دانلود مقاله خطبه غدیر و آیات مطرح شده در آن

بخشی از مقاله

خطبه غدير و آيات مطرح شده در آن

دومين آيه كه مورد استشهاد پيامبر اكرم (ص ) قرار گرفته آيه ولايت است , حضرت فرمود : « و هو وليكم بعدالله و رسوله , و قد انزل الله تبارك و تعالي بذلك ايه من كتابه ; علي صاحب اختيار و ولي شما است بعد از خدا و رسولش . و در اين آيه در قرآنش نازل فرموده است , آنجا كه مي فرمايد : « انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلاه و يوتون الزكاه و هم راكعون»

حادثه اي رخ داد كه مي توانست سعادت ابدي بشريت را تضمين كند و براي هميشه , انسانها را از ضلالت و گمراهي نجات بخشد , به اين جهت , داستان غدير يك قصه تاريخي خاص نيست كه زمان آن گذشته باشد و همين طور يك حادثه شخصي نيز نيست كه پيامبر فقط علي (ع ) را به عنوان وصي خود (آنچنان كه شيعيان مي گويند) و يا به عنوان محبوب جامعه اسلامي (آنچنان كه اهل سنت مدعي هستند) معرفي نموده و در نتيجه تاريخ مصرف آن گذشته باشد , بلكه در غدير خم تاريخ كل بشريت رقم خورد , چرا كه امامت امامان در طول تاريخ مطرح و تبيين شد , حقيقتي كه از اميرمومنان آغاز مي شود و به مهدي صاحب الزمان (ع )

منتهي مي گردد. در سال دهم هجرت , بعد از اتمام حج , كه آن را به نامهاي متعددي خوانده اند , همچون « حجه الوداع » و « حجه البلاغ » « حجه الكمال » . « حجه التمام » و حجه الاسلام در « غديرخم » قبل از « جحفه » كه راههاي متعددي همچو اهل مدينه , مصر , عراق , از آنجا منشعب و جدا مي شود. حادثه اي رخ داد كه مي توانست سعادت ابدي بشريت را تضمين كند و براي هميشه , انسانها را از ضلالت و گمراهي نجات بخشد , به اين جهت , داستان غدير يك قصه تاريخي خاص نيست كه زمان آن گذشته باشد و همين طور يك حادثه شخصي نيز نيست كه پيامبر فقط علي (ع ) را به عنوان وصي خود (آنچنان كه شيعيان مي

گويند) و يا به عنوان محبوب جامعه اسلامي (آنچنان كه اهل سنت مدعي هستند) معرفي نموده و در نتيجه تاريخ مصرف آن گذشته باشد , بلكه در غدير خم تاريخ كل بشريت رقم خورد , چرا كه امامت امامان در طول تاريخ مطرح و تبيين شد , حقيقتي كه از اميرمومنان آغاز مي شود و به مهدي صاحب الزمان (ع ) منتهي مي گردد.

مخالفان نيز اين را به خوبي فهميده اند. لذا از همان آغاز تلاش كردند(و در حدي موفق شدند) كه داستان غدير را تاويل نمايند , چرا كه اگر فقط امامت امير مومنان بود , ممكن بود به نوعي آن را پذيرا شوند , ولي آنچه ترس داشتندو دارند , ادامه كار , و تداوم امامت و ولايت در طول تاريخ است كه سخت مخالفان را خلع سلاح مي كرده است . بنابراين به شدت در مقابل آن قرار گرفتند و ازاول زير بار نرفتندتا جلوي استمرار آن را نيز بگيرند.

و پيامبر اكرم (ص ) نيز به خوبي به اين مسئله توجه داشته لذا تصريح فرمود كه امامت ادامه دارد « ...ثم من بعدي علي وليكم و امامكم بامرالله ربكم ثم الامامه في ذريتي من ولده الي يوم تلقون الله عز اسمه و رسوله1 سپس بعد از من علي ولي شما و امام شما به فرمان خداست . سپس امامت در نسل من از فرزندان علي تا روزي كه خدا و رسولش را ملاقات كنيد , مي باشد. »
آنچه پيش رو داريد نگاهي است به آياتي كه در خطبه غدير درباره امامت علي (ع ) و ديگر امامان (ع ) مورد استدلال و اشاره قرار گرفته است .

