بخشی از مقاله
چکیده
زمینه وهدف پژوهش حاضر شناسایی ارتباط سامانه های مهارگری و فعال سازی رفتاری با استعداد اعتیاد دانش آموزان مقطع متوسطه می باشد. روش : این پژوهش از نوع توصیفی همبستگی است . جامعه آماری این پژوهش را دانش آموزان پایه های دوم وسوم دبیرستانهای پسرانه شهر لردگان تشکیل می دهند . نمونه پژوهش شامل 100 دانش آموز از دبیرستاهای شهر لردگان بود که بصورت تصادفی ساده انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مقیاس فعال سازی بازداری رفتاری و سنجش استعداد اعتیاد استفاده شد. داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره تجزیه وتحلیل گردیدند.
یافته ها : نتایج نشان داد که بین سیستم های بازداری رفتاری با استعداد اعتیاد دانش آموزان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد، و بین سیستم های فعال سازی رفتاری با استعداد اعتیاد دانش آموزان رابطه منفی وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیری نشان داد که سیستم های بازداری رفتاری پیش بینی کننده استعداد اعتیاد می باشد . نتیجه گیری : این نتایج بیان می کند که افزایش سیستم فعال سازی مغز و کاهش سیستم بازداری سامانه عصبی در مغز، استعداد به اعتیاد در دانش آموزان را کاهش می دهد.
کلید واژه : سیستم های فعال سازی -بازداری ، اعتیادپذیری ، متوسطه
مقدمه
نوجوانان و جوانان در هر کشوری به لحاظ تحرک اجتماعی و بالندگی نقش محوری را در توسعه همه جانبه ایفا می کنند. اعتیاد بعنوان یکی از معضلات جوامع بشری در مسیر خود پیر، جوان نوجوان وحتی کودکان را نیز در برگرفته است و مشکلات و معضلات اجتماعی بسیاری را موجب شده است . این موضوع متخصصان و مسئولان را بر آن داشته تا برای پیشگیری از این معضل اجتماعی تلاش کنند.
در سالهای اخیر تمرکز بر سیستم های هیجانی اشتیاقی 2 و آزارنده3 به عنوان زیر نای گرایشات رفتاری و عاطفی ، افزایش یافته و این سیستم ها به عنوان صفات پایدار و زیر بنایی شخصیتی فرض شده اند سیستمهای مغزیرفتاری اساس تفاوتهای فردی میباشند و فعالیت هر یک از آنها به فراخوانی واکنشهای هیجانی متفاوت، نظیر زودانگیختگی، اضطراب و ترس می انجامد . اولین سیستم، سیستم فعالساز رفتاری میباشد که به محرکهای شرطی پاداش و فقدان تنبیه پاسخ میدهد. فعالیت و افزایش حساسیت این سیستم موجب فراخوانی هیجانهای مثبت، رفتار رویآورد و اجتناب فعال میگردد .پایههای کالبدشناسی عصبی این سیستم که از لحاظ ساختاری با مسیرهای مغزی دوپامینرژیک و مدارهای کورتیکواستریاتوپالیدوتالامیک مرتبط میباشد.
در قشر پرهفرونتال، آمیگدال و هستههای قاعدهای قرار دارد.حساسیت سیستم فعال ساز رفتاری، نشاندهندهی تکانشگری فرد میباشد .دومین سیستم، سیستم بازداری رفتاری - BIS - است که به
محرکهای شرطی تنبیه و فقدان پاداش و همچنین به محرکهای جدید و محرکهای ترسآور ذاتی پاسخ میدهد. فعالیت این سیستم موجب فراخوانی حالت عاطفی اضطراب و بازداری رفتاری، اجتناب منفعل، خاموشی، افزایش توجه و برپایی میگردد.
