بخشی از مقاله
مقدمه
نخل خرما از گياهاني است كه كشت آن در قديم در منطقه هاي جنوبي كشور متداول بوده است و در حال حاضر كشور ما از توليدكنندگان مهم آن به شمار مي رود به طوري كه ايران دومين كشور دنيا از نظر توليد خرما مي باشد.خرما ميوه اي بسيار مغذي ، زود هضم و انرژي زا مي باشد. قسمت عمده مواد تشكيل دهنده خرما مواد قندي مي باشد. خرما با داشتن ويتامين آ به مقدار زياد و ويتامين هاي B,C و فسفر، كلسيم،پتاسيم ،چربي و مواد ازت دار از نظر ارزش غذايي بسيار مهم است.
تاريخچه خرما
خرما يكي از گياهاني است كه در ازمنه ماقبل تاريخ در مناطق بين مدار 29 تا 39 درجه عرض شمالي توسط مردم بومي كشت شده و در طي قرون متمادي مهمترين منبع نيرو و تغذيه انساني بوده است. پيدايش درختان خرما در جهان از دوران دوم زمين شناسي يعني دوره ترياس ژوراسيك آغاز مي شود ولي زماني كه انسانهاي متمدن پي به ارزش غذايي خرما برده و مبادرت به كاشت و بهره برداري و ترويج نخل نموده اند به شش هزار سال قبل از ميلاد مسيح برميگردد.از شواهد تاريخي در مورد قدمت خرما توصيه هاي پيامبران و متون كتب آسماني درباره اين گياه است.
دين يهود خرما را يكي از هفت ميوه بهشتي برشمرده و ديوارهاي معبد حضرت سليمان را با شاخه ها و خوشه هاي خرما منقوش ساخته اند. حضرت عيسي(ع) در زير درخت خرما تولد يافته است.
امروزه در مناطق خرما خيز درخت خرما درا درخت زندگي مي گويند و مورد احترام مردم اين مناطق مخصوصاً اعراب است. اعراب معتقدند كه درخت خرما داراي قدرت درك و احساس مي باشد.
ممالك توليد كننده خرما در دنيا
عمده ممالك توليد كننده خرما در دنيا به ترتيب مصر،عراق و ايران است كه تا پيش از اين جمعاً ساليانه حدود 2 ميليون تن خرما توليد مي كردند ولي در چند سال اخير تغييراتي در توليد ممالك دنيا بوجود آمده است كه ميزان توليد آنها در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
نام كشور ميزان توليد به هزار تن
مصر 520
عربستان 475
ايران 4/468
عراق 5/323
پاكستان 290
الجزاير 180
سودان 125
ليبي 7/100
آمريكا 4/16
ساير كشورها 358442
جمع 442/902/2
آمار سطح كشت و ميزان توليد خرما در ايران
سطح زير كشت خرما 148/139 هكتار برآورد شده است كه معادل 12درصد كل سطح زير كشت درختان ميوه و 87درصد درختان بارور مي باشد كه توليدي به ميزان 520/538 تن داشته است
متوسط عملكرد خرما در هكتار 454/4 كيلوگرم بوده است. درصد كشت بارور و ميزان توليد خرماي استانها نسبت به كل كشور در سال 1368 به شرح جدول زير مي باشد.
استان سطح كشت درختان بارور(درصد) ميزان توليد
كرمان 19 28/5
خوزستان 2/29 2/9
هرمزگان 4/14 17
فارس 4/12 5/13
بوشهر 3/12 8/17
سيستان و بلوچستان 2/8 4/14
اصفهان 8/2 -
ساير استانها 1/7 25/2
ارزش غذايي خرما
خرما يكي از باارزش ترين مواد غذائي است اگر چه مقدار ويتامين هاي آن چندان قابل ملاحظه نيست اما خاكستر آن داراي 50% پتاسيم و 8% فسفر و 5% كلسيم است بنابراين يكي از منابع مهم تركيبات معدني در يك رژيم غذايي متعادل غذايي است. در قسمت مهمي از مناطق جنوبي كشور خرما غذاي عمده محسوب مي شود.بنابه اظهارات آقاي داوسن كارشناس معروف خرما ، يك دانه خرما با يك ليوان شير شتر مواد غذايي مورد نياز يك نفر را در روز كاملاً برطرف مي سازد. قسمت اعظم خرما را قند تشكيل مي دهد از اين رو داراي كالري زياد است. مقدار 450 گرم خرما معادل 1275 كالري حرارت ايجاد مي كند.
پراكنش خرما در ايران
در كشور ما حدود 200 هزار هكتار از زمين ها و باغ هاي زير كشت نخل خرما بوده كه در 11 استان كشور پراكنده مي باشند. ميزان توليد خرماي كشور ما از اين نخلستان ها حدود 800هزار تن در سال بوده كه حدود 25 درصد كل توليد خرما در جهان را تشكيل مي دهد.
مشخصات بتانيكي درخت خرما
خرما مهمترين نبات خانواده plamaceae و از جنس phoenix و گونه dactylifera است. خرما درختي دوپايه است به طوري كه گلهاي نر و ماده روي پايه هاي جداگانه قرار دارند. گل آذين خوشه اي و از پوسته غلافي كه spathe ناميده مي شود پوشيده شده است.خرما از تك لپه اي ها و داراي يك تنه و يك جوانه انتهايي است . هر سال خرما 30-18 برگ توليد مي كند كه از نزديك جوانه انتهايي بيرون مي آيند. جوانه اي كه توليد برگ مي كند معمولاً سه سال قبل از ظهور و نمايان شدن برگ روي تنه رشد مي كند و پس از آن كه ظاهر شد گلبرگ اصلي را تشكيل داده و خيلي سريع به رشد ادامه مي دهد.در قاعده هر برگ غلاف فيبر قرار دارد كه چون حلقه اي دور تنه درخت را گرفته و نقطه رشد نخل و يا قلب نخل را محافظت مي كند.