نكاتي از حديث و حادثه غدير

يك نگاه اجمالي به خطبه و حديث غدير , وقايعي قبل و بعد از آن بخوبي اين نكته را روشن مي سازد كه بحث امامت علي (ع ) و تداوم آن مطرح بوده است به جهت اين نكات :
1 ـ پيامبراكرم (ص ) حدود نودهزار نفر تا يكصد وبيست هزار نفر رادر گرماي شديد در چهار راهي جحفه متوقف ساخت كه نشانگر اهميت مسئله مطرح شده مي باشد.

2 ـ خطبه خويش را با ذكر اين نكته آغاز مي كند كه رحلت من نزديك است و به زودي عوت حق را لبيك مي گويم , اين خود نشان از آن دارد كه در پي مطرح كردن جانشين خويش مي باشد.
3 ـ از مردم اقرار و اعتراف گرفت كه آنچه را خداوند براي آنان از اعتقادات و احكام و اعمال فرستاده است به آنها ابلاغ نموده و خدا را بر اين اقرار شاهد گرفت .

4 ـ حديث ثقلين را مجددا يادآوري نمود كه اگر مي خواهيد دچار گمراهي نشويد از قرآن و اهل بيت (ع ) جدا نشويد , و اين سخن مقدمه اي است براي نكته بعدي .
5 ـ بعدازاين كه دست علي (ع ) را بالامي برد واز مردم اقرار مي گيرد كه خدا و رسولش بر آنان ولايت دارند , مي فرمايد : « هر كس كه من مولاي او هستم علي مولاي اوست » يعني همان ولايتي كه براي پيامبر اكرم (ص ) ثبات است , كه ولايت زعامت و حكومت بر آنان باشد , براي علي (ع ) نيز ثابت است .

6 ـ جمله « من كنت مولاه و ... » را سه بار و به قول احمد حنبل چهار بار تكرار نمود تا هم تاكيدي شده باشد و هم كساني كه متوجه نشده اند , متوجه شوند.
7 ـ در حق كساني كه ولايت علي (ع ) را بپذيرند دعا , و در حق كساني كه آن را رد كند نفرين نمود.

8 ـ آيات عديده اي از قرآن ازجمله آيه تبليغ اكمل و ... , مورد استدلال و استشهاد قرار گرفت كه بعدا بيان مي شود.
9 ـ تبريك گفتن حاضران و بيعت زن و مرد با امير مومنان (ع ) و ... همه نشانگر اين مطلبند كه هدف , معرفي امامت اميرمومنان (ع ) و تداوم آن بوده است . باتوجه به اين نكات سراغ آياتي مي رويم كه در خطبه غدير و بعد از آن مورد استدلال و اشاره قرار گرفته و يا بعد از حادثه نازل شده است .

1 ـ آيه تبليغ يا اعلام امامت

بعد از ثنا و شتايش الهي فرمود : « فاوحي الي ... « يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله يعصمك من الناس 2 اي پيامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است , كاملا (به مردم ) برسان , و اگر نكني , رسالت او را انجام نداده اي , خداوند تو را از (خطرات احتمالي ) مردم نگاه مي دارد » . 3 آنگاه ادامه داد كه مردم ! جبرئيل سه بار نازل شده است كه خداوند فرمان داده كه در ميان اين جمع براي سفيد و سياه اعلام كنم كه : « ان علي بن ابي طالب اخي و وصيي و خليفتي و الامام بعدي ;4 كه به حقيقت علي بن ابي طالب برادر و وصي و جانشين و پيشواي بعد از من است . »

