بخشی از مقاله
زنان وپوكي استخوان
خانم‌ها، مواظب استخوان‌هايتان باشيد! استخوان‌ها ستون هاي بدن شما هستند و عضلات شما براي فعاليت مناسب به سلامت استخوان‌ها نياز دارند. برعكس، براي داشتن استخوان هاي قوي و سالم بايد فعاليت ورزشي و عضلاني مداوم و مناسب داشته باشيد.
شما خانم‌ها به علت داشتن شرايط خاص هورموني، بسيار در معرض خطر پوكي استخوان قرار داريد و اين مسئله در مورد همسر، پدر و برادرانتان صادق نيست.در عوض در اين زمينه نگران دخترانتان باشيد! شما زودتر و بيشتر از آقايان دچار پوكي استخوان مي‌شويد و اگر يائسه شده‌ايد چندين برابر مردان همسن خود در معرض بروز اين مسئله و عوارض مربوط به آن قرار داريد.
خانم‌ها علاوه بر مسائل فيزيولوژيك، به دليل شرايط زندگي و كاري نيز در معرض خطر هستند؛ شما خانم خانه دار چقدر خودتان را ملزم مي كنيد كه ورزش و نرمش كنيد؟ چقدر از نظر تغذيه به احتياجات خود توجه مي كنيد؟
پوكي استخوان چيست؟
پوكي استخوان از نظر تعريف يعني كاهش تراكم (دانسيته DENSITY)استخواني، به نحوي كه سبب ضعف و شكنندگي استخوان ها مي شود. اين مسئله گاهي آن قدر جدي است كه مي تواند بدون اين كه خبر كند، سبب شكستگي‌هاي ناگهاني استخوان ها شود؛ مثلاً در حالي كه خم شده‌ايد و مي خواهيد روزنامه را از زمين برداريد يا جاروبرقي را از اتاقي به اتاق ديگر مي بريد و يا حتي وقتي سرفه مي كنيد.
براساس مطالعاتي كه صورت گرفته سالانه يك و نيم ميليون شكستگي در اثر پوكي استخوان به وجود مي آيد كه عمدتاً در نواحي ستون فقرات، لگن و مچ دست رخ مي دهد. تقريباً در مورد نيمي از خانم هاي بالاي ۵۰ سال يا بيشتر، احتمال حداقل يك شكستگي به اين علت وجود دارد. خوشبختانه براي اين كه كاري در اين زمينه صورت بدهيم، هرگز خيلي دير نيست.
لازم است بدانيد كه استخوان‌هاي شما مرتب در حال بازسازي اند. يك سيكل استخوان سازي حدود دو تا سه ماه طول مي كشد. وقتي جوان تر هستيد، ميزان استخوان ساخته شده، بيشتر از استخوان برداشته شده است. بيشترين ميزان توده استخواني را در ۳۵ سالگي داريد و پس از آن در يك سرازيري قرار مي گيريد؛ به اين معنا كه استخوان برداشته شده بيشتر از استخوان ساخته شده خواهد بود.
به هنگام قرار گرفتن در اين سرازيري، اگر كلسيم و ويتامين D كافي دريافت نكنيد، سرعت كاهش توده استخواني افزايش مي يابد. با افزايش سن، ۳۵ تا ۵۰ درصد توده استخواني خود را از دست مي دهيد و در زمان يائسگي اين سرعت افزايش مي يابد.
خطر گسترش پوكي استخوان به ميزان استخوان سازي و افزايش ذخيره آن در سنين ۲۵ تا ۳۵ سالگي بستگي دارد. هر چه ذخيره استخواني بيشتري داشته باشيد، پوكي استخوان در شما ديرتر شروع خواهد شد. بنابراين، درمان و توجه به تنظيم تغذيه در اين سنين اهميت بسياري دارد.
عوامل و زمينه‌ها
به طور خلاصه اين عوامل در شروع و شدت پوكي استخوان مؤثرند:
- جنسيت؛ پوكي استخوان در خانم‌ها دو تا سه برابر شايع تر از آقايان است. به علاوه خانم‌هايي كه دير قاعدگي شان شروع شده و خانم‌هايي كه زودتر يائسه شده‌اند در معرض خطر بيشتري قرار دارند. همچنين در خانم‌هايي كه جثه كوچكتري دارند احتمال بروز پوكي استخوان بيشتر است.
- سن؛ خانم‌هاي بالاي ۳۵ سال.
