دانلود مقاله رفتارهای خودمراقبتی ارتقاء دهنده سلامت و عوامل مرتبط با آن در سالمندان : کاربرد مدل اعتقاد بهداشتی

بخشی از مقاله

مقدمه تخمین زدهشده است که 80 درصد افراد بالای 65 سال
فرایند پیر شدن جمعیت بـا افـزایش مراقبـت هـا، افـزایش حداقل از یک بیماری مزمن و 50 درصد آنان از دو بیماری
شــیوع بیمــاریهــای مــزمن و نهاتــاًی افــزایش چشــمگیر مزمن رنج میبرند .(1) بیماری های مزمن بهعنوان علت
هزینه های بهداشتی درمانی همـراه اسـت. در حـال حاضـر اصلی مرگومیر در سالمندان شناختهشده است و علاوه بر
* نویسنده مسئول: پریسا طاهری تنجانی، دکتری تخصصی طب سالمندان، استادیار
گروه پزشکی داخلی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران، ایران
تلفن: 021-88989134 ایمیل: P.taheri@sbmu.ac.ir

http://jech.umsha.ac.ir

21 رفتارهای خودمراقبتی ارتقاء دهنده سلامت در سالمندان

هزینه های مضاعف بهداشتی، موجب ناتوانی سـالمندان نیـز
میشود. در میان عوامل تعیـین کننـده سـلامت، رفتارهـای
خودمراقبتی ارتقادهنده سلامت به عنـوان اساسـیتـرین راه
پیشگیری از ابتلا به بیماریها به ویـژه بیمـاریهـای مـزمن
شــناختهشــده اســت. بنــابراین رفتارهــای خــودمراقبتی
ارتقادهنده سلامت باید بهعنوان راهبُرد اصلی جهت حفظ و
ارتقاء سلامت موردتوجه قـرار گیرنـد 2)، .(3 بررسـیهـای
انجام شده در انگلستان حـاکی از ایـن اسـت کـه رفتارهـای
خودمراقبتی ارتقادهنده سلامت به طور مستقیم بـا سـلامت
ســالمندان و کیفیــت زنــدگی آنــان ارتبــاط دارد و موجــب
کاهش میزان های ابتلا و مرگ ومیر میگردد .(2) مهم تـرین
رفتارهای خودمراقبتی ارتقادهنده سلامت شامل رفتارهـای
تغذیه ای سالم، فعالیـت هـای جسـمانی، مـدیریت اسـترس،
ارتباطات بین فردی، رشـد معنـوی و مسـئولیت پـذیری در
قبال وضعیت سلامتی میباشد .(4) ارتباط برخـی متغیرهـا
نظیر جنسیت و تحصـیلات بـا رفتارهـای خـودمراقبتی بـه
اثبات رسیده است، بـه طـوریکـه میـزان انجـام رفتارهـای
خودمراقبتی در مردان بیشتر است و با سطح تحصیلات نیز
ارتباط مستقیمی دارد .(5) برخی شواهد نیز نشان میدهند
که باورهای بهداشتی به طور قابل توجهی در اتخاذ رفتارهای
خودمراقبتی در بیمـاران مـزمن تأثیرگـذار هسـتند 6)، (7،
ولیکن مطالعات اندکی در مورد ارتباط باورهای بهداشـتی و
رفتارهــای خــودمراقبتی ارتقادهنــده ســلامت بــهویــژه در
سالمندان صورت گرفته است. معروف ترین و پرکـاربردترین
مدلی که بر اساس باورهای بهداشتی طراحیشده است مدل
اعتقاد بهداشتی است. این مدل نخسـتین بـار توسـط روزن
استاک طراحی شد و سپس توسعه پیدا کرد. ایـن مـدل بـر
شش سازه استوار است:حساسیت درک شـده، شـدت درک
شده، منـافع درک شـده، موانـع درک شـده خودکارآمـدی
درک شده و راهنماهای عمل .(8)
مدل اعتقاد بهداشتی بر این فرض استوار است کـه میـزان
انجام رفتارهای بهداشـتی از قبیـل رفتارهـای خـودمراقبتی
ریشه در باورهای بهداشتی افـراد دارد و افـراد را بـه سـمت
رفتارهـــای ســـالم بهداشـــتی ســـوق مـــیدهـــد 8)، .(9
با توجه به اینکه قبل از هـر تصـمیم گیـری، برنامـهریـزی و

