بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه مطالعه کردن یکی از شاخصهای توسعه و رایج ترین محصول فرهنگی کشورهای مختلف محسـوب میشـود، زیرا مطالعه و فرهنگ کتابخوانی نمایانگر رشد ملی و از نشانههای بارز بالندگی فرهنگ و تمدن هر کشور است. )نهاد کتابخانههای عمومی کشور،1387، ص. .)7 پیشرفت فناوری و زندگی ماشینی همانطور که شکل زندگی افراد جامعه را تغییر داده نیاز آنان به اطالعات را نیز افزایش داده است، بطوری که امروزه اطالعات به کاالی ارزشمندی تبدیل شده و مالک برتری کشورها از یکدیکر محسوب میشود. بطور سنتی کتاب یکی از روشهای دانش اندوزی و کتابخانه مکانی برای دسـتیابی به اطالعات مورد نیاز اسـت. در میان انواع کتابخانهها شاید نقش کتابخانههای عمومی در دانش اندوزی پر رنگ تر و حساس تر باشد زیرا کتابخانههای عمومی وظیفه خدمت رسانی به عموم اقشار جامعه را به عهده دارند، بنابراین با توجه به طیف وسیع مخاطبان کتابخانههای عمومی باید این کتابخانهها نیز مجموعه منابع خود را غنی کرده و عالوه بر گردآوری کتاب و منابع چاپی، به ابزارهای جدیدتری برای جلب مخاطب بیاندیشند، زیرا امروزه مطالعه تنها محدود به کتاب، مجله و یا روزنامه نمی شود و محملهای جدیدی که برای مطالعه بوجود آمده، راه را برای افزایش مطالعه گشوده اسـت تا در هر زمان و در هر مکان بتوان به جسـتجوی سریع منابع دلخواه برای مطالعه دست یافت )اسکروچی، حاجی زین العابدینی و نوذر، 1391، ص. .)85-84 رسانههای اجتماعی گونهای از ابزارهای الکترونیکی مبتنی بر وب 1 2 هستند که به فراخور ماهیت و عملکرد خود به محملی برای اطالع رسانی و دانش اندوزی تبدیل شده اند.
نهاد کتابخانههای عمومی که اصلی ترین متولی افزایش مطالعه و یادگیری مادام العمر در کشور است با توجه به اهداف بلند مدت خود و در راستای ارتقای مطالعه مفید در جامعه بر اساس مصوبه «سند
78
پاییز1392 شماره دهم
شبکه کتابخوانان حرفهای
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
نهضت مطالعه مفید» خود با تکیه بر فناوریهای جدید و باالخص وب 2، اقدام به راه اندازی شبکهای مجازی با محوریت کتاب در میان کاربران خود نموده است. این شبکه کتاب محور که با نام «شبکه کتابخوانان حرفه ای» و با شـعار «من کتاب میخوانم» شـروع به کار نمود از طریق عضویت افراد در این شبکه و بحث پیرامون کتاب و کتابخوانی، آشنایی با منابع جدید و هدایت کاربران، سعی در افزایش مطالعه دارد.
این نوشتار بر آن است که نقش شبکه کتابخوانان حرفهای بر ارتقای نهضت مطالعه مفید را بیان و فعالیتهای این شبکه را تشریح نماید.
