بخشی از مقاله
- الكل و انواع آن
از نظر علم شيمى هر مادهاى كه در فرمول شيميايى آن عاملهيدروكسيل (-OH) وجود داشته باشد، يك الكل محسوب مىشود.الكل از مشتقات هيدروكربن هاست كه در آنها هرمولكول، تركيبى ازچند اتم هيدروژن و كربن مىباشد. نهايت، يك عامل (OH) جانشينيك اتم هيدروژن مىگردد. و بنابر تعداد عامل (OH) ، الكلها را يك ياچند ظرفيت مىگويند. (1) الكل انواع زيادى دارد كه ذيلا به برخى ازآنها اشاره مىكنيم:
الف) الكل متيليك
سادهترين الكلها، الكل متيليك (2) است كه مبناى الكلهاى يكظرفيتى مىباشد. الكل متيليك از تقطير چوب به دست مىآيد و ازاين رو به آن عرق چوب نيز مىگويند. اين ماده مايعى استبى رنگكه در 66 درجه سانتى گراد مىجوشد، با شعله كمى آبى رنگمىسوزد و چون با آب مخلوط گردد، تقليل حجم يافته و توليدحرارت مىكند.
الكل متيليك، در صنايع رنگسازى كاربرد دارد. به علاوه سمىاست قوى كه با شرب 8 تا 10 گرم آن اختلالات هاضمه و اغلبكورى دست داده و تلف مىكند. (3) .
پس از الكل متيليك يا متانول بقيه الكلهاى يك ظرفيتى يا يكعاملى را به الكلهاى نوع اول، دوم و سوم طبقهبندى مىكنند. (4) اتانول كه موضوع بحث ماست، در زمره الكلهاى نوع اول است.هم چنين الكلهاى دو ظرفيتى و سه ظرفيتى و ... نيز وجود دارد كهمىتوان از ضديخ به عنوان الكل دو ظرفيتى (يا الكل دو عاملىاشباع) و گليسيرين به عنوان الكل سه ظرفيتى (يا الكل سه عاملىاشباع) نام برد. (5) .
ب) الكل اتيليك
اگر واژه الكل بدون هيچ پسوند يا پيشوندى به كار رود، مقصود الكلاتيليك يا اتانول (6) است كه معروفترين انواع الكل مىباشد. در آيندهخواهيم ديد كه الكل اتيليك در صنايع گوناگون و در زندگى روز مرهمردم، كاربرد زيادى دارد.
چنان كه در مقدمه اشاره شد، موضوع بحث ما در اين نوشتارمنحصرا الكل اتيليك يا اتانول است. و هر كجا در اين رساله، واژهالكل را بدون افزودن كلمه ديگر به كار بريم مقصودمان همين نوعالكل مىباشد.
اتانول به طور طبيعى و به مقدار بسيار كم در نان (5/0 درصد)،مغزانسان و گياهان وجود دارد. علاوه بر مخمر (7) و بعضى باكترىها،بدن انسان نيز مقدار چشمگيرى الكل توليد مىكند. در اكثر موارد،تمام اين توليد، مربوط به ميكروبهاى موجود در روده انسانمىباشد. براى آشنايى بيش تر با اين ماده، به تبيين اوصاف الكل وآثار ظاهرى الكل برجسم و روان آدمى مىپردازيم.
2 - ويژگىهاى الكل و آثار آن
الكل اتيليك در 3/78 درجه سانتى گراد به جوش مىآيد و در114-درجه ذوب مىشود. الكل مطلق، آب گونهاى استبىرنگ وزود آتشگير، با بويى ويژه، در برودت زياد ابتدا قوام آمده و سپسمانند شيشه منجمد مىگردد. (8) .