http://jech.umsha.ac.ir

مجتبی آزاد بخت و همکاران

مداخلــه در حــوزه ســلامت ازجملــه ارتقــاء رفتارهــای خــودمراقبتی در ســالمندان، شناســایی عوامــل مــرتبط بــا سلامت و رفتارهای ارتقادهنده سلامت امری بـدیهی اسـت، شناسایی اینکه کدام باور بهداشتی نقش بیشتری در اتخـاذ رفتارهای خودمراقبتی دارد بسیار ارزشمند است. در کشـور ما مطالعات دقیقی مبنی بـر اینکـه آیـا باورهـای بهداشـتی سالمندان تأثیری بر رفتار آنان دارد یا خیر، صورت نگرفتـه است. علاوه بر ایـن بـه درسـتی مشـخص نشـده اسـت کـه کــدامیکــی از باورهــای بهداشــتی در جمعیــت ســالمندان بیشترین قدرت پیش بینی کنندگی رفتار را دارد. آگـاهی از این مسئله، مربیان آموزش بهداشت، پرستاران سـالمندان و دیگر مربیـان سـالمندان را قـادر مـیسـازد کـه در اجـرای آموزش بهداشت به سالمندان آمـوزش کارآمـدتری داشـته باشند. پژوهش حاضر با دو هـدف بـه بررسـی ارتبـاط بـین باورهــای بهداشــتی و رفتارهــای خــودمراقبتی ارتقادهنــده سلامت در سالمندان مراجعه کننده به فرهنگسـراهای شـهر تهران پرداخته است. هدف اول، بررسی وضـعیت رفتارهـای خودمراقبتی ارتقادهنده سلامت در سـالمندان و هـدف دوم تعیین ارتباط سازه های مدل اعتقاد بهداشـتی بـا رفتارهـای خودمراقبتی بود

مواد و روشها

جامعـــه آمـــاری شـــامل ســـالمندان 60 ســـال و بـــالاتر مراجعه کننده به فرهنگسراهای شـهر تهـران بـود. پـژوهش حاضر که از نوع توصیفی تحلیلی بود در تابستان 93 انجـام شد و جمع آوری داده ها 2 ماه به طول انجامید. حجم نمونـه با توجه به فرمول مربوط به مطالعات توصیفی و با در نظـر گرفتن p=0/5، آلفای 0/05 و دقت 0/05، حداقل 386 نفـر تخمین زده شد. در پژوهش حاضر برای بـالا بـردن دقـت و جلوگیری از تورش حاصـل از ریـزش نمونـه، 465 سـالمند وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود به مطالعه عبـارت بودنـد از: رضایت آگاهانه، سن 60 سال و یا بیشتر، داشـتن قـدرت تکلم و سواد خواندن و نوشتن، نداشتن مشکلات شناختی و همچنین حضور نداشـتن در دیگـر مطالعـات پژوهشـی. در مورد قضاوت نسبت به نداشتن آلزایمـر، سـالمندان قبـل از ورود بــه مطالعــه از طریــق آزمــون رســم ســاعت Clock)

(Drawing Test مورد سنجش قرار گرفتند. آزمـون سـاعت که برای سالمندان ایرانی روا و پایا شده است (14)، ابـزاری معتبر جهت شناسایی و غربالگری اختلالات شناختی شدید و بهویژه آلزایمر است .(10)

