بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش بهمنظور تعیین ترکیب شیمیایی بخشهای مختلف دو واریته خرمای جمعآوری شده از استان کرمان - مضافتی و فرکان - انجام شد. تجزیه تقریبی نمونههای آزمایشی - خرمای کامل، خرمای بیهسته، هسته و تفاله - شامل ماده خشک، ماده آلی، رطوبت، خاکستر، پروتئین خام، عصاره اتری، الیاف نامحلول در شوینده خنثی - دیواره سلولی - و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی - دیواره سلولی بدون همیسلولز - انجام شد.
همچنین، میزان کلسیم و فسفر نمونهها با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر و میزان سدیم و پتاسیم نمونهها توسط دستگاه فلیم فوتومتر اندازهگیری گردید. نتایج این بررسی نشان داد که هسته خرمای مضافتی همانند تفاله آن، در قیاس با واریته فرکان دارای پروتئین خام کمتر و چربی خام بیشتری بود، همچنین میزان الیاف خام بالاتری برای آن گزارش گردید. میزان فسفر، سدیم و پتاسیم نیز در واریته مضافتی مقدار کمی بالاتر بود. نکته قابل توجه، میزان نسبتا بالای چربی خام هسته خرمای مضافتی در قیاس با هسته واریته فرکان بود که تفاوت میزان انرژی آنها را تا حدودی توجیه مینماید.
براساس نتایج بهدست آمده، خرمای کامل و انواع محصولات فرعی آن، دارای پروتئین و چربی خام نسبتا کمی هستند. مقدار الیاف خام در ضایعات و بهخصوص در هسته خرما بسیار بالاست که سودمندی آن را برای استفاده در جیره طیور مورد تردید قرار میدهد.
مقدمه
افزایش تولید گوشت سفید و تخم مرغ، افزایش هزینههای مربوط به تولید، شرایط آب و هوایی و همچنین، سیاستهای اقتصادی از جمله عواملی هستند که امروزه تولیدکنندگان را بیش از پیش ترغیب میکنند که در تنظیم جیره به منابع جایگزین از نظر قیمت، ارزش غذایی،تقابلدسترسی و تأثیر آن بر کمیّت و کیفیّت محصول توجّه بخصوصی داشته باشند. با عنایت به کمبود تولید منابع خوراکی مورد استفاده در تغذیه طیور و قیمت بالای این نهادهها، استفاده بهینه از منابع خوراکی موجود در کشور، منطقی به نظر میرسد، علیالخصوص که مواد خوراکی جایگزین، مازاد بر نیاز انسان بوده و بحث آلایندگی را نیز به همراه داشته باشند
یکی از منابع خوراکی موجود بهویژه در استانهای جنوبی کشور از جمله کرمان، هرمزگان، خوزستان و سیستان و بلوچستان، هسته و تفاله خرمای غیر قابل استفاده برای تغذیه انسان است. خرما به تیره نخل - Palmaceae - تعلق داشته و هسته آن به علت داشتن روغن و مواد ذخیرهای به شکل آندوسپرم - مغز دانه - نشاستهای اهمیت دارد. طبق گزارش فائو در سال 2010، حدود 7 میلیون تن خرما در جهان تولید شده است، این مقدار در سال 2014 حدود 7/5 میلیون تن گزارش شده است.مصر، ایران و عربستان سعودی، به ترتیب با 1/13 میلیون تن، 1 میلیون تن و 983 هزار تن، تولید کنندگان عمده خرما بهشمار میروند
از نظر ترکیب شیمیایی، میوه خرما علاوه بر فیبر و مقادیر کمتر چربی و پروتئین، دارای 70 درصد کربوهیدرات میباشد که بیشتر آن را مواد قندی تشکیل میدهد. تقریبا صد گرم خرمای تازه میتواند 314 کیلوکالری انرژی برای بدن تولید نماید. مواد قندی تشکیل دهنده خرما، شامل گلوکز، فروکتوز و همچنین ساکارز بوده که مقدار آنها به ترتیب 32، 32/7 و 8/2 درصد وزن تر میوه خرما را تشکیل میدهد
تفاله خرما از دو قسمت هسته و پالپ - گوشته - تشکیل میشود. پالپ خرما دارای کربوهیدراتهای سریع الهضم، عمدتا گلوکز، ساکاروز و فروکتوز، فیبر خوراکی و مقادیر کمتری چربی و پروتئین میباشد. در قیاس با گوشته، هسته دارای مقادیر بیشتری از پروتئین، چربی و همچنین فیبر خوراکی میباشد
پیشینه استفاده از خرما و ضایعات آن در تغذیه حیوانات اهلی به چندین سال گذشته برمیگردد. بنابراین هدف اصلی از انجام این تحقیق، تعیین ترکیب شیمیایی و ارزش غذایی بخشهای مختلف دو واریته مختلف خرما جهت استفاده در جیره دام و طیور بود.