در منابع اهل سنت مي خوانيم كه اين عباس نقل كرده است كه آيه « يا ايها الرسول ... » در مورد علي (ع ) نازل شد. خداوند به رسول خدا فرمان داد كه در مورد (ولايت ) علي (ع ) تبليغ نمايد. سپس پيامبر خدا دست علي را گرفت و فرمود : هر كس من صاحب اختيار اويم پس علي صاحب اختيار اوست پس خدايا دوست بدار كسي را كه او را دوست بدارد و دشمن بدار كسي كه او را دشمن بدارد » . 5

2 ـ علي سرپرست شماست

دومين آيه كه مورد استشهاد پيامبر اكرم (ص ) قرار گرفته آيه ولايت است , حضرت فرمود : « و هو وليكم بعدالله و رسوله , و قد انزل الله تبارك و تعالي بذلك ايه من كتابه ; علي صاحب اختيار و ولي شما است بعد از خدا و رسولش . و در اين آيه در قرآنش نازل فرموده است , آنجا كه مي فرمايد : « انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلاه و يوتون الزكاه و هم راكعون ;6 سرپرست و ولي شما , تنها خداست و پيامبر او و آنها كه ايمان آورده اند , همانها كه نماز را برپا مي دارند , و در حال ركوع , زكات مي دهند , » و اين علي بن ابي طالب بود كه اقامه نماز كرد و زكات (صدقه ) در حال ركوع در راه خدا داد . »7
و ضريس از علي (ع ) نقل نموده كه آيه « انما وليكم الله ... » بر پيامبر نازل شد , حضرت به مسجد وارد شدند درحالي كه مردم مشغول نماز بودند , ديد سائلي ايستاده است , پيامبر رو به سائل كرد و فرمود : آيا كسي چيزي به تو داده است عرض كرد : نه يا رسول الله جز ان ركوع كننده (به علي (ع ) اشاره كرد) كه انگشتر خود را به من داد . » 8

علامه شيخ عبدالحسين اميني شصت و شش نفر از دانشمندان اهل حديث و استوانه هاي روايي اهل سنت را با نام و نشاني دقيق كتابهايشان فهرست كرده و متن حديثي را كه حاوي انطباق آيه مذكور با شخص علي (ع ) است از انس بن مالك نقل مي كند و در آخر مي افزايد : « مضمون اين حديث در اين كتابها موجود است و همه آنها تصريح دارند كه اين آيه در مورد خاتم بخشي حضرت اميرمومنان علي (ع ) در مسجد نبوي نازل گرديده است . » 9
مرتضي را دان ولي اهل ايمان تا ابد
چون زديوان ابد دارد مثال « انما » 10

3 ـ افشاي منافقان
در ادامه مي فرمايد : « از جبرئيل خواستم كه از بيان آيه تبليغ مرا معذور دارد , چرا كه مومنان (راستين ) در اقليت و منافقان و خدعه گران و... فراوانند چنان كه قرآن كريم در باره آنها فرمود : « تقولون بافوا هكم ما ليس لكم به علم و تحسبونه هينا و هو عند الله عظيم ;11 با دهان خود سخني مي گفتيد كه به آن يقين نداشتيد , و آن را كوچك مي پنداشتيد در حالي كه در نزد خدا بزرگ است . » همانهايي كه مرا آزار دادند , تا آنجا كه مرا اذن (خوش باورم ناميدند)... و خداوند در رد آنها فرمود : « و منهم الذين يوذون النبي و يقولون هو اذن , قل اذن خيرلكم ... ;12 از آنها كساني هستند كه پيامبر(ص ) را آزار مي دهند , و مي گويند « او آدم خوش باوري است ! » بگو « خوش باوربودن او به نفس شماست » .

... اگر بخواهم اسامي تك تك آنها را ببرم مي توانم , و اگر به خواهم به شخص آنان اشاره كنم مي توانم , ولكن به خدا در امور آنها(و كارهايشان ) به آنها احترام گذاشتم , با اين حال آيه تبليغ را بايد به گوش مردم برسانم . » 13
اين منافقان همانهايي بودند كه بعد از خطبه غدير و معرفي علي (ع ) به عنوان جانشين پيامبر(ص ) انواع توطئه ها را براي انحراف خلافت از مسير اصلي خود و افتادن آن به دست غاصبان به اجرا گذاشتند كه به نمونه هايي اشاره مي شود.