روش نمونهگیری چندمرحلهای بود، بهطوریکه شهر تهران به پنج منطقه جغرافیایی تقسیم شـد و از هـر منطقـه یـک فرهنگسرا به طور تصادفی انتخاب شد، سپس با مراجعـه بـه فرهنگسراها سـالمندان بـه صـورت تصـادفی سـاده انتخـاب شدند. ضمن ارائه توضیحات لازم از آنان خواسته میشد که بر روی یک صندلی و در حالت آرم بنشینند و بـه سـؤالات پاسـخ دهنــد. بــا توجــه بــه زیـاد بــودن تعــداد ســؤالات، از سالمندان خواسته میشد تا در وسط پاسخ دهی به سـؤالات پرسشنامه کمی استراحت نماید تا با دقت بیشتری به سـایر پرسش ها پاسخ دهند. در ضمن رضایت کتبی از آزمودنیهـا اخذ شد و به کلیه سالمندان اطمینان خـاطر داده شـد کـه اطلاعات آنان بهصورت کاملاً محرمانه محفوظ میماند.

ابزارها: علاوه بر سنجش برخی اطلاعات دموگرافیک(سـن، جنسیت، میزان تحصیلات، وضعیت شغلی، وضعیت تأهل و وضعیت اقتصادی) به منظور جمع آوری داده های موردنظر از سه ابزار استفاده شد که به ترتیب عبـارتانـد از پرسشـنامه سنجش باورهای بهداشتی(به اسـتثنای خودکارآمـدی درک شده)، پرسشنامه ارزیابی خودکارآمدی رفتارهای بهداشـتی

و همچنین نسخه دوم پرسشنامه شرححال رفتارهای ارتقـاء دهنده سلامت. هرکدام از این پرسشنامهها به ترتیـب دارای 26، 28 و 52 گویه بودند
پرسشــنامه ســنجش باورهــای بهداشــتی در مــورد رفتارهای خودمراقبتی ارتقادهنده سلامت: بـه منظـور ســنجش 5 مــورد از ســازههــای مــدل اعتقــاد بهداشــتی از پرسشنامه آنتونیکا (12) استفاده شد. ایـن ابـزار بـه منظـور سنجش باورهای بهداشتی در مـورد رفتارهـای ارتقادهنـده ســلامت(بهاســتثنای ســازه خودکارآمــدی درک شــده) مورداســــتفاده قرارگرفتــــه اســــت و دارای 26 ســــؤال است(حساسیت درک شـده 6 سـؤال، شـدت درک شـده 6 سؤال، منافع درک شده 5 سؤال، موانع درک شده 5 سؤال

و راهنماهــای عمــل4 ســؤال). در ایـن پرسشــنامه مقیـاس

مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 2، تابستان 1393 22

ســنجش ســؤالات، لیکــرت 5 گزینــهای(خیلــی مخــالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم، خیلـی مـوافقم) و امتیـازدهی آن از 1 تا 5 است. بنابراین حداقل و حداکثر نمره برای کل پرسشنامه به ترتیب 26 و 130 میباشد و برای هر سازه نیز با توجه به تعداد سؤالات آن تعیین میگـردد. بـهجـز سـازه موانع درک شده، در سایر سازه ها نمره بـالاتر نشـان دهنـده وضعیت مطلوب تـر اسـت. نتـایج بررسـی روایـی و پایـایی نشــاندهنــده شــاخص روایــی محتــوای 0/73 بــرای کــل پرسشنامه بود. آلفای کرونباخ برای کـل پرسشـنامه 0/79و همچنین بـرای سـازه هـا آن از 0/69 تـا0/83 متغیـر بـود. ضریب همبسـتگی درون طبقـهای ( Coefficient Internal (Correlation نیز 0/74 حاصل شد.

پرسشنامه خـود ارزیـاب خودکارآمـدی رفتارهـای بهداشتی(:(SRAHPS در پژوهش حاضر جهـت سـنجش خودکارآمدی درک شد که یکی از مهمترین سازههای مدل اعتقاد بهداشتی اسـت از پرسشـنامه Self rated Abilities