الكل برخلاف پندار بعضى، اثر تحريكى بر اعضاى بدن ندارد،بلكه اثر آن تخدير يعنى تضعيف فعاليتهاى بدن و كاستن از دقت درانجام رفتارهاى گوناگون است. در كتابهاى علمى نيز، الكل را دررديف تخدير كنندهها هم چون اتر و غيره مىآورند. يكى ازدانشمندان در اين زمينه مىگويد: «اين واقعيت كه افراد تحت تاثيرالكل، خجالتشان از بين مىرود و زياد حرف مىزنند، به علت اثرتحريكى الكل بر مغز نيست، بلكه به دليل از بين رفتن كنترلى است كهمراكز عالى مغز در ميانهروى و اعتدال شخص از خود انجاممىدهند.» (9) .
به هر حال، تمامى مشروبات الكلى، حاوى مقدارى الكلمىباشند و هرگونه آثار تخديرى كه از مشروبات الكلى بروز مىكندمربوط به وجود اين ماده در آن هاست. ميزان اين تخدير كه ما از آن به«مستى» تعبير مىكنيم بستگى به درصد الكل موجود در اين گونهمشروبات دارد. چنان چه شخص مقدارى الكل بنوشد، قريب 15 آنفورا به وسيله جدار معده داخل در خون و بقيه در امعاء واردمىگردد. مقدارى هم ممكن استبه وسيله ريتين يا با ادرار خارجشود. ولى قسمت اعظم آن در هر حال در بدن مىماند و در آن جامتدرجا اكسيد شده و احتياجى به هضم و گوارش ندارد. (10) .
كبد انسان قادر است در هر ساعت، 8 گرم الكل را اكسيد كند.مقادير زيادتر در جريان خون ظاهر شده ولى غلظت كم تر از 05/0%علامتى در شخص به وجود نمىآورد. از غلظت 05/0% به بالاستكه علائمى نظير كاهش توازن اعمال فيزيكى و اختلال در ديد پيشخواهد آمد.
غلظتبالاتر از 25/0% علائم مشخصى به وجود مىآورد. و اگرغلظتبه 1% در خون برسد، اختلال تنفسى و قلبى و نهايتا مرگايجاد مىشود هر چند مقدار كشنده آن برحسب افراد فرق مىكند.
پيتركوپر نيز در اين زمينه چنين مىنويسد: «الكل از تمام راههاجذب بدن مىشود ولى جذب آن از راه دهان و معده بسيار كم است.روده كوچك 80% يا بيش تر مقدار خورده شده را جذب مىكند.كم تر از 10% بىتغيير از راه ادرار و تنفس دفع مىشود. الكل دربافتها به سرعت منتشر شده و در حدود 8 گرم در ساعت اكسيد وبه گاز كربنيك و آب تبديل مىشود. (11) بدين ترتيب مهمترين اثر
الكل،تضعيف دستگاه اعصاب مركزى است. الكل در نتيجه تاثير برروىاعصاب، واكنش در رگها ايجاد نموده و خون را به سطح بدن جريانمىدهد و از اين طريق، پوست را قرمز مىكند و ابتداءا در بدن ايجادحرارت مىنمايد. اما اين اثر ديرى نمىپايد، چرا كه پس از مدتكوتاهى، بدن حرارت خود را تا دو برابر از دست مىدهد.
شخصى كه الكل مىنوشد ابتدا فعاليت او بيش از حد معمولمىشود و به ترتيبى كه ذكر شد، درجه حرارت بدن بالا رفته و تنفسشديد مىشود. آن گاه مركز تكلم در مغز تحت تاثير الكل قرار گرفته وشخص پرچانگى مىكند. سپس مركز سمعى مغز متاثر شده و شخصصداهاى بىخود مىشنود. بعد مركز بينايى مغز دچار اختلال گشته وشخص تصاوير موهوم مىبيند. و بالاخره مركز حفظ تعادل تحتتاثير الكل قرار گرفته
و كسى كه مشروب الكلى نوشيده، توازن اعمالفيزيكى خود را از دست مىدهد. (12) .
بدين ترتيب با نوشيدن الكل، خويشتندارى شخص كه به عنوانمنشا حجب و حيا در انسان پايهگذارى شده است، تقريبا از بين رفتهو باعثبروز اعمال ناهنجار مىشود.
