بخشی از مقاله
چکیده
فلج مغزی یکی از رایج ترین اختلالات مادرزادی مغز و دستگاه عصبی است که روند کاردرمانی برای بهبود عوارض آن چندین سال به طول می انجامد. محیط کلینیک و روند طولانی درمان موجب آزردگی کودک، آسیب های روحی و بیانگیزگی وی می شود که روند درمان را کند کرده و هزینه های درمانی بیشتر به خانواده ها تحمیل می کند. یکی از این اختلالات عدم تعادل در راه رفتن، ایستادن و نشستن است. در این مقاله دستگاهی معرفی شده است که بهکمک یک حسگر زاویهی بدن کودک را اندازه گرفته و با ارسال آن به رایانه و ارائهی بازخورد جذاب دیداری و شنیداری و بازیوار به کودک، تمرینات کاردرمانی را برای کودک جذاب میکند و در کنار تسریع روند درمان، از هزینه های درمانی خانواده میکاهد.
-1مقدمه
فلج مغزی1 یک اصطلاح کلی است که مجموعهای از اختلالات مغز و دستگاه عصبی مثل اختلال در مهارت های حرکتی، یادگیری، شنیدن، دیدن و تفکر را در برمی گیرد. درصد شیوع فلج مغزی در جوامع مختلف فرق میکند؛ در ایران آمار دقیقی از تعداد بیماران فلج مغزی وجود ندارد؛ اما در کشورهای توسعهیافته از هر هزار نوزادی که متولد میشوند 2 تا 2/5 کودک دچار فلج مغزی میشوند .[1] معمولا اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سال های اولیه زندگی ظاهر می شود و با گذشت زمان بدتر نمی شود.
متاسفانه هنوز فلج مغزی درمان ندارد؛ اما خوشبختانه می توان با کاردرمانی به موقع و مناسب، در حد قابل ملاحظهای این اختلالات را بهبود بخشید. هر چند اختلالات ناشی از فلج مغزی برای هر فرد متفاوت است، اما به طور کلی می توان این اختلالات را به صورت زیر دستهبندی کرد :[2]
- اسپاستیک:2 محل ضایعه در این بیماران در قشر مغز است. در این نوع از بیماری عضلات سفت شده و والدین یا پزشک به سختی میتوانند مفاصل دست و پا یا حتی کمر بچه را خم و راست کنند.
- آتتوئید:3 این نوع از فلج مغزی دیسکینتیک هم گفته میشود که به علت آسیب به قسمتهایی در عمق مغز به نام عقدههای قاعده مغز بوجود می آید. مشخصه این نوع از بیماری حرکات غیر ارادی و مکرر است.
- آتاکسیک:1 به علت آسیب مخچه روی میدهد ومشخصات آن وضعیت غیرطبیعی و فقدان هماهنگی منظم عضلات و یا هر دو است.
روند کاردرمانی کودکان مبتلا به فلج مغزی معمولاً چند سال به طول می انجامد و محیط کلینیک برای کودکان خستهکننده و گاهی آزاردهنده میشود که انگیزهی کودک را برای انجام تمرینات کاهش داده و بر روند درمان وی اثر سوء میگذارد. همچنین مراجعه مستمر به مراکز توانبخشی علاوه بر صرف وقت هزینهای درمانی نسبتاً سنگین به خانواده تحمیل می کند. اما همه کودکان بازی را دوست دارند و شبیه سازی تمرینات در محیط یک بازی رایانه ای می تواند مشکل عدم جذابیت تمرینات را حل و در نتیجه به روند بهبودی توانخواه کمک کند؛ از آنجا که برای کودکان ارائه بازخورد جذاب دیداری و شنیداری، محرک روحی خوبی برای انجام هر کاری است [3]، بازخورد مناسب برای انجام تمرینات توانبخشی میتواند کودک را ترغیب کند که به بهبودی خود کمک نماید.
اگر این کار به صورتی انجام شود که قابلیت اجرای تمرینات در منزل فراهم شود، ضمن کاهش هزینههای درمانی خانواده، در وقت والدین و کودک صرفه جویی شده و امکان انجام تمرینات همیشه و همه جا فراهم میشود. آن چه در این مقاله به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است، عارضه عدم تعادل است که در گروه دوم و سوم اختلالات قرار می گیرد و به موجب آن فرد توانایی هم راستا قرار دادن کمر، زانوها و بدن خود را از دست می دهد.