مروری بر پژوهشهای انجام شده:
تا کنون مطالعهای که نقش شبکه کتابخوانان حرفهای در ارتقای مطالعه مفید را بررسی کند انجام نشده است. از آنجا که شبکه کتابخوانان حرفهای، شبکهای نوپا است مطالعاتی در رابطه با آن انجام نشده است بنابراین در این جا بطور کلی به مطالعات صورت گرفته در خصوص شبکههای اجتماعی کتاب محور و نیز مطالعات انجام شده در خصوص مطالعه مفید اشاره میکنیم:
اسـکندری پور )1389( به مطالعه موردی سـه شبکه کتاب محور جهانی "شلفاری2، "بوک کراسینگ"3 و " الیبراری تینگ"4 پرداخته و پیشنهاداتی بر مبنای تجربیات شبکههای اجتماعی در این زمینه به صورت کاربردی و عملاتی و در قالب گروههای مختلف دست اندرکار و اهالی کتاب، یعنی ناشران، نویسندگان، کتابفروشیها، کتابخوانان حرفه ای، و کتابخانه ها، با هدف غایی ترویج فرهنگ کتابخوانی ارائه نموده است. اکبری تبار )1389( فعالیت گروهی کتاب محور در شبکههای اجتماعی مجازی را بررسی کرده و بدین منظور از میان سه دسته عمدهای که به فعالیت گروهی مرتبط با کتاب در این شبکهها میپردازند )شبکههای اجتماعی کتاب محور، شرکتهای چاپ و نشر و توزیع کتاب
79
پاییز1392 شماره دهم
شبکه کتابخوانان حرفهای
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
در شبکههای اجتماعی و گروههای زیرمجموعه شبکههای اجتماعی مختلف که موضوع شکل گیری و فعالیت این گروهها کتاب است(، شبکه اجتماعی متخصصان ایران )یو )24 را بررسی کرده و نتیجه گرفته است که از میان 1941 گروه فعال در شبکه اجتماعی متخصصان ایران، هشت گروه در ارتباط با کتاب فعالیت داشته اند. مرادی و صفوی )1389( به مطالعه تطبیقی شبکه کتابخوانان حرفهای با سه شبکه اجتماعی کتاب محور جهانی )شلفاری، بوک کراسینگ و الیبراری تینگ( پرداخته و نتیجه گرفتند که شبکه کتابخوانان حرفهای تنها 25 درصد از مولفههای مورد بررسی از 8 بعد اصلی را دارا است. در شبکه کتابخوانان حرفهای گروههای مهمی همچون نویسندگان، ناشران، بنگاههای تهیه و توزیع کتاب و کتابخانههای مطرح ذکر نشده است. همچنین این شبکه شباهت بسیاری با شبکه کتاب محور شـلفاری دارد. چهرقانی و وصفی )1392( در مقاله خود به بررسی انتقادی سند نهضت مطالعه مفید پرداخته و اهداف، سیاستها، و طرح هایی که در سند مورد اشاره قرار گرفته را تحلیل نموده اند. به عنوان نمونه در این مقاله تعریفی که از مفهوم «مطالعه» در متن سند نهضت مطالعه مفید بیان شده است - مطالعه به خواندن هر نوع متن مکتوب )نوشتاری، چاپی یا الکترونیکی( نسبت داده شده است-مورد انتقاد قرار گرفته و به عقیده منتقدان این سند، شنیدن کتابهای گویا نیز در زمره مطالعه به حساب آورده میشود. مسئله دیگر تفاوت «مطالعه» و «کتابخوانی» و روشن کردن تعاریف مربوط به این دو مفهوم است. عدم ترسیم وضعیت موجود، چگونگی ارتقای منزلت اجتماعی کتابداران به عنوان مشاوران امین، چگونگی ایجاد پیوند مناسب میان ارتقای شغلی با سطح مطالعه مفید و اعتالی دانش عمومی و تخصصی فرد از دیگر انتقاداتی است که از دیدگاه نویسندگان مقاله، به متن سند نهضت مطالعه مفید وارد شده است. آکونر 5)2012( استفاده از شبکه اجتماعی الیبراری تینگ را به عنوان یک منبع معتبر برای کتابخانه هایی که دارای بودجههای کم و محدودیت در نیروی انسانی هستند مفید میداند. الین و کوال)2013( 6 از فقدان محدودیتهای زمانی و مکانی به عنوان مزایای استفاده از سرویسهای خواندن
80
پاییز1392 شماره دهم
شبکه کتابخوانان حرفهای
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
اجتماعی دیجیتالی نام میبرند. مارتینز)2013( 7 در مقاله خود به بررسـی گذار از وب 1 به وب 2 و باالخص شبکههای اجتماعی کتاب محور و بیان ویژگیهای آنها پرداخته و مزایا و معایب استفاده از آنها را در کتابخانههای نجوم بیان کرده است.