از ديدگاه متخصصين اعصاب و روان، الكل، عالىترين اعمالتوقفى را فلج مىكند و انسان را به سيرت و منش عارى از ملكاتاخلاقى و برى از دانش و بينش سوق مىدهد. استعمال الكل موجبدگرگونى در شخصيت انسان مىشود و انسان با شرم و حيا راافسارگسيخته و بىبندوبار مىنمايد.
عوارض مصرف الكل، غالبا منشا ارتكاب اعمال شنيع و ارتكابجرايم مىگردد. طبق مطالعاتى كه مؤسسات جرمشناسى به عملآوردهاند، اغلب جنايات جنسى و در حدود 70% جرايم ضرب وجرح و 80% قتلها، خود آزارى و ديگر آزارىها در اثر استعمالنوشابههاى الكلى واقع مىشوند. ازدياد تصادفات وسايط نقليه دركشورهايى كه مجاز به نوشيدن الكل هستند براثر مستى رانندگانمزاحم است و روى همين اصل، استعمال مشروبات الكلى را اغلبقوانين ممنوع دانسته يا محدود نمودهاند. (13) .
در كشورهاى سويس و فرانسه اگر ميزان الكل در خون بيش از 5/0سانتىگرم در ليتر خون باشد، شخص مجاز به رانندگى نيست و تكراركننده اين جرايم از حق رانندگى براى ش
ش ماه محروم مىشود. دردانمارك اين مقدار يك سانتىگرم و در انگلستان 8/0 مىباشد. (14) .
اثرات سوء نوشيدن الكل منحصر در آن چه گفتيم نيست. الكل نهتنها اعتدال روانى و تنظيم حركات و فعاليتهاى انسان را مختلمىسازد بلكه آثار مخرب ديگرى بر دستگاههاى مختلف بدنمىگذارد; به عنوان نمونه، مصرف الكل، باعثسوءهاضمه واختلال دستگاه گوارش و كبد مىشود، زيرا به علت جاذب الرطوبهبودن آن، آلبومينهاى سلولهاى كبد و معده را منعقد مىكند. درنتيجه معده اسيدكلريدريك پس نمىدهد و سلولهاى كبد حالتمومى شكل (تشمع كبدى) به خود مىگيرند. (15)
اين است كه اسلام با نوشيدن هر نوع مشروبات الكلى، خريد وفروش و هر نوع بهرهبردارى از آنها به شدت برخورد كرده است.خمر در آيات قرآنى، پليدى و رفتار شيطانى تلقى گرديده، نوشيدنآن، گناه كبيره قلمداد و هم چون قمار بازى موجب برانگيختن بذرعداوت و دشمنى دانسته شده است. (16) .
براساس روايات اسلامى، كسى كه خمر مىنوشد، تا چهل روز،نماز او پذيرفته نمىشود. بلكه در تمامى اديان الهى، هنگامى كه كاملگشتهاند، تحريم خمر جزء برنامههاى قطعى آنها بوده است. (17) نوشنده خمر در روز قيامتبا صورت سياه و زبان بيرون آمده درحالى كه آب دهان او بر سينهاش مىريزد و فرياد العطش برمىآورد، محشور مىگردد. كسى كه جرعهاى شراب بنوشد، روح ايمان از وىگرفته مىشود و روح ناپاك و پست جايگزين آن مىگردد. (18) .
متاسفانه هم اكنون در كشورهاى لائيك و عمدتا در كشورهاىغربى مقادير زيادى الكل به صورت مشروبات الكلى مصرفمىشود. تنها در سال 1955 در فرانسه مطابق گزارش رسمى وزارتدارايى اين كشور، تعداد 455054 مشروب فروشى داير بود; يعنىبراى هر 86 نفر يك باب مشروب فروشى وجود داشته است.