هر برگ بر حسب ميران مراقبت و نگهداري از 7-3 سال روي درخت دوام دارد كه به طور متوسط مدت باقيماندن برگ را از تاريخ پيدايش تا تاريخي كه هر مي شود پنج سال مي توان در نظر گرفت. حال اگر هر نخل ساليانه حداقل 20 برگ جديد بدهد و باقيماندن آنها مدت پنج سال روي درخت نيز مسلم باشد هر نخل يكصد برگ سبز خواهد داشت كه براي فتوسنتز و تغذيه 11-10 خوشه خرما تكافو مي كند.
در قاعده هر برگ جوانه اي قرار دارد كه در موقع توليد برگ بوجود مي آيد و به طور ناگهاني مخصوصاً در خرماهاي جوان رشد كرده و پس از 2 سال توليد پاجوش مي كند. اين جوش ها ممكن است روي ساقه بوجود آيد. بنابراين ساقه جوش يا به اصطلاح راكوب و اگر روي ريشه باشد پاجوش ريشه را تشكيل مي دهد. در درختاني كه بارور هستند اين جوانه ها توليد گل آذين خوشه گل را مي كنند و به ندرت توليد پاجوش ساقه مي شود.
ميوه خرما به صورت حبه اي و گل ماده داراي سه عدد كارپل است كه فقط يكي از آنها تلقيح شده ، ميوه را بوجود مي آورد و دو كارپل ديگر در هفته بعد از تلقيح مي ريزند. ميوه خرما از سه قسمت تشكيل شده است : اپيكارپ پوست نازك روي خرما را بوجود مي آورد. در صورتي كه مزوكاپ قسمت گوشتي و خوراكي خرما را تشكيل مي دهند و آندوكارپ پوست نازك سفيدي است كه به صورت روپوش روي هسته قرار دارد.
تاريخ كاشت
كشت پاجوش در دو فصل بهار و پاييز امكان دارد ولي بهترين موقع كاشت اوايل بهار مي باشد.
فاصله كاشت
بهترين فاصله براي كشت نخل 8*8 مي باشد. چنانچه قرار باشد بين نخلها اقدام به كشت اشجار ديگر مانند مركبات نمايند حداقل فاصله نخلها بايد 12*12 باشد . در نخلستانهاي فعلي در مناطق مختلف كشور فواصل نخلها بسيار كم و در اكثر نقاط 5*5 متر مي باشد.
مراحل داشت خرما
1- آبياري نخل خرما
آ بياري پاجوش ها و نخل هاي خرما يكي از مهمترين كارهايي مرحله داشت يك نخلستان مي باشد. بهترين روش آبياري نخلستانهاي احداث شده آبياري به طريق تشتكي مي باشد. به اين صورت كه با در نظر گرفتن اندازه پاجوش از لحاظ بزرگي و كوچكي تشتكي در اطراف پاجوش درست مي كنند و آن را به وسيله جوي فرعي به جوي اصلي كه از يك متري پاجوش مي گذرد وصل مي كنند. در نتيجه آب به تدريج از جوي اصلي وارد جوي فرعي شده و وارد تشتك مي گردد و پاجوش را آبياري مي كند
2-فواصل آبياري نخلستان
بهترين فاصله آبياري در نخلستانهاي تازه احداق شده در ماه اول يك روز در ميان در ماه دوم 2 روز در ميان و در ماه سوم سه روز در ميان صورت مي گيرد. بعد از گذشت اين مدت بهتر است هر 7 روز يك بار نخلستان آبياري شود.
3-كود دادن نخل هاي خرما
مصرف هر نوع كود آلي از قبيل : كود حيواني-كود سبز و انواع كمپوست در نخلستانها توصيه مي شود. ميزان مصرف كود نيز بسته به اندازه نخل 30تا50 كيلوگرم متغيير مي باشد. بهترين زمان دادن كود به نخلستان اواخر پاييز يا اوايل زمستان بوده و بهتر است حداقل هر دو سال يكبار صورت گيرد.
4-گرده افشاني خرما
خرما گياهي است دوپايه يعني گلهاي نز و ماده آن روي پايه هاي جداگانه هستند. براي توليد خرما بايد عمل لقاح صورت بگيرد كه به اين عمل گرده افشاني مي گويند. گرده افشاني خرما يكي از حساس ترين كارهاي نخل داري است. عمل گرده افشاني در خرما به دليل اثرهاي دانه گرده بر روي كيفيت ميوه بسيار مهم و حساس است و به همين دليل با دخالت انسان انجام مي شود.
مراحل برداشت خرما
1-چيدن خرما
پس از رسيدن كامل خرما كارگران ماهر با استفاده از كمربندي به نامه پرند يا پروند از نخل خرما بالا مي روند سپس خوشه هاي خرما را به اره كوچك داس مانند قطع مي كنند و در داخل سبدهاي مخصوص از جنس پلاستيك و يا برگ نخل خرما قرار مي دهند و به وسيله طناب از نخل پايين مي فرستند . هنگام برداشت خرما بايد دقت كرد كه از پرتاب كردن و انداختن خوشه ها به پايين خودداري شود.همچنين از جمع آوري خرماهاي ريخته شده در زير نخل و مخلوط كردن آن با خرماي برداشت شده جلوگيري شود.
