بخشی از مقاله
سکته مغزی (CVA)
این کلمه مخفف cerebral vascular accident به معنای حوادث عروقی مغزی یا همان سکته مغزی می باشد و علت آن اختلال در خونرسانی به مغز و مشکلات عروقی مثل ترومبوز، آمبولی مغزی، ایسکمی و خونریزی بوده که موجب از دست رفتن دائم یا موقت عملکردهایی مثل قدرت حرکت، تفکر، حافظه و ... می شود. عوامل خطر سازی در بروز حوادث مغزی دخیل می باشند مثل بیماریهای قلب وعروق، فشار خون، دیابت، مصرف الکل، سیگار، داروهای ضد بارداری،
محرکها و چاقی . این بیماری در 48 الی 72 ساعت اول حاد قلمداد شده واقدامات و کنترلهای خاصی می طلبد .
سکته مغزی با عنوان حوادث عروقی مغزی (CVA ) نیز شناخته می شوند.
یک حمله مغزی زمانی اتفاق میافتد که یک رگ خونی که غذا و اکسیژن را به روب می شود، از دریافت جریان خون محروم گردد.
حمله مغزی سومین علت عمده مرگ در دنیاست و همچنین علت اصلی ناتوانی و معلولیت به حساب می آید.
بر این اساس دو نوع سکته مغزی وجود دارد:
۱- سکته مغزی ایسکمیک
این نوع سکته مغزی، زمانی اتفاق می افتد که یک لخته خون یا چربی، موجب انسداد رگ و قطع جریان خون در مغز شود. انسداد شریان می تواند داخل یا اطراف مغز رخ دهد، همچنین لخته های خونی می توانند توسط جریان خون از دیگر نقاط بدن به مغز آورده شوند. علل این نوع سکته عبارت اند از:
رسوب چربی و ایجاد پلاک در شریان های گردنی و اختلالات قلبی که منجر به تشکیل لخته های خونی می گردد.
این علائم سکته گذرا یا خفیف، حدود چند دقیقه تا چند ساعت طول کشید
ه و سپس به کلی از بین می رود.
ولی به خاطر داشته باشید که هرگز سکته گذرا را نادیده نگیرید چرا که این سکته، نشانگر در راه بودن یک سکته مغزی شدیدتر است. پس سعی کنید دوره ی درمان سکته گذرا را کامل کنید، حتی اگر نشانه های آن از بین رفته باشند.
۲- سکته مغزی خونریزی دهنده
این نوع از سکته های مغزی، ناشی از پاره شدن یک رگ خونی در داخل یا سطح مغز می باشد. وقتی که یک رگ خونی پاره می شود، دیگر حس به سلول های مغزی ن
می رسد، به علاوه نشت خون از رگ پاره شده، می تواند به بافت مغزی آسیب جدی وارد نماید.
علل این نوع سکته عبارت اند از:
– فشاربالا که موجب تضعیف عروق خونی می گردد.
- سخت شدن رگ ها که عروق مغزی را شکننده می کنند.
- آنوریسم- یعنی ضعیف شدن یک نقطه در دیواره عروق که می تواند پاره شود.
- ضربه مغزی.
- مصرف مشروبات الکلی.
علائم و نشانه ها
علائم و نشانه های یک حمله مغزی به منطقه ای از مغزکه آسیب می بیند, بستگی دارد ولی علائم و نشانه های کلی آن عبارتند از:
ضعف یا کرختی ناگهانی صورت یا دست وپای یک طرف بدن
از دست دادن توانائی سخن گفتن یا صحبت کردن نامفهوم یامشکل
تاری دید یا از دست رفتن بینایی به ویژه در یک چشم, مردمکهای غیر قرینه
سرگیجه غیرقابل توجیه, سست و بی ثبات شدن یا سقوط ناگهانی
سردرد ناگهانی شدید
بی اختیاری ادرار یا مدفوع
حدود ۱۰ درصد از حمله های مغزی بصورت حمله های کوتاه مدت و گذرا دیده میشوند ( حملات گذرای ناشی از نرسیدن خون به مغز یا TIA ).(در مورد TIA بخوانید.کلیک کنید)
TIA ها علائم بسیار مهم خطر برای حمله های مغزی محسوب می شوند.
نشانه های TIA شباهت بسیاری به حمله یا سکته مغزی دارند لذا TIA را همیشه مد نظر داشته باشید و فوراً مریض را به مراکز درمانی برسانید .