- نژاد؛ نژاد سفيد و خانم هاي جنوب شرقي آسيا.
- سابقهِ خانوادگي؛ داشتن خواهر يا مادر با سابقهِ پوكي استخوان.
- مصرف سيگار؛ (به دليل ايجاد اختلال در جذب كلسيم و ساخت استخوان)
- مصرف برخي داروها؛ مثلاً مصرف طولاني مدت كورتون در مورد بيماري‌هاي مزمني نظير آسم و روماتيسم مفصلي و بيماري هاي پوستي.
نكته بسيار مهمي كه بايد به آن توجه كرد اين است كه ارتباط پوكي استخوان و مصرف كورتون در مواردي صادق است كه اين مصرف در درازمدت و با مقادير فراوان صورت گيرد. بايد توجه داشت اگر به هر دليلي مجبور به مصرف طولاني مدت كورتون هستيد، حتماً بايد كلسيم و ويتامينD دريافت كنيد.
- مصرف الكل نيز از مواردي است كه در ايجاد پوكي استخوان مؤثر است و بايد مد نظر قرار گيرد.
در مورد تشخيص پوكي استخوان نكته بسيار مهمي كه بايد مورد توجه و تأكيد قرار گيرد اين است كه اگر فرد پوكي استخوان شديد داشته باشد در حدي كه سبب شكستگي‌هاي خود به خودي شود، حتماً با يك عكس معمولي از هر كدام از استخوان‌ها قابل تشخيص است. شيوهِ ديگر تشخيص، سنجش تراكم استخوان است كه توصيه شده فقط در اين موارد انجام شود:
- اگر در سن يائسگي هستيد و هورمون جايگزين مصرف نمي كنيد.
- اگر به مدت طولاني و با مقدار بالا داروهايي مصرف مي كنيد كه پوكي استخوان ايجاد مي كنند.
- اگر ديابت نوع يك داريد كه انسولين مصرف مي كنيد و يا به بيماري هاي كبدي و كليوي مزمن دچار هستيد.
- اگر سابقهِ خانوادگي پوكي استخوان داريد.
- اگر يائسگي زودرس داشته ايد.
- خانم‌هاي يائسه با سن بالاي ۵۰ سال كه يكي از موارد بالا را نيز داشته باشند.
- خانم‌هاي يائسه با سن بالاي ۶۵ سال.
عوارض پوكي استخوان
- دردهاي استخواني و دردهاي مزمن در ناحيه گردن و كمر.
- شكستگي‌هاي استخواني در ناحيه ستوان فقرات، لگن و مچ دست (شكستگي‌هاي ستون فقرات ممكن است خود به خود رخ دهند و در درازمدت سبب كاهش قد و خميدگي پشت شوند؛ شكستگي‌هاي لگن بسيار مهم اند و در خانم هاي با سنين بالا، به دليل عوارض، سبب مرگ زودرس خواهند شد؛ شكستگي‌هاي مچ دست در خانم‌ها با زمين خوردگي و با نيروي كمتري در مقايسه با فرد عادي رخ مي‌دهند)
درمان
- درمان جايگزيني هورموني؛ اگر در مرحله بعد از يائسگي هستيد اين شيوه درمان توصيه مي شود. گفتني است اين درمان كاهش خطر بيماري‌هاي قلبي و آلزايمر (فراموشي پيري) را نيز سبب مي شود.
- ورزش مداوم و مرتب بسيار مؤثر است؛ گفته مي شود خانم‌هايي كه در روز، حدود ۳۰ تا ۶۰ دقيقه پياده‌روي داشته باشند، چهار تا هفت برابر، ذخيره استخواني بيشتري خواهند داشت. بنابراين خانم‌هايي كه مجبورند مسيري را براي رسيدن به محل كار پياده روي كنند بسيار خوش شانس هستند؛ و اگر اين پياده روي در معرض آفتاب باشد سود بيشتري برده‌اند.
- دريافت كلسيم به مقدار كافي و پروتئين مناسب در غذاها و در صورت نياز مصرف آنها به شكل دارو؛ كلسيم علاوه بر استخوان‌ها، براي دندان‌ها، انعقادخون، تنظيم ضربان قلب و ترشحات هورموني بدن مورد نياز است و بايد روزانه به ميزان ۱۲۰۰ ميلي گرم در زنان به طور معمول و در مرحله يائسگي ۱۵۰۰ ميلي گرم مصرف شود. ويتامينD نيز به عنوان عامل همراه و مهم استخوان سازي همواره بايد در رژيم غذايي وجود داشته باشد؛ بنابراين مصرف دائمي و مرتب شير، پنير، ماست، كرهِ مارگارين، ماهي و نان به عنوان منبع غني اين مواد توصيه مي شود.
