بخشی از مقاله
مقدمه
سبک زندگی میتواند نقش مؤثری بر سلامتی داشته باشد (1) و فعالیت های ارتقاء دهنـده سـلامت و سـبک زنـدگی سالم جز استراتژیهای اصلی برای حفظ و تسهیل سلامت است .(2) رفتارهای ارتقاء دهنده سـلامت یکـی از عوامـل
* نویسنده مسئول: حسن محمودی؛ تبریز، انتهای خیابان گلگشت، خیابان عطار نیشابوری، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشکده بهداشت و تغذیه، گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت.
تلفن: 041 -33357852،
تعیین کننده اصلی برای سلامتی است و نقـش مهمـی در پیشگیری از بیماریها دارد .(3) رفتارهـای ارتقـاء دهنـده سلامت طبق نظریه پندر (Pender) عبـارت انـد از هرگونـه اقدامی که برای افزایش و یـا نگهـداری سـطح سـلامتی و خودشکوفایی فرد و یا گروه صورت میگیرد .(4) رفتارهـا و یا فعالیت های سبک زندگی ارتقاء دهنده سـلامت شـامل؛ رشد معنوی، مسئولیت پذیری سلامتی، فعالیـت فیزیکـی،
http://jech.umsha.ac.ir
بررسی رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت مادران باردار
تغذیه، روابط بین فردی و مدیریت استرس است .(5)
با توجه به نقش حیاتی مادران، سلامت آنان نقـش مهمـی در ســلامت کودکــان دارد .(6) عوامــل مــادری در دوران بارداری از قبیل نحوه فعالیت و استراحت، نوع تغذیه، نحوه مقابله با استرس، چگـونگی برقـراری ارتبـاط بـا دیگـران و مراقبت های این دوران بخشی از سبک زنـدگی مـادر را در دوران بارداری تشکیل میدهند. نتـایج برخـی از مطالعـات نشان میدهد که ممکن است ایـن عوامـل بـا تولـد نـوزاد کموزن ارتباط داشته باشند .(7)
بارداری با تغییرات اجتماعی، روان شناختی و فیزیولـوژیکی همــراه اســت. مطالعــات نشــان مـیدهــد کــه مشــکلات روان شناختی و تجربه استرس در دوران بارداری مـیتوانـد بر سلامت مـادر و جنـین تـأثیر منفـی داشـته باشـد .(8) مطالعات نشان داده است که عدم کنترل اسـترس در سـه ماه اول، دوم و سوم در مادران باردار یکی از عوامل تـأخیر رشد حرکتی و تکامل ذهنی در نوزادان بـا سـن 8 مـاهگی است و ممکن است یکی از عوامـل خطـر بـرای مشـکلات تکاملی بعدی باشد .(9-10) در مراکز ارائه کننده مراقبـت اولیه، بر رفتارها و فعالیت های ارتقاء دهنده سـلامت زنـان باردار تاکید می شود.
نتایج مطالعـات نشـان داد کـه زنـان بـالاترین نمـره را در رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت داشتند و بیشترین نمره در میان حیطه های آن مربوط به حیطه های مسئولیت پـذیری ســلامتی، تغذیــه و ورزش کــردن بــود .(5) در مطالعــه Gokyildiz و همکــاران بررسـی رفتارهــای ارتقــاء دهنــده سلامت در میان زنان باردار بیانگر سطح متوسط رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت بـود. در ایـن مطالعـه بـالاترین نمـره مربوط به بعد رشـد معنـوی و کمتـرین نمـره مربـوط بـه فعالیت های فیزیکی بود .(11) همچنین در مطالعـه Lee و همکاران نیز رفتارهای ارتقـاء دهنـده سـلامت در زنـان در سطح متوسط بود و بـالاترین و کمتـرین نمـره بـه ترتیـب مربوط به رشـد معنـوی و فعالیـت فیزیکـی بـود .(12) در مطالعه Gharaibeh و همکاران نیز بالاترین نمره مربوط بـه بعد مسئولیت پذیری سلامتی و خود شـکوفایی و کمتـرین نمره مربوط به ابعاد رفتارهای مدیریت اسـترس و فعالیـت
حسن محمودی و همکاران 59
فیزیکی بود .(6) برخی از مطالعات بـروز رفتارهـای ارتقـاء دهنده سلامت بیشتر را در میـان زنـان مـورد تائیـد قـرار نمیدهند .(13-14)
با توجه به اهمیت رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت در دوران بارداری و نیز انجـام مطالعـات محـدود در ایـن زمینـه در ایران، پژوهش حاضـر بـا هـدف بررسـی رفتارهـای ارتقـاء دهنده سلامت در مادران باردار انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلـی بـه روش مقطعـی در نیمه دوم سال 1393 در میان زنان باردار مراجعه کننده به کلینیــک مــادران بــاردار بیمارســتان امــام خمینــی(ره) شهرستان سقز انجام شد. معیارهای ورود بـه ایـن مطالعـه شــامل؛ عــدم محــدودیت فعالیـت فیزیکـی، عــدم وجــود بیماریهای روانـی و مصـرف دارو، نبـود حـاملگی پرخطـر (داشــتن بیمــاریهــای از قبیــل پرفشــاری خــون، پــره اکلامپسی، جفت سرراهی) و تمایل به شـرکت در مطالعـه بود.