for Health Practice Scale ( SRAHPS) استفاده شد. ایـن

ابزار نخستین بار توسط Becker و همکاران (13) در سـال 1993 طراحـــی شـــد و شـــامل 28 ســـؤال اســـت کـــه خودکارآمدی رفتارهای بهداشتی و ارتقادهنده سلامت را در چهـــار بعـــد مـــیســـنجد (تغذیـــه، فعالیـــت فیزیکـــی، مسئولیت پـذیری در قبـال رفتارهـای بهداشـتی و سـلامت روان، هرکدام 7 سؤال). گویه های هر سؤال به صورت لیکرت پنج گزینه ای میباشند(اصـلاً، کمـی، گـاهی اوقـات، اغلـب اوقــات، همیشــه) و امتیــازدهی آن از صــفرتا 4 مــیباشــد، بنابراین حداقل و حداکثر نمره ممکن برای کـل پرسشـنامه صفرتا 112 و برای هر بعـد آن صـفرتا 28 مـیباشـد. نمـره بالاتر نشان دهنده خودکارآمدی درک شـده بهتـر اسـت. بـا توجه به نتایج بررسی روایی و پایایی ابزارها، شاخص روایـی محتوا برای پرسشنامه و تمامی ابعـاد آن بـالاتر از 0/82 بـه دست آمد. آلفای کرونباخ برای کل ابـزار و ابعـاد آن از0/73 تا 0/84 متغیر بود. مقدار ICC برای کل ابزار 0/76 و بـرای ابعاد آن از 0/76 تا 0/84 متغیر بود.

پرسشــنامه شــرححــال رفتارهــای ارتقادهنــده سلامت(:(HPLP-52 در پژوهش حاضـر جهـت سـنجش

http://jech.umsha.ac.ir

23 رفتارهای خودمراقبتی ارتقاء دهنده سلامت در سالمندان مجتبی آزاد بخت و همکاران

رفتارهــای خــودمراقبتی ارتقادهنــده ســلامت، نســخه دوم پروفایــل ســبک زنــدگی ارتقادهنــده ســلامت( Health

(Promoting Behavior Profile II مورداستفاده قرار گرفت.

این ابزار، نخسـتین بـار توسـط والکـر و همکـاران طراحـی گردید .(4) با توجه به اینکـه پرسشـنامه HPLP-52قـبلاً توسط زیدی و همکاران (14) برای گروه بزرگسـال ایرانـی روا و پایا شده است ضمن کسب اجازه، در فرآینـد روایـی و پایـایی از ترجمــه آن صــرفنظــر شــد. نســخه اصــلی ایـن پرسشنامه شامل52 سؤال است که رفتارهـای ارتقادهنـده سلامت را در شش بعد میسـنجد(تغذیه 9 سـؤال، فعالیـت فیزیکی 8 سؤال، مسئولیت پذیری در قبال سلامت 9 سؤال، مدیریت استرس 8 سؤال، روابط بین فردی 9 سؤال و رشـد معنوی 9 سؤال). گویه هـای هـر سـؤال بـه صـورت لیکـرت چهارگزینه ای میباشد(هرگز، گاهی اوقـات، اغلـب مواقـع و روزانه و همیشه) و نمره دهی آن از 1 تا 4 است. به طورکلی نمره سبک زندگی ارتقادهنده سلامت و نمره ابعـاد رفتـاری با استفاده از میانگین پاسخ ها برای کل 52 سؤال و برای هر خرده مقیاس 8) یا 9 سؤال) محاسبه میشود.

پس از جمع آوری پرسشنامه ها، داده ها وارد نرم افـزار SPSS ویرایش 22 شدند. جهت توصیف وضعیت آزمودنیها از آمار توصیفی ازجمله میانگین، درصد و انحـراف معیـار اسـتفاده شد. به منظور بررسی ارتباط بین رفتارهـای خـودمراقبتی و عوامل دموگرافیک از آزمون های تیمستقل و آنالیز واریانس به صورت یک دامنه استفاده شد. بـرای بررسـی همبسـتگی بین رفتارهای خودمراقبتی و باورهـای بهداشـتی از آزمـون همبستگی پیرسون اسـتفاده شـد و نهاتـاًی بـرای مشـخص کردن تعیین کننده های رفتارهای خودمراقبتی از رگرسـیون خطی چندمتغیره و روش قدمبهقـدم((Step wise اسـتفاده شد. سطح معنیداری برای آزمون ها کمتر از 0/05 در نظـر گرفته شد.