پایههای کالبدشناسی عصبی این سیستم که فعالیت زیاد آن با تجربهی اضطراب مرتبط میباشد.در قشر اربیتوفرونتال، دستگاه سپتوهیپوکمپی و مدار پاپز قرار دارد سومین سیستم، سیستم ستیز و گریز است که از نظر ساختاری با آمیگدال و هیپوتالاموس مرتبط و به محرکهای آزاردهنده حساس میباشد. مولفههای رفتاری این سیستم که فعالیت زیاد آن با سایکوزگرایی ارتباط دارد، ستیز - پرخاشگر تدافعی - و گریز - فرار سریع از منبع تنبیه - است. گری، فرض کرد که اضطراب و افسردگی نوروتیک نتیجهی فعالیت بیشتر BIS میباشد در حالی که به اعتقاد وی افسردگی سایکوتیک از فعالیت کم BIS و مصرف مواد مخدر از فعالیت بیشتر آن ناشی میشود.
همچنین کاش، روتنبرگ و آرنو و گاتلیب، نشان دادند که بیماران افسرده در مقایسه با افراد بهنجار دارای سطوح بالای فعالیت BIS و سطوح پایین فعالیت BAS میباشد. در زمینهی نقش رویدادهای تنشزا در سلامت و بیماری پژوهشهای اخیر شاخص رویدادهای خفیف روزمره مانند پریشانیهارا به عنوان تعدیلکننده ارتباط بین تجربهی تنش و بروز بیماری مورد توجه قرار دادهاند. پژوهشهای بسیاری از جمله پژوهشهای کاینازف و همکاران نیز هیپونیمی و همکاران حساسیت هیجانی بیشتری را نسبت به تنشهای آزارنده در افراد دارای سیستم بازداری قوی نشان دادند. احمدی اذعان میدارد که از بین 500 معتاد به مواد مخدر، 105 نفر - %21 - از مراجعین اختلالات اضطرابی داشتند .
از دیدگاه نظریه جدید گری و همکاران فاصله دفاعی نقشه ای است برای سطوح مختلف سیستم جنگ - گریز- انجماد در اجتناب دفاعی ، کمترین فاصله دفاعی منجر به پرخاشگری دفاعی می شود و فاصله دفاعی متوسط منجر به رفتار گریز می شود و فاصله دفاعی خیلی زیاد منجر به رفتارهای غیر دفاعی - انجماد یا بی حرکتی - می شود.
در انسانها حالت روانشناختی در فاصله دفاعی خیلی کم به عنوان حمله ای وحشتزدگی - پانیک - شناخته می شود و فاصله های واقعی متوسط منجر به اجتناب از هراس - فوبی - می شود.در گرایش دفاعی، کمترین فاصله دفاعی منجر به بی حرکتی، خاموشی می شود و فاصله دفاعی متوسط منجر به رفتار ارزیابی خطر و فاصله دفاعی خیلی زیاد منجر به رفتارهای طبیعی پیش از تهدید می شود. در انسانها حالت روانشناختی در فاصله دفاعی خیلی کم به عنوان اختلال اضطراب فراگیر و فاصله ای دفاعی متوسط منجر به ارزیابی خطر در حالت اختلال اضطراب فراگیر می شود و فاصله ای دفاعی منجر به حالات نشخوار فکری، اضطراب می شود.
نشانه با فعالیت بالای ساختار مغزی و سندروم با واکنش بیش از حد ساختار مغزی مرتبط است.دوبعد جهت دفاعی و فاصله دفاعی نقشه ای است برای سطوح مختلف سیستم جنگ -گریز- انجماد و سیستم بازداری رفتاری، می تواند منجر به تفاوتهای شخصیتی شود و از لحاظ آسیب شناسی روانی به اختلالهای خاصی مرتبط شود. مطرح میکنند که میزان و غلبه این سیستم ها در افراد مختلف متفاوت است و این زیر بنای تفاوت های شخصیتی و در مواردی بیماری های جسمی و رو انی در افراد است.
