسيع الطيف كه عفونت گونه هاي مختلف باكتري را درمان مي كنند، تجويز شود اما قبل از آن بايد براي بيمار يك آزمايش مخصوص انجام داد. آزمايش مايع نخاعي بيمار براي تعيين نوع باكتري.
دانستن علت اصلي ايجاد مننژيت بسيار مهم است چون در تعيين روش درمان نقش دارد، مثلاً ويروس ها معمولاً مننژيت نضيف و ملايمي ايجاد مي كنند كه خود به خود و ظرف يك تا دو هفته بهبود مي يابد و اغلب درمان خاصي احتياج ندارد و فقط بايد درمان علامتي (يعني تخفيف علامت ها) انجام شود. مثل تجويز كورتون براي كاهش تورم مننژ.
اما عفونت هاي باكتريال را بايد دقيقاً مشخص كرد تا آنتي بيوتيك مخصوص به آن باكتري تجويز شود. آزمايش مايع نخاعي اصلي ترين آزمايشي است كه براي اين به بیماران انجام مي شود. در اين آزمايش پزشك در شرايط استريل توسط يك سوزن مخصوص، از انتهاي ستون فقرات، مقدار كمي از مايع نخاعي خارج مي كند و آن را براي بررسي به آزمايشگاه مي فرستد. رنگ، قوام و فشار اين مايع در همان زمان خارج شدن هم مي تواند در تشخيص بيماري به پزشك كمك كند. به غير از آزمايش مايع نخاعي يا LP ، آزمايش هاي ديگري هم انجام مي شود. آزمايش خون، عكس قفسه سينه و گاهي سي تي اسكن و ام آر آي بعد از مشخص شدن نوع باكتري، آنتي بيوتيك وسيع الطيف به آنتي بيوتيك مخصوص آن باكتري تغيير مي كند. به طور كلي درمان اوليه عفونت هاي باكتريال، تجويز سفر تياكسون وسفوتاكسمي است كه اغلب گونه هاي باكتري را پوشش مي دهد. گاهي نيز ونكوماسيسين و درمان هاي تركيبي ديگر تجويز مي شود كه بسته به نوع عفونت، سن بيمار و شرايط او و حتي اقليمي كه در آن زندگي مي كند، متفاوت است.
پيشگيري از خطرات
علت خطرناك بودن مننژيت، آسيبي است كه به بافت مغز مي رساند. طولاني شدن زمان التهاب ممكن است باعث گسترش عفونت به بافت مغز و يا افزايش فشار داخل جمجمه و آسيب به مغز شود كه در نتيجه آن كما و مرگ اتفاق مي افتد. عوارض كم خطرتر اين بيماري هم چيزهاي دلپذيري نيستند. عوارض طولاني مدتش مثل كاهش شنوايي، عقب افتادگي ذهني، فلج و تشنج هاي مكرر مي تواند نتيجه اين بيماري باشند كه گاهي اوقات حتي در صورت درمان هم براي بيمار بجا مي مانند. علت اصلي اغلب اين عوارض هم اين است كه تشخيص و درمان به موقع صورت نگرفته است.
بهترين پيشگيري از ابتلا به اين بيماري و عوارض آن هم، بعد از تشخيص و درمان سريع، ترزيق واكسن است. ترزيق واكسن هاي آنفلوآنزا و يا واكسن هاي مننژيت عليه باكتري هاي شايع اين بيماري در زماني كه احتمال ابتلا به اين بيماري وجود دارد، يك اقدام پيشگيرانه مؤثر است.
درمان افراد نزديك به يك بيمار هم به علت احتمال ابتلاي آنان به بيماري مي تواند روش پيشگيري خوبي باشد. عفونت مننژيت اغلب توسط تماس مستقيم و نزديك با ترشحات مخاطي و فرد بيمار به وجود مي آيد. اغلب باكتري هاي عامل مننژيت خيلي مسري نيستند اما تماس مستقيم و طولاني مدت با آنها كه در ترشحات دهان و حلق بيماري وجود دارند، مي تواند باعث ايجاد بيماري شود. به همين علت است كه در سربازخانه ها و در محيط هاي عمومي سربسته براي افراد واكسن مننژيت ترزيق مي شود. عطسه و سرفه يك فردي كه به ظاهر فقط سرما خورده است هم مي تواند باعث انتقال عفونت مننژيت شود.
در كساني كه آسيب نخاعي و يا مغزي ديده اند، يا شكستگي جمجمه دارندهم به علت در تماس بودن مايع نخاعي با بيرون ترزيق داروهاي درماني به منظور پيشگيري انجام مي شود.