- سيگار نكشيد؛ اگر سيگار نمي كشيد و اطرافيانتان نيز سيگاري نيستند بسيار خوشبخت هستيد.
- از مصرف زياد قهوه خودداري كنيد.
در عين لزوم توجه به مطالب ذكرشده، بايد گفت بي دليل نگران پوكي استخوان نباشيد؛ اگر تغذيه مناسبي داريد، اگر فعاليت ورزشي و بدني انجام مي‌دهيد، اگر سيگار نمي كشيد و اگر به موقع يائسه شده‌ايد و همچنين تغذيه و فعاليت ورزشي و بدني مناسب در سنين ۲۵ تا ۳۵ سالگي داشته‌ايد، اصلاً نگران نباشيد.
نكته آخر اين كه، به عنوان يك مادر به دخترانتان آموزش دهيد كه چگونه مي توان از پوكي استخوان جلوگيري كرد
پوكي استخوان يا استئوپوروز
پوكي استخون حالتي است كه درآن استخوان شكننده شده واحتمال شكستگي با ضربات كوچك افزايش مي يابد .پوكي استخوان ازگرفتاري هاي بسيارشايع جوامع بشري است كه بعد از سن 35 سالگي روند آن درانسان آغاز مي شود . حدود نيمي از زنان مسن تر از 45 سال و90 درصد زنان مسن تر از 75 سال به بيماري پوكي استخوان مبتلا مي شوند . مردان مسن نيز به پوكي استخوان دچارمي شوند كه البته ميزان ابتلاي آنان كم تر از زنان است .به طورتقريبي از هرسه زن يك نفر وازهردوازده مرد يك نفر به پوكي استخوان مبتلا مي شوند واين امر درسال ، منجر به ده ها هزار شكستگي ناتوان كننده درمبتلايان مي شود كه متأسفانه تعداد اندكي از مبتلايان به پوكي استخوان مورد بررسي وارزيابي قرارمي گيرند .
اين شكستگي ها به طورعمده درنواحي زير رخ مي دهد : گردن ، استخوان ران ، مهره هاي ستون فقرات واستخوان هاي مچ دست ، حتي گاهي شكستگي هاي خود به خودي مهره ها ، گردن واستخوان ران هم ديده مي شود .
مي توان بافت استخواني را به زبان ساده به صورت زير تقسيم كرد : استخوان انسان همانند يك ساختمان است كه داراي اسكلت بندي ، ديوارچيني وملات بين آجرهاست . اسكلت اين استخوان ها از رشته هاي قوي ومحكمي به نام رشته هاي كلاژن تشكيل شده كه مابين رشته ها را املاح كلسيم پرمي كند . هم چنين از آن جا كه استخوان بافتي زنده است ، محتواي مقدارزيادي سلول هاي جوان وبالغ استخواني است كه وظيفه ي ساختن بافت استخوان ها را به عهده دارند .
پوكي استخوان عارضه اي است كه با بالا رفتن سن به وجود مي آيد درنتيجه از استحكام بافت واملاح استخواني كم شده وازمفاومت آن كاسته مي شود . استخوان انسان درسن كودكي خاصيت ارتجاعي وتحمل فشارزيادتري رادارد وبه تدريج سفت ومحكم مي شود واين مسئله درسن 20 سالگي به اوج خود مي رسد وبين سن 20 تا 35 سالگي استحكام استخوان به همان قوت باقي مي ماند . به همين دليل درافراد جوان فقط ضربات بسيار شديد مثل تصادفات مي تواند منجر به شكستگي استخوان شود . اما از اين سن به بعد به تدريج وبا سرعتي كم ، از تراكم استخوان كاسته مي شود واستخوان ها با بالا رفتن سن پوك مي شوند . درزنان ، بعد از سن يائسگي به علت توقف ترشح هورمون هاي زنانه ونقش مهم اين هورمون ها دراستحكام استخوان ها ، شيوع پوكي استخوان زيادترمي شود .