فرض کرد که فعالیت بالای سیستم بازداری رفتاری با صفات اضطراب، روان رنجورخوئی، همچنین فعالیت بالای سیستم فعال سازی رفتاری با تکانشوری و برون گرایی رابطه دارد و پژوهش های مختلفی از این دیدگاه حمایت کرده اند. بر اساس نظریه سیستم های مغزی- رفتاری این فرض را مطرح ساخت که اختلالات روانپزشکی ناشی از اختلال کارکرد - بیش فعالی یا کم فعالی - یکی از سیستم های یا تعاملات آنها می باشد. از زمان ارائه الگوی گری، پژوهشگران این فرضیه را مطرح کردند که حساسیت نابهنجار این سیستم ها نشان دهنده آمادگی و استعداد به اشکال متعدد آسیب شناسی روانی است.
در نتیجه فرض این است که سیستم فعال ساز رفتاری و سیستم بازداری رفتاری می تواند دامنه وسیعی از اختلالات را تبیین کند.پژوهشهای مختلف از این ایده حمایت کرده اند. به عنوان مثال فرض کرد که اضطراب و افسردگی نوروتیک نتیجه فعالیت بیشتر سیستم بازداری می باشد، در حالیکه به اعتقاد وی افسردگی پسکوتیک از فعالیت کم سیستم فعال سازی رفتاری می باشد. فرض بر این است که بیش فعالی سیستم بازداری رفتاری منجر به رگه های شخصیتی اضطراب زا می گرددو افراد را مستعد اختلالات اضطرابی خاص می سازد.
مصرف الکل وسومصرف موادیکی ازبزرگترین مشکلاتی است که جامعه امروزی دیده میشودهرسال در کشورهای مختلف ملیون ها دلارهزینه صرف مبارزه باموادیادرمان ونگهداری افرادوابسته به موادمی شودبه گزارش سازمان ملل 2005ایران بیشترین معتادبه هروئین وتریاک رادرجهان دارد.
امار رسمی ودقیقی معتادن کشوردردست نیست سازمان ملل متحد طبق اخرین گزارش خود2005 امار معتادان ایران را 10ملیون نفراعلام کردسوء مصرف مواد باعث شدتااسیبهای جدی اجتماعی سیاسی اقتصادی فرهنگی وبهداشتی برکشورایران وارد آیدکه میتوان به مواردی ازجمله بیماریهای جسمانی وبیماری های واگیرداری همچون ایدزهپاتیت وحتی بیماری های روانی اجتماعی همچون ازدیادجرایم مرتبط بااعتیاد، سرقت، خودسوزی خوشونت خانگی،کودک ازری وافزایش امارطلاق وهچنین افت تحصیلی دانش اموزانی که والدین انهامعتادهستنداشاره کرد. بنابراین در این پژوهش سعی بر آن است تا به بررسی سیستم های مغزی - رفتاری با استعداد اعتیاد در دانش آموزان لردگان پرداخته شود.
روش تحقیق
این پژوهش ازنوع همبستگی است که ارتباط متغیرهای سیستم های بازداری و فعال سازی رفتاری با استعداد اعتیاد در دانش آموزان مورد بررسی قرار می گیرد. در این پژوهش سیستم های بازداری و فعال سازی رفتاری بعنوان متغیر های پیش بین و استعداد اعتیاد به عنوان متغیر ملاک در نظر گرفته شده اند. جامعه آماری این پژوهش را دانش آموزان پایه های دوم و سوم متوسطه مدارس آسیب پذیر شهر لردگان تشکیل می دادند.
که بر اساس ارزیابی نظر کارشناسی تحقیقات استان بنا به دلایلی مانند محرومیت اقتصادی و اجتماعی و دسترسی و در معرض خطر مصرف سیگار و قلیان و احتمال گرایش آنها در آینده به مصرف مواد خواهد بود.به منظور تعیین حجم نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران ، حجم نمونه 100 نفر برآورد شد. برای انتخاب نمونه آماری از روش تصادفی خوشه ای مرحله ای استفاده شد. بدین منظور ابتدا از بین کلیه مدارس متوسطه دوم ، شش مدرسه و سپس از بین مدارس 8 کلاس انتخاب شدند. نمونه آماری از بین دانش آموزان این کلاس ها به طور تصادفی تعیین گردید.