اقدامات و کمکهای اولیه
تنفس و نبض بیمار را بررسی کنید. در صورت لزوم , تنفسی کمکی و یا احیای قلبی- تنفسی انجام دهید .
اگر بیمار نیمه هوشیار یا بیهوش بود, او را رو به یک طرف بدنش و ترجیحاً به سمتی که قسمت فلج شده در پائین باشد, قرار دهید .
این وضعیت اندامهای سالم وکارآمد مصدوم را آزاد میگذارد. سمت فلج شده را روی بالش یا جای نرمی قرار دهید, قرار دادن مصدوم روی یک طرف بدنش اجازه می دهد که محتویات استفراغ به جای ورود به گلو به خارج راه یابد.
دندانهای مصنوعی شکسته و هر نوع غذا و یا ترشحات مخاطی را به ک
مک تکه ای پارچه که دور انگشت پیچیده شده , از دهان خارج نمائید.
هیچ نوع مایعی به وی ندهید زیرا عضلات حلق نیز ممکن است فلج شده باشند و به همین دلیل عمل بلع با اشکال روبرو خواهد بود.
اگر یک چشم دچار مشکل شد, آنرا با بستن پلک و بهم رساندن مژه ها محافظت کنید تا از خشک شدن قرنیه جلوگیری شود, زیرا خشکی قرنیه میتواند باعث نابینائی گردد.
آرام باشید و به مصدوم اطمینان و آرامش دهید .
عوامل خطر ساز سکته های مغزی همان عوامل خطر ساز بیماریهای ایسکمیک قلبی می باشند .
درمان
کنترل شدید وتهاجمی راه هوایی در مراقبت از این بیماران،از اولویت برخوردار است.
درمان بیمار دچار سکته مغزی در صحنه حادثه، به طور کلی شامل مراحل زیر است:
1. ازایمنی صحنه صحنه مطمئن شوید.
2. راه هوایی کافی ایجاد واز آن حفظ ونگهداری کنید.وسیله ساکشن باید سریعا در دسترس باشد.(آسیب مغزی می تواند توانایی بلعیدن و حفاظت از راه هوایی را مختل کند)
3. اگر بیمار دچار آپنه است یا تنفس او کافی نیست،تهویه با فشار مثبت رابا سرعت ۲۰ تا در دقیقه برقرار کنید.(نکته مهم:از هیپرونتیله کردن بیمار بپرهیزید زیرا ممکن است مقادیر CO2 رابه شدت پایین بیاورد وباعث انقباض شدید عروق مغزی شود)
4. اگر تنفس بیمار کافی است با ماسک یکطرفه،۱۵lit/min اکسیژن دهید.
5. بیمار را در وضعیت خوابیده به پشت یا ریکاوری قرار دهید.
6. میزان گلوکوز خون را اندازه بگیرید.
7. از سرم های نرمال سالین یا رینگر لاکتات جعت مایع درمانی وریدی به صورت KVO استفاده کنید(نکته بسیار مهم: از سرم دکستروز جهت مایع درماتی پرهیز کنید زیرا ممکن است به دلیل افزایش اثرات اسمزی،فشار داخل جمجمه بالا رود) درصورت هایپوگلایسمی،دکستروز۵۰٪ را به صورت وریدی صریع تجویز کنید.
8. مانیتورینگ قلبی
9. از اندام فلج شده محافظت کنید.
10. به بیماراطمینان خاطر دهید.
دیگراقدامات:
1. درصورتی که شک به ادم مغزی است،بیماررا پوزیشن SIME FOWLER دهید درغیر این صورت LATERAL.
2. درصورتی که فشار خون بیمار ۲۰۰/۱۲۰ میلیمتر جیوه باشد,اقدام به کاهش فشارخون میکنیم اما فشارخون سیستولیک نبایداز۱۶۰ میلیمتر جیوه پایین تر رود.
3. بیمار NPO باشد واکسیژن درمانی صورت گیرد.
4. مصرف استامینوفن در صورت سردرد خفیف
5. مصرف هیدروکسی زین وکلرپرومازین درصورت تهوع واستفراغ
عوامل تشدید کننده بیماری
• سیگار کشیدن
• چاقی
• رژیم غذایی پرچربی یا پر نمک
• سن بیش از 60 سال
• فشار خون بالا
• دیابت شیرین
• بیماری شریان کرونر
پیشگیری
• به طور منظم ورزش کنید.