یافتهها

تعــداد کــل آزمــودنیهــا، 465 نفــر بــا میــانگین ســنی 68/24 6/12 ســال بــود. ســایر مشخصــات دموگرافیــک آزمـــودنیهـــا بـــه همـــراه میــانگین نمـــرات رفتارهـــای خــودمراقبتی آنــان در جــدول شــماره 1 آمــده اســت.

میـــانگین کلـــی رفتارهـــای خـــودمراقبتی 1/79 0/36 بــود. میــانگین نمــره خــرده مقیــاسهــای HPLP-52 عبــارت بودنــد از: مســئولیتپــذیری در قبــال ســلامت 1/64 0/51، فعالیــــت فیزیکــــی1/37 0/49، تغذیــــه 1/82 0/42، مــــدیریت اســــترس1/74 0/29، روابــــط بین فردی1/75 0/37 و رشد معنوی .2/13 0/39

آزمــون تــیمســتقل نشــان داد کــه میــانگین نمــره کــل رفتارهــای خــودمراقبتی ارتقادهنــده ســلامت در مــردان بــهطــور معنــاداری بیشــتر از زنــان بــود(.(P=0/011 آنــالیز واریــانس نشــان داد کــه بــین رفتارهــای خــودمراقبتی و متغیرهــای ســن((P=0/008، نحــوه زنــدگی((P<0001، میـــــــزان تحصـــــــیلات((P<0/001 و وضـــــــعیت اقتصـــادی((P<0/001 ارتبـــاط معنـــاداری وجـــود دارد. نتـــایج آزمـــون تعقیبـــی((Post-hoc آنـــالیز واریـــانس یک طرفـه گویـای ایـن بـود کـه میـانگین نمـره رفتارهـای خــودمراقبتی ارتقادهنــده ســلامت در گــروه ســنی -69 60 بــهطــور معنـیداری بیشــتر از ســایر گــروههــای ســنی بــود. ســالمندان بــا تحصــیلات "دیــپلم و بــالاتر" نمــره بیشتری را نسـبت بـه سـایر گـروه هـای تحصـیلی کسـب کــرده بودنــد. ســالمندانی کــه تنهــا زنــدگی مــیکردنــد دارای میــانگین نمـــره ضـــعیفتـــری بودنـــد و بـــالاخره ســالمندانی کــه وضــعیت اقتصــادی خــود را "خــوب" و "متوســط" گــزارش کــرده بودنــد نمــرات بهتــری نســبت به سـالمندان بـا وضـعیت اقتصـادی "بـد" و "خیلـی بـد" کسب کرده بودند (جدول شماره.(1

در بررسی همبستگی سازه هـای مـدل اعتقـاد بهداشـتی بـا رفتارهای خودمراقبتی، ضریب همبسـتگی پیرسـون نشـان داد که تمامی سازه های مدل اعتقاد بهداشتی دارای ارتبـاط معناداری با رفتارهای خودمراقبتی هسـتند کـه البتـه ایـن همبستگی در مـورد خودکارآمـدی(P<0/001، (r=0/44 و موانع درک شده P<0/001)، (r=-0/52 از قـوت بیشـتری برخوردار بود. بهمنظور مشخص نمـودن تعیـینکننـدههـای رفتارهای خودمراقبتی، اجزای مـدل اعتقـاد بهداشـتی وارد مدل رگرسیون خطی شدند که با توجه به نتایج مدل نهایی تحلیل رگرسیونی، سازههای موانع درک شده، خودکارآمدی

http://jech.umsha.ac.ir

مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 2، تابستان 1393 24

جدول شماره -1 وضعیت رفتارهای ارتقادهنده سلامت ویژگیهای برحسب جمعیت شناختی واحدهای پژوهش((n=465
متغیرها تعداد میانگین سطح معنیداری
(درصد) ( انحراف معیار)