صحيفه ملعونه اول
دو نفر از منافقين در يك تصميم اساسي و خطرناك با هم پيماني بستند و آن اين بود كه « اگر محمد از دنيا رفت يا كشته شد , نگذاريم خلافت و جانشيني او در اهل بيتش مستقر شود » سه نفر ديگر در اين تصميم با آنها هم پيمان شدند , و اولين قرارداد و معاهده را در كنار كعبه بين خود امضا كردند , و داخل كعبه آن را زير خاك پنهان نمودند تا سندي براي التزام عملي آنها باشد , يكي از اين سه نفر معاذبن جبل بود او گفت : شما مسئله را از جهت قريش حل كنيد و من درباره انصار ترتيب امور را خواهم داد » , از آن جا كه « سعد بن عباده » رئيس كل انصار بود و او كسي نبود كه با غير علي (ع ) هم پيمان شود , لذا معاذ بن جبل به سراغ بشير بن سعيد , واسير بن حضير كه هر كدام بر نيمي از انصار يعني دو طايفه « اوس » و « خزرج » نفوذ و حكومت داشتند , آمد و آن دو را با خود بر سر غصب خلافت هم پيمان نمود . 14

توطئه قتل پيامبر(ص )
نقشه قتل پيامبر(ص ) بارها به اجرا در آمد , ولي منجر به شكست شد. يك بار در جنگ تبوك و چند بار به وسيله سم و بارها به صورت ترور تدارك ديده شده بود. در حجه الوداع همان پنج نفر اصحاب صحيفه ملعونه , با نه نفر ديگر براي بار آخر نقشه دقيق تري براي قتل حضرت در راه بازگشت از مكه به مدينه كشيدند , و نقشه چنين بود كه در محل از پيش تعيين شده اي , در قله كوه « ارشي » كمين كنند وهمين كه شتر پيامبر(ص ) سربالايي كوه را پيمود و در سرازيري قرار گرفت , سنگهاي بزرگي را به طرف شتر حضرت رها كنند تا برمد وبا حركات ناموزون حضرت را به زمين افكند و آنان با استفاده از تاريكي شب به حضرت حمله كند و وي را به قتل برسانند و متواري شوند.

خداوند متعال پيامبرش را از اين توطئه آگاه ساخت و وعده حفظ او را داد ـ منافقين كه چهارده نفر بودند ـ نقشه خود را عملي ساختند. همين كه شتر پيامر(ص ) به قله كوه رسيد و خواست رو به پايين رود , سنگها را رها كردند , پيامبر با يك اشاره به شتر فرمان توقف داد در حالي كه حذيفه و عمار , يكي افسار شتر حضرت را در دست داشت و ديگري از پشت سر شتر را حمايت مي كرد. با توقف شتر سنگها به سمت پايين كوه رفتند و حضرت سالم ماند. منافقين كه از اجراي دقيق نقشه مطمئن بودند , از كمين گاهها بيرون آمدند و با شمشيرهاي برهنه به حضرت حمله كردند تا كار را تمام كنند , ولي عمار و حذيفه شمشير كشيدند و سرانجام آنها را فراري دادند...

صبح روز بعد كه نماز جماعت بر پا شد , همين چهارده نفر15در صفهاي اول جماعت ديده شدند!! و حضرت سخناني فرمود كه اشاره ضمني به آنان داشت . 16
علي جنب الله است .

در ادامه خطبه فرمود : « مردم علي را برتر بدانيد زيرا او بر همه مردم بعد از من برتري دارد مردم به وسيله ماست كه خداوند روزي مي دهد و خلق باقي مي ماند , از رحمت خدا دور است كسي كه با اين سخنان من مخالفت كند... بعد فرمود : مردم ! « انه جنب الله الذي نزل في كتابه يا حسرتي علي فرطت في جنب الله ;17 براستي علي جنب الله (از مقربان درگاه الهي است ) كه خداوند در كتابش در باره او فرمود : « افسوس بر كوتاهي كه در (مورد) جنب الله كردم » .