مواد و روشها
خرما و بخشهای مختلف آن شامل هسته، گوشته و تفاله دو واریته فرکان و مضافتی از یک کارخانه بستهبندی و صادرات خرما واقع در استان کرمان تهیه گردید. هسته و تفاله خرما بهترتیب پسماند مراحل تولید چیپس و سرکه خرما بودند که فاقد ارزش غذایی برای انسان میباشند.
تجزیه تقریبی مواد آزمایشی شامل ماده خشک، ماده آلی، رطوبت، خاکستر، پروتئین خام و عصاره اتری براساس روش - AOAC, 1990 - و الیاف نامحلول در شوینده خنثی - دیواره سلولی - و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی - دیواره سلولی بدون همیسلولز - طبق روش - Van Soest et al., 1991 - تعیین شدند. همچنین، میزان کلسیم و فسفر نمونهها با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر و میزان سدیم و پتاسیم نمونهها توسط دستگاه فلیم فوتومتر اندازهگیری گردید.
نتایج و بحث
نتایج مربوط به ترکیب شیمیایی انواع محصولات خرمای مورد استفاده در این آزمایش در جدول 1 درج شده است. بر طبق این جدول خرمای کامل و انواع محصولات فرعی آن دارای پروتئین و چربی خام نسبتا کمی هستند. مقدار الیاف خام در ضایعات و بهخصوص در هسته خرما بسیار بالاست که سودمندی آنها را برای استفاده در جیره طیور مورد تردید قرار میدهد.
مقدار خاکستر نیز در بخش تفاله خرما بیشتر از سایر قسمتهای خرما بود. محتوای مواد معدنی آنها نیز، به استثنای کلسیم در تفاله خرما، ارجحیت خاصی نسبت به غلاتی نظیر ذرت و گندم نداشت. هسته خرمای مضافتی همانند تفاله آن، در قیاس با واریته فرکان دارای پروتئین خام کمتر و چربی خام بیشتری بود، همچنین میزان الیاف خام بالاتری برای آن گزارش گردید. میزان فسفر، سدیم و پتاسیم نیز در واریته مضافتی مقدار کمی بالاتر بود. نکته قابل توجه، میزان نسبتا بالای چربی خام هسته خرمای مضافتی در قیاس با هسته واریته فرکان بود که تفاوت میزان انرژی آنها را تا حدودی توجیه مینماید. ترکیب شیمیایی خرما که توسط سایر محققین گزارش شده است در جدول 2 درج گردیده است.
جدول -1 ترکیب شیمیایی خرما و بخشهای مختلف آن - درصد ماده خشک -
=DM* ماده خشک، =CP پروتئین خام، =CF فیبر خام، =EE چربی خام، =Ash خاکستر، =NFE عصاره عاری از نیتروژن، =Ca کلسیم، =P فسفر، =Na سدیم، =K پتاسیم، =Mg منیزیوم. -1 واریته فرکان -2 واریته مضافتی،- خط تیره به معنای در اختیار نبودن مقدار مورد نظر است.
جدول -2 ترکیب شیمیایی بخشهای مختلف خرما که توسط سایر محققین گزارش شده است - درصد ماده خشک - 1
=DM* ماده خشک، =CP پروتئین خام، =CF فیبر خام، =EE چربی خام، =Ash خاکستر، =NFE عصاره عاری از نیتروژن، =Ca کلسیم، =P فسفر، =Na سدیم، =K پتاسیم، =Mg منیزیوم، =NDF الیاف نامحلول در شوینده خنثی، =ADF الیاف نامحلول در شوینده اسیدی، =Met متیونین، =Cys سیستئین، =Lys لایزین. - خط تیره به معنای در اختیار نبودن مقدار مورد نظر است.