روش نمونه گیری به صورت در دسترس بود. به این منظور افرادی که به کلینیک مادران باردار مراجعـه مـیکردنـد و شرایط ورود به مطالعه را داشتند، جهت شرکت در مطالعه انتخاب شدند. پس از توضـیح در مـورد اهـداف مطالعـه و تکمیـل فــرم رضــایت نامــه آگاهانــه شــرکت در مطالعــه و اطمینان از اینکه اطلاعات افراد محرمانـه خواهنـد مانـد و نتایج پژوهش به صورت کلی در یک کار تحقیقـاتی مـورد استفاده قرار خواهد گرفت، کار نمونه گیری آغاز شد.
با استفاده از نرم افزار Gpower، حجم نمونـه بـا تـوان 95 درصد، خطای نوع اول برابر 0/05 و اندازه اثـر 0/26 برابـر 182 نفر برآورد گردید که با احتساب 10 درصـد احتمـال ریزش 200 نفر بـرآورد شـد. از میـان پرسشـنامه تکمیـل شده، 19 پرسشنامه به صورت ناقص تکمیل شـده بودنـد و در نهایت اطلاعات مربوط به 181 پرسشنامه مورد تحلیـل قرار گرفت.
ابزار جمع آوری داده ها یک پرسشـنامه دو بخشـی بـود. در بخش اول، پرسشنامه اطلاعات جمعیتشناختی زنان باردار شامل؛ شـغل، مشخصـات دوره حـاملگی، تعـداد فرزنـدان،
http://jech.umsha.ac.ir
60 مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 4، زمستان 1393
تمایل بـه بـارداری (خواسـته یـا ناخواسـته)، نـوع زایمـان
انتخابی (طبیعی یا سزارین) و سطح تحصیلات مادر بـاردار
و همسر وی به دست آمد.
در بخش دوم پرسشنامه رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت بـا
اسـتفاده از ابـزار اسـتاندارد [Health Promotion Life )]
Style (HPLP-II بررسی شد. ایـن ابـزار بـر اسـاس مـدل
ارتقاء سلامت پندر جهت تعیین این که افـراد تـا چـه حـد
رفتارهای ارتقاء دهنده سلامتی را انجـام مـیدهنـد، ارائـه
گردید. این پرسشنامه یک ارزیابی چند بعدی از رفتارهـای
ارتقاء سلامت فراهم میکند. به این ترتیب که فراوانـی بـه
کارگیری رفتارهای ارتقاء دهنده سلامتی را در شـش بعـد
(مسئولیت پـذیری سـلامتی 9 سـؤال، فعالیـت فیزیکـی 8
سؤال، تغذیـه 9 سـؤال، رشـد معنـوی 9 سـؤال، مـدیریت
استرس 8 سؤال و روابط بین فردی 9 سؤال) انـدازهگیـری
میکند. این پرسشنامه حاوی 52 سؤال اسـت و در مقابـل
هر سؤال 4 پاسخ وجـود دارد کـه بـه صـورت هرگـز (1)،
گاهی اوقـات (2)، معمـولاً ( 3) و همیشـه ( 4) نمـره دهـی
میشود. محدوده نمره کل رفتارهای ارتقاء دهنده سلامتی
بین 52-208 است و برای هـر بعـد نمـره جداگانـه قابـل
محاسبه میباشد. روایی و پایایی نسخه فارسـی پرسشـنامه
مربوطه در مطالعه نـوروزی نیـا و همکـاران بررسـی شـده
است، در این مطالعه شاخص آلفا کرونبـاخ هـم بـرای کـل
مقیاس 92)درصد) و برای 6 زیرمجموعه رفتارهـای ارتقـاء
دهنده سلامت برای مسئولیت پذیری مقدار آلفای کرونبـاخ
0/77، فعالیت فیزیکی برابر 0/81، عـادات تغذیـه ای برابـر
0/74، رشــد معنــوی برابــر 0/73، ارتباطــات بـین فــردی
برابر0/72و مدیریت تنش برابر با 0/75 گزارش شد .(15)
پس از تکمیل پرسشنامه ها، داده ها با ویرایش 21 نرم افزار
SPSS بــا اســتفاده از آمــارههــای توصـیفی و آزمــونهــای
پارامتریک تجزیه وتحلیل شد. جهـت بررسـی همبسـتگی
حیطه هـای مختلـف رفتارهـای ارتقـاء دهنـده سـلامتی از
ضــریب همبســتگی پیرســون و جهــت مقایســه میـانگین
رفتارهای ارتقاء دهنده سـلامت و زیـر حیطـه هـای آن در
سطوح مختلف متغیرهای جمعیت شناختی از آزمون آنالیز
واریانس یکطرفه و تیمستقل استفاده شد.
http://jech.umsha.ac.ir
یافتهها
میزان پاسخ دهی به پرسشنامه ها 90 درصد بود. میـانگین
و انحراف معیار سنی مادران بـاردار 28 5/99 سـال بـود. 132 نفر از زنان باردار 72/9) درصـد) خانـه دار بودنـد. 50 نفر از آزمودنیها در سه ماهه اول، 60 نفر در سه ماهـه دوم
و 91 نفر در سه ماهه سوم حاملگی قرار داشتند. 81 مورد 44/8 ) درصد) از واحدهای مورد پژوهش تمایل به انتخاب زایمــان بــه روش ســزارین داشــتند. بــارداری 79/6) 144 درصد) نفر به صورت خواسـته بـود. از نظـر سـطح درآمـد 34/3 درصــد در ســطح پــایین و 65/7 درصــد در ســطح متوسط قرار داشتند. 31 نفر 17) درصد) از واحدهای مورد پژوهش و همچنین 33 نفر 18/1) درصد) از همسران آنهـا بــه ترتیـب دارای تحصـیلات دانشــگاهی بودنــد. 166 نفــر 92/3) درصد) از واحدهای مورد پژوهش بـارداری نخسـت خود را تجربه می کردند.
