بخشی از مقاله
چکیده
در هر اقتصادی نوسانات نرخ ارز به علت اثر گذاری بر سایرمتغیرهای اقتصادی از مهمترین مسائل مورد بحث میباشد. یکی از مهمترین متغیرهایی که تحت تاثیر نوسانات نرخ ارز قرار میگیرد،صادرات غیر نفتی است . از آنجا که محصول خرما یکی از مهم ترین محصولات صادراتی کشور می باشد، از این رو در این مطالعه تلاش شده است تا اثر نوسانات نرخ ارز بر صادرات خرما مورد بررسی قرار گیرد. لذا در این مطالعه با استفاده از داده های سری زمانی 1391 - 1340 و با استفاده الگوی واریانس ناهمسانی شرطی اتو رگرسیو تعمیم یافته - GARCH - برای اندازه گیری نوسان نرخ ارز واقعی ، به بررسی اثر نوسانات نرخ ارز واقعی بر صادرات محصول خرما با استفاده از مدلهای اقتصاد سنجی تصحیح خطای برداری - VECM - پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که نوسانات نرخ ارز در کوتاه مدت اثر مثبت و معنی دار و در بلندت مدت اثر منفی و معنی داری بر صادرات محصول خرما دارد. بنابراین سیاست گذاران بایستی از سیاست هایی که به ثبات نرخ ارز کمک میکنند بهره ببرند.
-1مقدمه
مهمترین مشخصه اقتصاد ایران، وابستگی شدید به درآمدهای نفتی است، بنابراین هرگونه نوسان در قیمت نفت موجب کسری تراز پرداختهای کشور خواهد شد. به همین دلیل، باید صادرات غیرنفتی تشویق شود. به منظور تشویق صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی اقتصاد به درآمد نفت، میتوان روی کالاهای کشاورزی تمرکز کرد؛ زیرا این کالاها منبع مهمی برای تأمین ارز خارجی مورد نیاز کشورند.[1] یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی در کشورهای در حال توسعه، بخش کشاورزی میباشد. این بخش علاوه بر تأمین امنیت غذایی، نقش مؤثری در توسعه اقتصادی، اشتغال و صادرات غیر نفتی کشور دارد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بخش کشاورزی در این کشور از اهمیت خاصی برخوردار میباشد و همواره نقش چشمگیری در صادرات غیر نفتی داشته است.[2] اما از آنجا که صادرات محصولات کشاورزی به طور جدی ومناسب مورد توجه قرار نگرفته و به شکل بهینهای تحت برنامه ریزی مدون قرار نداشته، نتیجه مطلوبی در روند توسعه اقتصادی کشور بدست نداده است و صادرات این بخش همواره با بحرانهای متعددی مواجه بوده است. نقش صادرات غیرنفتی در رشد و توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی اقتصاد ایران به صادرات نفت خام، اهمیت صادرات غیرنفتی به ویژه صادرات محصولات کشاورزی را به خوبی نمایان میسازد.[2]
نرخ ارز به عنوان معیار ارزش برابری پول ملی یک کشور در برابر پول کشورهای دیگر و تغییرات و نوسانات آن در طول زمان منعکس کنندهی وضعیت اقتصادی آن کشور در مقایسه با شرایط اقتصادی سایر کشورهاست. در یک اقتصاد باز، نرخ ارز به دلیل ارتباط متقابل آن با سایر متغیرهای داخلی و خارجی متغیر کلیدی به شمار میرود که سیاستهای اقتصادی داخلی و خارجی تاثیرات بسیاری بر آن میگذارد. در مقابل، نرخ ارزمتغیری است که میتواند عملکرد اقتصاد و متغیرهای اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد.[3] ازآنجا که به دلیل وجود ارتباط ساختاری بین تمامی متغیرهای کلان اقتصادی، نرخ ارز به عنوان یکی از متغیرهای مهم و موثر در اقتصاد هر کشور، از راههای مختلف میتواند بر متغیرهای کلان از جمله تجارت موثر باشد بعد از شکست نظام برتون وودز - سالهای 1973 به بعد - که نرخ های ارز به صورت شناور یا مدیریت شده در سطح اقتصاد جهانی مطرح گردید. موضع نوسان نرخ ارز در سطح بین المملی مطرح شد و نرخ ارز به عنوان کاراترین ابزار تشویق و گسترش صادرات و تهدید واردات، بیش از سایر متغیرها در معرض تغییر و تحول قرار گرفت.[4] بخش کشاورزی نیز به دلیل وجود ارتباط ساختاری بین تمامی متغیرهای کلان اقتصادی، از نرخ ارز تاثیر می پذیرد،در میان اقلام صادراتی کشاورزی، خرما با توجه به مزیت تولیدی آن در ایران جایگاه ویژهای دارد و جزء مهمترین اقلام کشاورزی صادراتی است، خرما که طی چند دهه گذشته با افت و خیزهای زیادی مواجه بوده، اما طی سالهای دهه 1370 تولید و صادرات آن در ایران افزایش چشمگیری یافته است و هم اکنون ایران از تولید کنندگان - بعد از مصر در مقام دوم - و صادرکنندگان مهم جهانی خرما به شمار میآید. بنابراین بررسی اثر نوسان نرخ ارز برصادرات مخصول خرما حائز اهمیت میباشد که در این مطالعه به آن پرداخته می شود. در قسمت بعدی پیشینه تجربی مطالعات انجام شده ذکر گردیدودر بخش دوم در قالب مدل تجربی تحقیق به برآورد نوسانات نرخ ارز با استفاده از الگوهای واریانس ناهمسانی شرطی اتورگرسیو تعمیم یافته - GARCH - پرداخته میشودو درا ادمه رابطه بین نوسانات نرخ ارز و صادرات خرما با استفاده از رهیافت خود رگرسیو برداری - VAR - و مدل تصحیح خطا برداری - VECM - مورد برآورد قرارگرفت و درانتها به تجزیه تحلیل یافته های تحقیق و نتیجه گیری پرداخته شد.
هژبر کیانی و نیک اقبالی، - - 1379، به منظور بررسی متغیرهای کمی موثر بر عرضه صادرات محصولات کشاورزی، از مدل نورالسلام و سابرامانیان استفاده شد. نتایج این بررسی نشان داد که انحراف نرخ واقعی نرخ ارز نسبت به مسیر تعادلی بلندمدت آن، نوسانات نرخ واقعی ارز و فشار تقاضای داخلی برای کالاهای قابل صدور، بر عرضه صادرات محصولات کشاورزی اثر منفی وقیمت نسبی محصولات صادرتی کشاورزی، تغییرات ناگهانی در تولیدات کشاورزی و پیشرفتهای فنی بر عرضه صادرات محصولات کشاورزی اثر مثبت دارند.[5] شهنام - - 1381 به مطالعه اثرات نرخ ارز بر تجارت محصولات کشاورزی ایران پرداخت. نتایج این پژوهش نشان داد که عامل مهم در صادرات محصولات کشاورزی ایران، درآمد و شاخص هزینه زندگی در کشورهای وارد کننده است. اعمال سیاست ترجیحی- رقابتی، پیمان سپاری ارزی و نرخ ارز در بازار آزاد، از جمله سیاستهای ارزی و تجاری تاثیر گذار بر صادرات کشاورزی میباشند. علاوه بر این، اعمال نرخ ترجیهی و سیستمهای چندنرخی ارز، اثر معنی داری بر رشد صادرات بخش کشاورزی ندارد. [5] ترکمانی و طرازکار، - - 1384، اثر کوتاه مدت و بلند مدت نرخ ارز را بر قیمت صادراتی پسته ایران مطالعه نمودند. در این تحقیق از معادله قیمت صادرات که از شرط حداکثر کردن سود بنگاه انحصاری استخراج شده، استفاده کردند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که تغییرات نرخ ارز در کوتاه مدت و بلند مدت مهمترین عامل موثر بر قیمت صادارتی پسته ایران است.[7] کرمی و زیبایی، - - 1387، اثر نوسان پذیری نرخ ارز را بر عرصه صادرات محصولات کشاورزی در کشورهای مختلف مورد مطالعه قرار دادند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که نوسانپذیری نرخ ارز، دارای اثرات متفاوتی بر روی میزان صادرات پسته و خرما به کشورهای مختلف میباشد،