اين در حالى است كه مصرف الكل سال به سال به طور مرتب دراين كشورها افزايش يافته است. هم اكنون دانشمندان كتابهاىمتعددى درباره الكلىسم و مسائل كيفرى و ناهنجارىهاىاجتماعىنوشتهاند. پروفسور سيگار در كتاب خود تحت عنوان«الكلىسم از گذرگاه اجتماعى» الكلىسم را يكى از مهمترين عللشكست فرانسه در جنگ دانسته و آكادمى علوم فرانسه، قطع نامهاىبه همين مضمون در محكوميت مصرف نوشابههاى الكلى صادرنموده است.
از لحاظ علم ژنيتك نيز، اكثر فرزندان افراد الكلى، مبتلا بهروانپريشانىهاى شديد مىگردند و به همان جهت، عقبماندگىهاى مختلف شعورى در آنان ايجاد مىشود. (19) .
3- كاربرد الكل
از الكل، به عنوان پرمصرفترين ماده شيميايى در فرايند ساخت وسنتز، جدا سازى و توليد مىتوان نام برد.
در صنعت، الكل را جهت تهيه لاك، ورنى و رنگهاى انيلين ودواجات به كار مىگيرند. الكل در آزمايشگاهها به عنوان سوختكاربرد دارد. ولى استفاده از آن به اين منظور، به صرفه نيست.
الكلى كه در صنعتبه كار گرفته مىشود، از لحاظ ماهيت، هيچتفاوتى با الكل طبى ندارد و هر دو همان الكل اتيليك يا اتانولمىباشند. منتها به دلايلى نظير گرفتن ماليات از نوشابههاى الكلى و ياجلوگيرى از سوءاستفاده از آنها، كارخانجات توليد كننده الكل، موادسمى، بد بوكننده (هم چون متانول يا عرق چوب) و مواد رنگينكننده (هم چون پريدين) به آن مىافزايند. (20) .
الكل بهترين حلال آلى است و لذا در آزمايشگاهها و صنايع داروسازى كاربرد بسيار زيادى دارد. در مواردى نيز الكل جهت محافظتاز رشد ميكروبى در فرآوردههاى دارويى، ساخت روكش قرصها، وضدعفونى كننده وستبه كار مىرود. (21) .
در پزشكى نيز الكل جهت ضدعفونى كردن ابزارهاى طبى و غيرهبه كار گرفته مىشود. به علاوه قطعات تشريحى را به خوبى مىتواندر الكل از گنديدن و عفونت محافظت نمود. هم چنين الكل درساختن ادكلنها و لوازم آرايشى نيز كاربرد فراوان دارد.
4 - روشهاى تهيه الكل
الكل اتيليك يا اتانول اولين تركيب آلى است كه انسان تهيه نموده است، چرا كه قدمت صنعت الكل تقريبا به اندازه قدمتصنعتنان است.
الكل مورد بحث از راههاى گوناگونى تهيه مىشود كه مىتوانآنها را به دو روش كلى تقسيم نمود: روش طبيعى(تخمير) و روشصنعتى. ذيلا اين روشها را مورد مطالعه قرار مىدهيم:
الف - روش تخمير يا فرمانتاسيون (22)
در حقيقت پديده تخمير چيزى جز تجزيه قند ني
ست. نهايت قند بهصورتهاى گوناگون در طبيعتيافت مىشود:انگور،كشمش،خرما،جو،برنج، سيبزمينى، ذرت و مانند اين ها به ميزان زيادى قند در بردارند ولذا اينگونه مواد مىتواند منابع اوليه جهت تهيه مايع الكلى باشد.
قارچ يا مخمرها موجوداتى هستند كه قادرند به طريق بىهوازىرشد نمايند; يعنى در محيط واجد اكسيژن فراوان، مخمرها موادقندى را با تنفس هوازى به گاز كربنيك و آب تجزيه مىكنند. و درغياب اكسيژن، مواد قندى را تخمير و گاز كربنيك و اتانول يا الكلاتيل توليد مىكنند.