• از رژیم غذایی کم‌چربی استفاده کنید.
• سیگار نکشید.
• کنترل طبی هرگونه اختلال مزمن (مثل دیابت شیرین)
• فشار خون خود را مرتب کنترل کنید. اگر بالا باشد، به پزشک خود مراجعه کنید.
• در مورد مصرف روزانه آسپیرین، از توصیه‌های پزشکی بهره‌مند شوید. مطالعات حاکی از آن هستند که این امر ممکن است چنان بر لخته شدن تأثیر کند که احتمال ترومبوز یا آمبولی مغزی را کاهش دهد (در سکته خونریزی دهنده مؤثر نیست و ممکن است خطرناک باشد).
• اگر دچار انسداد شریان کاروتید باشید، جراحی میتواند احتمال سکته مغزی در آینده را کاهش دهد.
درمان
آزمون‌های تشخیصی می‌توانند شامل بررسی‌های آزمایشگاهی مایع نخاع و خون، نوار قلب، اکوکاردیوگرافی، سونوگرافی، آنژیوگرافی، سی‌تی‌اسکن و رادیوگرافی سر باشند. جراحی (گاهی اوقات) برای برداشتن لخته یک شریان مغز ممکن است لازم باشد. در بعضی انواع سکته مغزی از داروهای حل‌کننده لخته خون استفاده می‌شود. ممکن است فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی لازم باشد.
داروها
• داروهای ضد انعقادی برای کاهش احتمال تشکیل لخته
• داروهای ضد پرفشاری خون در صورت ابتلا به فشار خون بالا
رژیم غذایی
در ابتدا ممکن است تغذیه با استفاده از لوله معده ضرورت یابد و سپس بتوانید از غذاهای صاف شده و یا معمولی استفاده کنید. غذایی را بخورید که کم نمک و کم‌چربی باشد.
در چه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
• اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان علایم سکته مغزی را داشته باشید یا آنها را در فردی دیگر مشاهده کنید. این، یک اورژانس است!
• اگر در طول درمان موارد زیر رخ میدهند: تب و بدتر شدن علایم
اهمیت فیزیوتراپی در درمان بیماران سکته مغزی(CVA)
نروپلاستیسیتی یا انعطاف پذیری مغز:
اگرچه سلول های مغز قادر به تقسیم شدن و افزایش تعداد سلول(برخلاف سلول های پوست)نیستند,اما در عوض بعد از آسیب به علت تروما و اختلالات عروقی, توانایی خاصی از جهت سازماندهی مجدد دارند که به آن نروپلاستیسیتی (انعطاف پذیری عصبی) می گویند. مطالعات مختلف نشان داده است که هرگاه یک سیستم مغزی آسیب دیده, وادار به به فعالیت گردد,بهبودی و کارایی آن افزایش می یابد.بنابراین نقش فیزیوتراپی به علت همین پدیده انعطاف پذیری سیستم عصبی بیشتر اهمیت می یابد.
مشکلات و علایم بیماران سکته مغزی براساس اینکه کدام یک از عروق مغزی درگیر شده است متفاوت می باشد.
بنابراین لازم است که علایم بیماران قبل از انجام فیزیوتراپی ارزیابی و تست شوند که مهمترین موارد عبارتنداز:
-ارزیابی حسی(انواع حس سطحی و عمقی)
-ارزیابی دامنه حرکتی مفاصل
-سنجش آگاهی,میزان شناخت,ادراک و ارزیابی زمانی-مکانی
-ارزیابی گفتار و میزان درک کلمات
-بررسی و تست قدرت عضلات اندام ها به صورت فعال
-ارزیابی تعادل فرد و میزان هماهنگی میان گروههای عضلانی
-بررسی حالات روحی-روانی
چرا فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی ضرورت دارد؟
- انعطاف پذیری سیستم عصبی بعداز سکته هدایت شده و کنترل شده نیست.فیزیوتراپیست خاصیت انعطاف پذیری(نروپلاستیسیتی) سیستم عصبی بعد از آسیب را در جهت صحیح هدایت می کند
-در زمان های اولیه آسیب(به ویژه شش ماه اول), نروپلاستیسیتی بیشتر است.
-فیزیوتراپیست باعث بهبود انعطاف پذیری در مفاصل(جهت جلوگیری از کوتاهی های عضلانی و خشکی مفاصل به علت بی حرکتی) براساس اصول علمی می گردد.