چه كساني درمعرض پوكي استخوان قراردارند ؟
به طورتقريبي وبا احتمال بسيار زياد همه ي ما درمعرض پديده ي ناخوشايند پوكي استخوان قرارداريم .
- افراد مسن درمعرض ابتلاي بيش تري قراردارند .
-عارضه پوكي استخوان درنزد خانم ها بعد از سن يائسگي بسيارشايع است وزنان ، بيش از مردان به پوكي استخوان مبتلا مي شوند . به ويژه اگر يائسگي زودرس درخانم ها ايجاد شده باشد .
-تحرك بدني وورزش ، باعث استحكام استخوان ها درهر سني مي شود .عدم تحرك واستراحت زياد باعث تحليل استخوان ها وپوكي سريع استخوان ها مي شود ودرد هاي شكستگي استخواني را بيش تر مي كند .
- گاه پوكي استخوان دربرخي از خانو اده ها بيش تر ديده مي شود . هم چنين دربعضي نژاد ها مثل بعضي از نژادهاي آسيايي اين پوكي بيش تر است .
- تغذيه نقش مهمي درپوكي استخوان به عهده دارد . افرادي كه كلسيم كافي دررژيم غذايي آن ها وجود ندارد ويا ويتامين D كافي دريافت نمي كنند درمعرض ابتلاي بالاتري هستند .
-هم چنين نتايج حاصل از مصرف سيگار ، الكل وقهوه ي زياد هم درپوكي استخوان ثابت شده است .
كساني كه خود سيگار مي كشند ، يا هم نشين سيگاري ها هستند درمعرض پوكي استخوان زودرس قراردارند وزناني كه سيگار مي كشند دچار پوكي استخوان شديدتري هستند .
- استفاده ي طولاني از كورتون ها ويا داروهاي ادرارآور مي تواند باعث پوكي استخوان شود. البته بايد دانست كه مصرف يك يا چند آمپول كورتون درسال چنين اختلالي را ايجاد نمي كند .
-افرادي كه از بعضي اختلالات هورموني مشخص رنج مي برند مثل پركاري تيروئيد وپاراتيروئيد ، كم كاري غدد جنسي ، وبيماري كوشينگ درمعرض ابتلاي بالاتري براي پوكي استخوان هستند.
آيا پوكي استخوان علامتي دارد؟
متأسفانه بايد گفت به طورمعمول پوكي استخوان قبل از بروزعوارض آن علامتي ندارد . علايم هنگامي ايجاد مي شود كه شكستگي اتفاق افتاده باشد . درد ناگهاني وشديد درستون فقرات مي تواند از علايم شكستگي هاي ستون فقرات باشد .
ممكن است شكستگي مهره بدون درد اتفاق افتد وبه صورت خميدگي ستون فقرات وكاهش قد بيمار ديده شود .
اگر چه عكس برداري با اشعه ايكس به تشخيص شكستگي كمك مي كند ، ولي براي تشخيص زودرس آن روش مناسبي نيست . پس بهتر است كليه ي افرادي كه درمعرض خطر پوكي استخوان قراردارند ، قبل از شروع عوارض ، مورد ارزيابي قرارگيرند ودرصورت مبتلابودن،اقدامات پيش گيري اعمال شود .
بهترين روش براي تشخيص پوكي استخوان ، سنجش تراكم استخوان يا دانسيتومتري است . خوش بختانه امروزه براي سنجش تراكم استخوان دستگاه هاي جديدي ساخته شده اند كه مي توانند با دقت نسبتا زيادي تراكم استخواني ونسبت آن با استخوان سالم وسن مناسب را اندازه گيري كنند . آزمايش سنجش تراكم استخواني بدون درد است وتنها چند دقيقه طول مي كشد ، هم چنين احتياج به آمادگي قبلي ندارد ودرطي آن دارويي مصرف نمي شود . اين سنجش پزشك را قادر مي سازد تا شدت پوكي استخوان را ارزيابي كند ودرنتيجه استحكام استخوان را بسنجد .
بنابراين بهترين روش پيش گيري از پوكي استخوان وعوارض آن ،رعايت رژيم غذايي مناسب ، فعاليت ورزشي مناسب ودوري از عوامل كمك كننده درافزايش پوكي استخوان مانندمصرف سيگار ( به ويژه تمام موارد ذكر شده تا قبل از سن 35 سالگي ) وارزيابي هاي لازم براي تعيين ميزان تراكم استخواني است .