امام باقر(ع ) فرمود : « نحن جنب الله ;18 ما اهل بيت جنب الله هستيم » و امام است و بعد از او ديگر اوصيا در مكان رفيع قرار دارند , تا برسد به آخرين آنها . » 19 از امير مومنان نقل شده است كه فرمود : « من جنب الله هستم » 20 . جنب الله كنايه از قرب و نزديكي در پيشگاه الهي است واين گونه آيات رمزي است براي بيان موفقيت حجت الهي تا از دست تحريف گران در امان باشد .21

امامت همچنان باقي است
در فراز ديگر از خطبه غدير فرمود : « اي مردم اين امر خلافت را به عنوان امامت و وراثت در نسل خود تا روز قيامت به وديعه مي سپارم , و من ابلاغ كردم آنچه را مامور به ابلاغش بودم تا حجت باشد بر حاضر و غائب و بر همه كساني كه حضور دارند يا ندارند . » 22

در ادامه مي فرمايد : « معاشر الناس القرآن يعرفكم ان الائمه من بعده ولده و عرفتكم انهم مني و منه حيث يقول الله عز و جل « كلمه باقيه في عقبه » 23 و قلت لن تضلوا ما ان تمسكتم بهما; اي مردم ! قرآن معرفي مي كند كه امامان بعد از او (علي ) فرزندان او هستند و من نيز به شما فهماندم كه آنان از (نسل ) من و او هستند , آنجا كه خداوند عزيز و جليل مي فرمايد : « كلمه پاينده اي در نسل او » من گفتم : اگر به آن دو (قرآن و ائمه ) تمسك كنيد هرگز گمراه نمي شويد . » 24

در روايتي از پيامبر(ص ) مي خوانيم وقتي از آيه « كلمه باقيه ... » سئوال شد حضرت فرمود : « فقال الامامه في عقب الحسين عليه السلام يخرج من صلبه تسعه من الائمه . منه مهدي هذه الامه ;25 امامت در نسل حسين (ع ) است كه از صلب او نه نفر از امامان به وجود مي آيند , واز جمله مهدي اين امت (صاحب الزمان ) است . »
از امام سجاد(ع ) در اكمال الدين , و امام باقر(ع ) در علل الشرايع همين مضمون نقل شده است . 26

بيعت با علي (ع ) بيعت با خداست
در ادامه فرمود : « و من بايع فانها يبايع الله ; 27 كسي كه با علي بيعت كند همانا با خدا بيعت كرده است . » چرا كه دست علي دست خداست قرآن كريم مي فرمايد : « ان الذين يبايعونك انما يبايعون الله يدالله فوق ايديهم فمن نكث فانما ينكث علي نفسه و من اوفي بما عاهد عليه الله فسيوتيه اجرا عظيما;28 كساني كه با تو بيعت مي كنند (در حقيقت ) تنها با خدا بيعت مي نمايند و دست خدا بالاي دست آنهاست , پس هر كس پيمان شكين كند , تنها به زيان خود پيمان شكسته است و آن كس كه نسبت به عهدي كه با خدا بسته وفا كند , بزودي پاداش عظيمي به او خواهد داد. »
آنگاه دستور داد همه مردم با او بيعت كنند و مردم نيز به سوي پيامبر(ص ) و امير مومنان (ع ) هجوم آوردند وبا ايشان به عنوان بيعت دست مي دادند وبه پيامبر اكرم (ص ) وعلي (ع ) تبريك مي گفتند و پيامبر اكرم (ص ) مي فرمود : « الحمدلله الذي فضلنا علي جميع العالمين ; حمد براي خداي است كه ما را بر همه جهانيان برتري داد » و صداي مردم بلند شد كه آري شنيديم و طبق فرمان خدا و رسول با قلب و جان و زبان و دستمان اطاعت مي كنيم . » 29