ابزار پژوهش مقیاس سیستم های بازداری/فعال سازی رفتاری که شامل 20 پرسش خود گزارشی و دو زیرمقیاس است: زیر مقیاس BIS و زیر مقیاس BAS ؛ زیر مقیاس BIS در این پرسشنامه شامل هفت آیتم است که حساسیت سیستم بازاداری رفتاری یا پاسخدهی به تهدید و احساس اضطراب هنگام رویارویی با نشانه های تهدید را اندازه می گیرد.
زیر مقیاس BAS نیز سیزده آیتمی است، که حساسیت سیستم فعال ساز رفتار را می سنجد، و خود شامل سه زیر مقیاس دیگر است که عبارتند از: - 1 سائق - BAS-DR،چهار آیتم - ، پاسخدهی به پاداش پنج آیتم 3جستجوی سرگرمی، چهار آیتم. کارور و وایت ، ثبات درونی زیر مقیاس BIS را 0/74 و ثبات درونی BAS را 0/71 گزارش کرده اند. خصوصیات روان سنجی نسخه فارسی این مقیاس در ایران توسط محمدی در دانشجویان شیرازی مطلوب گزارش شده است. اعتبار به روش باز آزمایی برای مقیاس BAS ، 0/68 و برای زیر مقیاس BIS، 0/71 گزارش کرده است .اعتبار این پرسشنامه را به روش بازآزمایی برای مقیاس 0/78 BAS و برای زیر مقیاس 0/81 BIS گزارش نموده است.
مقیاس استعداد اعتیاد
برای بررسی ریسک اعتیاد و یا سنجش اعتیاد تاکنون مقیاسهای متعددی ساخته و ارزیابی شده است.در این میان آز مو نها ی اجرا و ارزیابی شده سه خرده مقیاس پرسشنامه دو جهی مینه سو تا mmpi-2 شامل مقیاس تجدید نظر شده می بار گی مک اندر وma c-rمقیاس استعداد اعتیادAPSو مقیا س پذیرش اعتیادAPS دارای کاربرد و شهرت بیشتری هستند. از آنجا که ارزیابی های علمی در حیطه پیشگیری و درمان نیازمند وجود یک ا بزا ر مناسب کا رآمدند مواداین مقیاسها وچگونگی نمره گذاری آنها معرفی خواهند شد.
این آزمونها را رستمی وهمکارانش1386درایران هنجار یابی کردند.مواد سه مقیاس استعداد اعتیاد APS مقیاس تجدید نظر شده می بار گی مک ا ند روma c-r و مقیاس پذیرش اعتیاد AAS به ترتیب در قسمتهای الف ب و پ این مقیا س ها با کسب اجازه از نویسندگان جهت بهره برداری معرفی می گردند. نمره گذاری در بعضی ازگویه های این مقیاس مستفیم و در برخی گویه ها معکوس نمره گذاری می شود. به این صورت که گزینه درست یک امتیاز د ا رد و امتیاز انتخاب گزینه غلط معادل صفر خواهد بود .نمره نهایی مقیاس جمع همه امتیازات بدست آمده در پرسشنامه خواهد بود. براساس تحقیقات انجام شده ،نمره برش این مقیاس است.
روش اجرا
پس از انتخاب دبیرستان ها و انتخاب نمونه مورد نظر ، محقق به مدارس مراجعه ، وبعد ار توجیه ، وپس از برقراری ارتباط عاطفی وجلب اعتماد آنها ابتدا دانش آموزان مقیاس سیستم های مغزی رفتاری را تکمیل نمودند. و بعد از شناسایی دانش آموزان دارای سوابق ناسازگاری و ناگویی خلقی ، مقیاس استعداد اعتیاد در اختیار آزمونی قرار گرفت. پس از جمع آوری اطلاعات ، داده ها با روش های آماری مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند.