جنسیت زن 221 (47/5) 0/37-1/71
سن (به سال) مرد 244 (52/5) 0/41-1/86
69-60 262 (56/3) 0/39-1/86
79-70 168 (36/1) 0/41-1/72
وضعیت تأهل 89-80 (7/5) 35 0/44-1/59
متأهل 326 (70/1) 0/44-1/86
بیوه (26/2) 122 0/39-1/71
وضعیت شغلی مطلقه (3/7) 17 0/51-1/78
بازنشسته 282 (60/6) 0/41-1/80
شاغل 141 (30/3) 0/35-1/79
مدرک تحصیلی بدون شغل (9/1) 42 0/36-1/72
ابتدایی (42/6) 198 0/39-1/67
راهنمایی 173 (37/2) 0/40-1/72
دیپلم و بالاتر 94 (20/2) 0/31-2/17
وضعیت اقتصادی خوب 73 (15/7) 0/35-2/06
متوسط 201 (43/2) 0/39-1/84
بد 143 (30/8) 0/53-1/68
خیلی بد 48 (10/3) 0/42-1/50

P=0/011

P=0/008

P=0/212

P=0/184

P<0/001

P<0/001

درک شده و شدت درک شده بهعنوان تعیینکننده های سازه درمجموع قادر به پـیش بینـی 37 درصـد از تغییـرات
نهایی رفتارهای خودمراقبتی مشخص گردیدند. این سه رفتار بودند((R2=0/37 (جدول شماره.(2

جدول شماره -2 نتایج مدل نهایی تحلیل رگرسیونی برای پیشگویی رفتارهای خودمراقبتی ارتقادهنده سلامت

متغیرهای مدل ضریب شیبخط ( ) مقدار t
رگرسیونی

موانع درک شده -0/233 -0/311 -3/211
خودکارآمدی درک شده 0/198 0/251 2/995
شدت درک شده 0/121 0/199 2/332
مقدار ثابت 0/745 2/112

* نتایج مربوط به مرحله سوم آنالیز رگرسیون خطی به روش قدمبهقدم (Step wise) میباشد.

سطح ضریب تبیین
معنیداری (R2)*

0/001
0/001 37 درصد
0/001

0/001

بحث (16) نشان میدهد که فقط 38 درصد از سـالمندان بـالای
پـژوهش حاضـر بـا هــدف بررسـی رفتارهـای خــودمراقبتی 65 سال فعالیت های منظم ورزشـی متوسـط تـا سـنگین را
ارتقادهنــده ســلامت در ســالمندان مراجعــهکننــده بــه گزارش کرده بودند. توجیهی که برای این اختلاف میتـوان
فرهنگسراهای شهر تهران و ارتباط آن با باورهای بهداشـتی ارائه داد این است که در کشورهای درحـال توسـعه عـواملی
صــورت گرفــت. میــانگین رفتارهــای ارتقادهنــده ســلامت مانند توسعه فرهنگ ورزشی در سـالمندان، ایجـاد امکانـات
1/79 0/36 حاصل شد. با توجه به اینکه حداقل و حداکثر ورزشی در سطح شهر و مشکلات تردد سـالمندان در بافـت
نمره ممکن صفر تا 4 میباشد، لذا این وضعیت نشان دهنده شهر از سطح پایین تری نسبت به کشورهای پیشـرفته قـرار
وضعیت نامطلوب رفتارهای خودمراقبتی در سالمندان است. دارد .(15) در پژوهش حاضر، رشد معنوی نسبت بـه سـایر
از بین ابعاد رفتارهای خودمراقبتی، فعالیت فیزیکـی نسـبت ابعاد رفتارهای خودمراقبتی وضعیت بهتری داشت کـه ایـن
به سایر ابعاد از وضعیت ضعیفتری برخوردار بود. سالمندان مسئله به دلیل فرهنگ مذهبی و اسـلامی در کشـور ایـران
رفتارهای ورزشی منظمی داشتند. پژوهش دیگری در کشور میباشد.
http://jech.umsha.ac.ir