این عارضه نه تنها در مبتلایان به فلج مغزی، بلکه برای بعضی دیگر از انواع ناتوانیهای ذهنی نیز بروز می کند و دستگاه حاصل از این طراحی برای تمام مبتلایان به این عارضه قابل استفاده است. یکی از تمریناتی که متخصصین کاردرمانی برای بهبود این عارضه تجویز میکنند، تلاش برای عادت دادن کودک به صاف نگه داشتن کمر و زانوها در حین راه رفتن و ایستادن - شکل - 1 و صاف نگه داشتن کمر در حین نشستن از طریق تذکر دادن مستمر است که شاید استمرار در این تمرین بیش از هر کار دیگری میتواند این عارضه را بهبود بخشد .[4]
شکل - 1 تمرین همراستا قرار دادن کمر و زانوها
محصول ارائه شده در این مقاله، کمربندی است که به منظور جذابسازی این تمرین خاص با اتصال بیسیم به محیط سه نرم افزار کامپیوتری طراحی شده است که بازخورد دیداری و شنیداری مناسب را بدون نیاز به حضور کاردرمان و با توجه به حالت ایستادن یا نشستن کودک به وی ارائه می کند.
-2مرور پژوهش های پیشین
اصطلاح فلج مغزی برای اولین بار توسط جراح ارتوپد انگلیسی به نام ویلیام لیتل1 در یک سری کنفرانس با عنوان دفورمیتیهای اسکلت انسان استفاده شد. در نتیجه فلج مغزی برای سالهای زیاد به عنوان بیماری لیتل شناخته میشد .[5] دیگر افرادی که سهم بسزایی در شناخت این بیماری داشتند عبارتند از سر ویلیام اوسلر2 که در سال 1889 اصطلاح فلج مغزی را رایج و علایم ضایعه سیستم عصبی مرکزی را تعریف کرد و نرولوژیستهایی مثل فروید که فلج مغزی را تقسیمبندی کردند .[6]
فلج مغزی شایع ترین ناتوانی جسمی شروع دوران کودکی است که متأسفانه با وجود تلاش های متعدد برای کاهش مبتلایان آمار در چهار دهه گذشته در کشور های صنعتی ثابت مانده است .[7] در کودکان مبتلا به فلج مغزی، مجموعه ای از اختلالات عصبی در رابطه با توسعه فیزیکی، روانی و اجتماعی به وجود میآید. توانبخشی این کودکان با وجود همه این مشکلات یک فرآیند پیچیده است. نخست، تشخیص و پیشآگهی کاربردی از کودک با توجه به توانایی های جنبش، شناخت و ارتباطی باید تعیین شود و یک روش درمان چندرشته ای مورد نیاز است .[8]
آنچه مسلم است باید محیطهای کاردرمانی و همچنین تمرینات طراحی شده برای اختلالات جسمی کودکان و بزرگسالان مجزا و با توجه به شرایط هر گروه باشد و مسلما طراحی محیطی شاد برای کودکان از اهمیت بالاتری برخوردار است .[9] معمولاً متخصصین کاردرمانی برای بهبود عوارض بر مبنای اصول اولیه و شرایط خاص هر کودک تمرینات مناسب طراحی میکنند. تمرین همراستا نگه داشتن کمر با بدن در حین راه رفتن، نشستن و ایستادن یکی از رایجترین این تمرینات است.
مثلا راه رفتن روی تردمیل با حفظ همراستایی کمر و زانوها - مطابق شکل - 1 یکی از مؤثرترین تمرینات در اصلاح ناتوانی جسمی این کودکان است که هم به تقویت عضلات کودک کمک کرده و هم به مرور و در اثر استمرار، تعادل کودک را بهبود می بخشد .[10] در حال حاضر این تمرین در مراکز کاردرمانی با تذکر کلامی کاردرمان و یا والدین کودک برای ترغیب کودک به همراستا نگه داشتن کمر با بدن انجام می شود .[4]
ارائه بازخورد دیداری و شنیداری به کودک در حین انجام تمرینات توانبخشی و اثر روحی آن روی کودک موضوعی است که در چند سال اخیر در مراکز علمی دنیا مورد توجه قرار گرفته است. ارائه بازخورد مناسب موجب تسریع روند درمان و افزایش بازده جلسات کاردرمانی میشود .[11] در همین راستا در برخی از روندهای درمانی برای جذابسازی تمرینات کاردرمانی از سامانهی بازخورد از طریق تصویربرداری دوربینهای کینکت استفاده می شود [12] که متناسب یا این که کودک تمرین کاردرمانی را درست انجام می دهد یا خیر در بازی به او امتیاز مثبت یا منفی داده میشود .[13] ثابت شده است استفاده از بازخورد دیداری و شنیداری در قالب بازی با استفاده از کینکت حتی در مصارف خانگی به روند توانبخشی کودکان فلج مغزی کمک می کند .[16-14]
-3 دستگاه پیشنهادی
هدف از طراحی دستگاه معرفی شده در این تحقیق، ارائه بازخورد دیداری-شنیداری مناسب در مقابل عدم تعادل کودک است که به صورت خم بودن زانوها یا همراستا نبودن کمر و بدن بروز میکند. برای تشخیص این عدم همراستایی از سنجش زاویه کمر یا کشاله ران نسبت به محور قائم استفاده می شود.