پيامبر اكرم (ص ) مكررا مي فرمود : « به من تبريك بگوييد , به من تهنيت بگوييد زيرا خداوند مرا به نبوت و اهل بيتم را به امامت اختصاص داده است . » 30
و زنان نيز با حضرت بيعت كردند به اين صورت كه پيامبر اكرم (ص ) دستور دادند تا ظرفي آوردند و پرده اي زدند كه نيمي از ظرف آب در يك سوي پرده و نيم ديگر در آن سوي ديگر قرار بگيرد و زنان با قرار دادن دست خود در يك سوي آب , و اميرمومنان در سوي ديگر , با آن حضرت بيعت نمايند. همچنين دستور دادند تا زنان هم به حضرتش تبريك و تهنيت بگويند و اين دستور را درباره همسران خويش موكد داشتند. بانوي بزرگ اسلام , حضرت زهرا(س ) نيز از حاضرين در غدير بودند , همچنين كليه همسران پيامبر(ص ) در آن مراسم حضور داشتند.
با ولايت علي دين كامل شد

هنوز جمعيت متفرق نشده بودند كه امين وحي اين آيه را فرود آورد , « اليوم اكملت دينكم و اتممت عليكم نعمتي و رضيت لكم الاسلام دينا » 31 امروز دين شما را كامل كردم , و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آئين (جاودان ) شما پذيرفتم .

آنگاه رسول خدا(ص ) فرمود : « الله اكبر علي اكمال الدين و اتمام النعمه و رضي الرب برسالتي , والولايه لعلي من بعدي 32 الله اكبر بر كامل شدن و تمام شدن نعمت و رضايت پروردگار به رسالت من .
روايت فوق را شانزده نفراز محدثان اهل سنت نقل كرده اند . همچون گنجي شافعي در « كفايت الطالب » ص 60 سيوطي « الدرالمنثور » ج , 2 , ص 284 ; اين مغازي در « المناقب » ص 19 و جرير طبري در كتاب « الولايه » و ابن مردويه اصفهاني , و ابونعيم اصفهاني در كتاب « مانزل من القرآن في علي » و خطيب بغدادي در كتاب « تاريخ بغداد » ... 33

آيات بي شمار در فضائل علي (ع )
آنچه از آيات ذكر شد , برخي آيات بود كه در خطبه غدير مورد استدلال و اشاره قرار گرفته است و گرنه آياتي كه درباره امامت و ولايت علي (ع ) و فضائل آن حضرت وارد شده بيش از آن است كه حتي در يك كتاب بگنجد , خود پيامبراكرم (ص ) در همين خطبه غدير به اين مطلب اشاره فرموده است آنجا كه فرمود : « و ما نزلت آيه رضي الافيه , و ما خاطب الله الذين آمنوا الابرابه ولا نزلت آيه مدح قرآن الافيه , ولا شهد الله بالجنه في « هل اتي علي الانسان » الاله , ولا انزلها في سواه , ولا مدح بها غيره 34 و آيه خشنودي (پروردگار) جز درباره او نازل نشده است و مخاطبه خداوند با مومنان آغازش بااو (علي ) است , آيه مدحي در قرآن نازل نشده است مگر او داخل آن است و در هل اتي بهشت را خدا براي او شهادت داده است و سوره هل اتي درباره غير او (و اهل بيتش ) نازل نشده و جز او (و اهل بيتش ) كسي به وسيله آن مدح نشده است » .
خوارزمي مي گويد : تمام « يا ايهاالذين آمنوا » در قرآن درباره علي (ع ) است . 35

و مرحوم سلطان الواعظين مي گويد از طبراني و محمدبن يوسف گنجي شافعي و محدث شام در تاريخ كبير مسندا نقل شده است كه بيش از سيصد آيه در شان علي (ع ) نازل شده است 36
دل را ولا و حب علي با صفا كند
هردرد را محبت مولا دوا كند
آن شاهكار خلقت و فرمانرواي عشق
مدحش به آيه آيه قرآن خدا كند.

حجت الاسلام سيدجواد حسيني