-درمان فیزیوتراپی براساس ارزیابی های اولیه و مجدد بیمران صورت می گیرد.ازنظر یک فیزیوتراپیست هر بیمار سکته مغزی منحصر به فرد بوده و به درمان خاص خود نیاز دارد
-فیزیوتراپیست به دلیل آگاهی از آناتومی عضلات اندام های فوقانی,تحتانی و تنه نقش مهمی در تنظیم یک برنامه درمانی موثر دارد
-ارزیابی قدرت عضلات اندام ها به صورت فعال,به فیزیوتراپیست این امکان را می دهد که با توجه به وضعیت بیمار,او را از یک سطح پایین تر به یک سطح بالاتر ارتقائ دهد
-فیزیوتراپیست به دلیل آشنایی با علم نوروآناتومی,نوروفیزیولوژی و علوم اعصاب, با دیدگاه علم کنترل حرکتی(Motor Control)به بیمار می نگرد.علم کنترل حرکتی علاوه بر سیستم عضلانی,اهمیت ویژه ای برای سیستم عصبی درنظر می گیرد
-فیزیوتراپیست موفق,برنامه اصلی خود را با توجه به وضعیت بیمار بر آموزش های حرکتی و تمرینات متمرکز می کند.سطح تمرینات با پیشرفت بیمار گسترده تر می شود
-فیزیوتراپیست با شناختی که از کل مفاصل بدن و نوروفیزیولوژی دارد,وضعیت های صحیح ایستادن و راه رفتن را به بیمار و همراهان او آموزش می دهد.چراکه آموزش های غلط منجر به الگوهای حرکتی ناصحیح می گردد و درنهایت باعث اختلال در میزان بهبودی و کیفیت آن می شود
-فیزیوتراپیست ها با تجربه ای که در درمان بیماران سکته مغزی دارند,نحوه انجام تمرینات عملکردی را با توجه به شرایط بیمار به او آموزش می دهند.تمرینات عملکردی باعث به کارگیری مفاصل بیشتری در یک عمل خاص می گردد و به تدریج با پیشرفت بیمار,سرعت تمرین و سطح آن افزایش می یابد
-با توجه به اینکه در بسیاری از موارد ترمیم و بازسازی مغزی بعد از تروما و آسیب عروقی,از یک الگوی هدف مند پیروی نمی کند و گاها با ایجاد پدیده ای بنام اسپاستیسیتی(Spasticity) الگوهای غلطی را در اندام ها ایجاد می کند,فیزیوتراپیست با آگاهی
از این مسئله از همان ابتدای درمان تا حد زیادی این حالت نامناسب را کنترل می کند
-تنظیم یک برنامه منظم جهت افزایش هماهنگی (Coordination) و تعادل (Balance) میان گروه های عضلانی در وضعیت های مختلف که با توجه به شرایط و پیشرفت بیمار تغییر می یابد
-تاکید بر ایجاد حرکات ارادی و افزایش سرعت عمل همراه با حداکثر دقت
-گسترش حرکات ارادی ازطریق تحریکات کلامی-بینایی و تفسیر حرکت قبل از انجام آن
-ایجاد انگیزه لازم و افزایش اعتماد به نفس ازطریق تش
ویق با تحریک سیستم های هیجانی مغز
عوامل موثر بر میزان کیفیت درمان فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی:
-تاکید بر انجام تمرین (Exercise) طبق نظر فیزیوتراپیست
-آموزش صحیح تمرینات به بیمار و همراهان او طبق نظر فیزیوتراپیست
-درمان های دارویی طبق نظر متخصص مربوطه
-میزان همکاری بیمار
-تکرار تمرینات در منزل توسط بیمار و با کمک خانواده
-انگیزه و اراده بیمار
-سطح آسیب و میزان توانایی مغز جهت بازسازی مجدد
-سن و وزن بیمار
-وجود یا عدم اختلالات عضلانی -اسکلتی و بیماری های مفصلی
-وجود یا عدم بیماری قلبی-عروقی,بیماری تنفسی و بیماری های دیگر
-زمان کافی و طولانی فیزیوتراپی
-روحیه فرد و تلاش برای بهتر شدن
-میزان امید به زندگی
منابع:
کتاب پیش بیمارستانی میانی جلد۲
آموزش های آریانا
کتاب درمان وکمک های اولیه در فوریت های ۱۱۵