لذا در رابطه با سیاستهای تجاری محصولات کشاورزی به کشورهای مختلف ، میباید به تاثیر نوسان پذیری نرخ ارز در رابطه با کشور هدف، توجه خاص داشت.[8] احسانی و همکاران، - - 1388، اثر بیثباتی نرخ ارز موزون واقعی را برصادرات غیر نفتی ایران مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه، جهت کمی کردن بیثباتی نرخ ارز از دو شاخص انحراف معیار شرطی و انحراف معیار میانگین متحرک استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که اثر نرخ ارز بر صادرات غیر نفتی مثبت است اما بیثباتی این نرخ بر صادرات غیر نفتی تاثیر منفی دارد.[9] آرینمهرو همکاران، - - 1391، در مقالهای تحت عنوان بررسی اثر نرخ ارز موثر واقعی بر صادرات کشمش ایران اثر نرخ موثر واقعی ارز برصادرات کشمش ایران طی سالهای 1353-1386 را مورد بررسی قرار دادند. بدین منظور، با استفاده از روش خود توضیح با وقفههای گسترده، تابع عرضه صادرات محصول کشمش ایران مورد برآورد قرار گرفت. نتایج نشان داد که نرخ موثر واقعی ارز، درآمد کشورهای واردکننده و تولید داخلی بر صادرات کشمش اثر مثبت داشته اما نسبت شاخص قیمت داخلی به شاخص قیمت جهانی کشمش بر صادرات این محصول بیاثر بوده است.[10]کوچکزاده و جلایی، - - 1392، در مقالهای تحت عنوان تاثیر نااطمینانی نرخ ارز بر صادرات غیرنفتی ایران طی سالهای 1359-1389 پرداختند.در این مطالعه شاخص نا اطمینانی نرخ ارز با استفاده از الگوی واریانس ناهمسانی شرطی اتورگرسیو تعمیم یافته برآورد شد. نتایج این پژوهش نشان داد که نااطمینانی نرخ ارز در کوتاه مدت و بلند مدت اثر منفی و معنی داری بر صادرات غیر نفتی دارد.[11]زمانی و مهرابی بشرآبادی - 1393 - درمقالهای تحت عنوان اثر نوسانات نرخ ارز بر تجارت محصولات کشاورزی درایران به بررسی اثر نوسان نرخ ارز واقعی بر صادرات و واردات بخش کشاورزی طی سالهای 1352-1386 ایران پرداختند. نتایج این مطالعه با استفاده از روش تصحیح خطا برداری و یوهانسون نشان داد که نوسان نرخ ارز واقعی با یک وقفه در بلند مدت تاثیر منفی بر صادرات محصولات بخش کشاورزی دارد. بررسی اثر نوسان نرخ ارز واقعی بر رشد واردات بخش کشاورزی نشان داد که نوسان نرخ ارز واقعی در بلند مدت اثر مثبت و در کوتاه مدت اثر منفی بر واردات محصولات بخش کشاورزی میگذارد.[12]چو وهمکاران - - 2000، با استفاده از نمونهای در نظر گرفته شده از 10 کشور توسعه یافته در طی دورهی زمانی 1974-1995 به بررسی اثر انحراف نرخ ارز روی تجارت دوجانبهی بخش کشاورزی در مقایسه با سایر بخشها پرداختند.نتایج این مطالعه نشان داد که تغییر پذیری نرخ ارز واقعی، اثر منفی معناداری روی رشد بخش کشاورزی در طی دورهی مطالعه داشته است.[13]آگاستین و همکاران - 2008 - ، اثر نوسانات نرخ ارز واقعی روی جریانهای صادراتی 8 کشور آمریکای لاتین با دادههای فصلی -2004:4