25 رفتارهای خودمراقبتی ارتقاء دهنده سلامت در سالمندان

پــژوهش حاضــر نشــاندهنــده میــانگین بــالاتر رفتارهــای
خودمراقبتی مـردان (1/86) نسـبت بـه زنـان (1/71) بـود.
باقیانی مقدم (17) در پژوهشی بـر روی بیمـاران مبـتلا بـه
پرفشــاری خــون بــه ایــن نتیجــه رســید کــه عملکردهــای
خــودمراقبتی مــردان بیشــتر از زنــان مــیباشــد. عملکــرد
خودمراقبتیبهتر در مردان احتمالاً به دلیـل خودکارآمـدی
بیشتر و موانع درک شده کمتر نزد آنان میباشد. مردان بـه
دلیل عوامل اجتماعی، نقش ها و برخـورداری از فرصـت هـا،
خودکارآمـــدی بـــالاتری دارنـــد و درنتیجـــه رفتارهـــای
خودمراقبتی آنان بیشتر است .(18)
پژوهش حاضر نشان داد که میزان رفتارهـای خـودمراقبتی
در سالمندان با تحصیلات دیپلم و بالاتر بـه طـور معنـاداری
بیشتر از سالمندان با تحصیلات پایینتر است. این یافتـه در
مطالعه فراومن (19) و سونگ (5) نیز به چشـم مـیخـورد.
افزایش تحصیلات بـا افـزایش آگـاهی، مسـئولیتپـذیری و
قدرت قضاوت و تصمیم گیری همراه است و فرد را به سمت
مشارکت در فعالیت های بهداشتی سـوق مـیدهـد. هـر جـا
آگاهی وجود داشته باشـد انتظـار مـیرود عملکـرد بهتـری
وجود داشته باشد 5)، .(20
در پژوهش حاضر، وضعیت اقتصـادی گـزارش شـده توسـط
سالمندان نیز به طـور مسـتقیم بـا رفتارهـای خـودمراقبتی
ارتقادهنده سلامت ارتبـاط داشت.سـالمندانی کـه وضـعیت
اقتصادی خود را خوب و یا متوسط گزارش کرده بودند نمره
بهتری از رفتارهای خودمراقبتی را نسبت بـه سـالمندان بـا
وضعیت اقتصادی بد و خیلی بد کسب کردنـد. اگرچـه ایـن
یافته با مطالعـه اسـمیت و دافـی (21) همخـوانی دارد امـا
به درستی مشخص نیست که آیا وضعیت اقتصـادی مطلـوب
موجب تأمین سلامت مـیشـود و یـا اینکـه سـلامت افـراد
موجــب فعالیـت اقتصــادی بیشــتر و کســب درآمــد بیشــتر
میگردد .(21) هرچند بـدیهی اسـت کـه عامـل اقتصـادی
موجب دسترسی راحت تر سالمندان بـه خـدمات بهداشـتی
میشود و از سوی دیگـر وضـعیت اقتصـادی بـه سـالمندان
کمک میکند که راحت تر تنوع غذایی سالم تری را انتخـاب
کنند و از سرگرمیها، مشارکت اجتماعی و تعطـیلات لـذت
بیشتری ببرند درحالیکه سـالمندان بـا وضـعیت اقتصـادی

http://jech.umsha.ac.ir

مجتبی آزاد بخت و همکاران

معمولاً ضعیف از بیماریهای مزمن بیشتری رنج میبرنـد و همین مسئله بر فعالیت فیزیکی آنان تأثیر مـیگـذارد 22)، .(23

عامل دیگری که با رفتارهای خودمراقبتی ارتباط مستقیمی داشت، عامل سن بود. پژوهش حاضر گویای این مطلب بود که سالمندان گروه سنی 60-69 نمره بهتـری از رفتارهـای خودمراقبتی کسب کرده بودند. این یافته اگرچه بـا مطالعـه سونگ (5) و رابینسون (6) همخوانی نـدارد امـا حیـدری و همکاران (24) در مطالعه ای که بر روی سالمندان شهر قـم انجام دادند بـه ایـن نتیجـه رسـیدند کـه کیفیـت زنـدگی سالمندان ایرانی با افزایش سن آنان به طور معناداری کاهش می یابد. به نظر میرسد کیفیت زندگی پایین در سـالمندان ایران با رفتارهای بهداشـتی و سـبک زنـدگی آنـان مـرتبط است.