رسانههایاجتماعی:
رسانههای اجتماعی اصطالحاتی هستند که برای توصیف نسل جدیدی از اطالعات دیجیتالی، کامپیوتری، و یا شـبکه و ارتباطات فناوری به کار میروند. اصطالح رسـانههای اجتماعی به طیف وسیعی از خدمات مبتنی بر اینترنت و تلفن همراه اشاره میکند که به کاربران اجازه مبادالت آنالین، کمک به محتوای ایجاد شده توسط کاربر، یا پیوستن به جوامع آنالین را میدهد )دوینگ8، 2012، ص. .)1 در واقع رسانههای اجتماعی نمونه هایی از وب 2 هستند )متیوز9، 20، ص. .)3 ویژگی اصلی این رسانهها مشارکت کاربر در تولید محتواست، هر چند که گاهی مشارکت کاربر در تولید محتوا باعث درج و انتشار اخبار غیر موثق و نامعتبر در رسانههای اجتماعی میشود اما در مجموع همکاری کاربر به وی احساس هویت و استقالل فکری میبخشد. )افتاده، 1389، ص. .)36 رادیو، تلویزیون، مجالت و ... گونهای از رسانههای جمعی هستند، اما رسانههای جمعی و رسانههای اجتماعی دو مقوله متمایز از یکدیگر میباشند. در واقع رسانهها در حال گذار از مرحله رسانههای جمعی به رسانههای اجتماعی هستند )افتاده، )1389 لذا نمی توان آنها را معادل و مترادف با یکدیگر بکار برد. رسانهها یکدیگر را محو نمی کنند بلکه به شکل تازه تری در کنار یکدیگر حیاتشان را ادامه میدهند زیرا هر یک از آنها به نیاز ارسال پیامها پاسخ مناسب میدهند )فرهنگی، 1383، ص. .)61
رسانههای اجتماعی ابزاری برای دانش اندوزی هستند و بدین ترتیب به دنیای کتابداری و اطالع رسانی نیز راه یافته اند. شاید بتوان گفت بنیادی ترین اندیشه کتابخوانی در رسانههای اجتماعی پذیرش
81
پاییز1392 شماره دهم
شبکه کتابخوانان حرفهای
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
اصل اجتماعی، اقتصادی و سیاسـی اسـت. به عبارت دیگر، امروزه رسانههای اجتماعی سرآمد وب محسوب میشوند و توانسته اند بیشترین نفوذ را بین کاربران اینترنت داشته باشند. رسانههای اجتماعی قرار نیست جایگزین کتاب شوند، بلکه مکمل کتاب اند؛ زیرا قدرت باز انتشار محتوای کتاب در این رسانهها وجود دارد. در واقع این رسانه ها، رقیب کتاب نیستند؛ بلکه شریک یا رفیق آن هستند. نکته اساسی در این رفاقت این است که رسانههای اجتماعی ابزاری برای خرید یا فروش کتاب نیستند، بلکه ابزاری برای تغییر در تصمیم گیری، تعامل و درگیری با مخاطب، پایش محتوا و اندازه گیری مخاطبان اسـت. رسـانههای اجتماعی در حالت کلی میتواند کتاب را ترویج دهند. بهترین راه در این امر این است که رسانههای اجتماعی را درمان یا ابزاری برای فروش نشر کتاب نبینیم. بلکه آنها بازاری برای خلق نوآوری و فروش بدون واسطه از طریق تعامل با خوانندگان درنظر گرفته شوند )افتاده، 1389، ص. .)37-35
