بخشی از مقاله
مقدمه
فشار خون بالا به دلیل شیوع بالای آن و همراهی با بیماریهای قلبی ـ عروقی یک مشکل بهداشتی ـ درمانی در کشورهای صنعتی و در حال توسعه است، به طوری که در کشورهای صنعتی ۵۲% بزرگسالان و ۰۶% افراد بالای ۰۶ سال مبتلا به این بیماری هستند و در کشورهای در حال توسعه فشارخون بالا از جمله بیماریهای غیرواگیری است که شیوع آن افزایش چشمگیری دارد و تا ۵۲% افراد بزرگسال به آن مبتلا هستند.۲،۱
فشارخون بالا اگر درمان نشود، عوارض بسیاری در اعضای حیاتی بدن مانند کلیه، مغز، چشم و قلب به وجود میآورد و برای بیماریهای عروق کرونر یک عامل خطرساز زمینهای است و موجب از کارافتادگی، مرگ و تحمیل هزینههای بی شمار به جامعه میشود. از طرفی این بیماری قابل کنترل است و با کاهش فشار خون بالا و کنترل آن، عوارض ناشی از این بیماری به طور قابل ملاحظهای کاهش خواهد یافت به طوری که در ۵۲ سال گذشته در کشورهای غربی با تشخیص و درمان این بیماری ۹۴٪ مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی و ۸۵٪ مرگ و میر ناشی از بیماریهای عروق مغز کاهش یافته است.۲،۱
شیوع فشار خون بالا در کشورهای مختلف متفاوت است.۳۱-۳ برخی مطالعهها حاکی از افزایش شیوع آن در نقاط مختلف دنیا میباشند.۵۱ ،۴۱ در ایران در نقاط مختلف برحسب جمعیت مورد مطالعه و معیارهای قراردادی مورد استفاده در تعریف فشارخون درصدهای متفاوتی از شیوع آن گزارش شده است.۵۲-۶۱ در مورد رابطه بین جنس و فشار خون بالا در سایر کشورها در اغلب مطالعهها شیوع در مردان بیشتر است؛۶۲،۷،۶،۳ در مطالعههای انجام شده در ایران این شیوع در زنان بیشتر۷۲،۷۱،۰۲،۶۱ بوده است و در برخی مطالعهها شیوع در دو جنس تفاوت معنیدار گزاش نشده است.۸۲،۳۲ بیشتر مطالعههای خارجی و داخلی نشاندهندهی رابطهی (همبستگی) مستقیم و مثبت فشارخون بالا با افزایش سن و نمایهی تودهی بدن هستند.۶۳،۸۲،۳۲،۱۲-۹۱،۷۱ ۴۱،،۶،۳ شیوع انواع فشار خون ثانویه در جمعیت به طور دقیق مشخص نیست. گرچه در مردان میانسال، شیوع آن ۶٪ گزارش شده ولی در مراکز ارجاعی که بیماران با روشهای تهاجمی تشخیص داده میشوند، شیوع آن تا ۵۳٪ نیز گزارش شده است.۷۳ با
توجه به اهمیت فشار خون بالا این مطالعه برای تعیین شیوع فشار خون بالا و رابطهی آن با سن، جنس و نمایهی تودهی بدن در افراد بالای ۵۱ سال جمعیت تحت پوشش عرصهی آموزش پزشکی جامعهنگر کرمانشاه انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه برگرفته از دادههای طرح تحقیقاتی »بررسی وضعیت سلامت و بیماری در جمعیت تحت پوشش عرصهی آموزش پزشکی جامعهنگر کرمانشاه« است. این عرصه در شمال شرق شهر کرمانشاه واقع شده و شامل یک پلیکلینیک تخصصی، سه مرکز بهداشتی ـ درمانی و سه پایگاه بهداشتی است که ۴۲۳۷۹ نفر در قالب ۵۹۳۱۲ خانوار را تحت پوشش دارد. در خرداد ۲۸۳۱ ابتدا جمعیت عرصه مورد سرشماری خانه به خانه قرار گرفت و طی آن به هر خانوار یک شماره اختصاص داده شد. سپس با استفاده از اطلاعات حاصل، ۵۹۴۸ نفر (۷۵۹۱ خانوار، حدود ۰۱٪ کل جمعیت تحت پوشش) به روش تصادفی سیستماتیک برای بررسی وضعیت سلامت و بیماری انتخاب شدند. این خانوارها پس از توجیه توسط افرادی که قبلاﹰ در زمینهی اهداف رفتاری پژوهش، آموزش لازم را کسب کرده بودند، توسط ده تیم (هر تیم شامل دو نفر پزشک مرد و زن و یک کاردان بهداشت خانواده) که به در منازل خانوارهای نمونه مراجعه میکردند، مورد معاینهی کامل بالینی قرار گرفتند. پزشکان معاینهگر، روشهای معاینهی ارگانهای مختلف را به خوبی میدانستند و چک لیستی مبتنی بر اهداف برای یافتههای حاصل از معاینهها و مشاهدههای بالینی برای هر یک از نمونهها تکمیل شد. از جملهی این معاینهها اندازهگیری فشار خون، قد و وزن برای افراد ۵۱ ساله و بیشتر (۷۴۱۵ نفر) بود. فشار خون هر فرد یک بار در حالت نشسته با فشارسنج عقربهای مارک ریشتر اندازهگیری شد و بدون در نظر گرفتن سابقهی فشار خون بالا و مصرف داروهای کاهندهی فشارخون، اندازهی آن ثبت شد.
متغیر فشار خون در جمعیتهای انسانی توزیع نرمال دارد و تعیین مرز بین فشار خون بالا و طبیعی قراردادی و اختیاری است. در این مطالعه برای طبقهبندی فشار خون و تعیین مرز بین فشار خون طبیعی و غیر طبیعی از طبقهبندی ارایه شده در JNC-7 (جدول ۱) استفاده شد.۳۱
دکتر علی عزیزی و همکاران شیوع فشارخون در جمعیت تحت پوشش آموزش پزشکی جامعهنگرکرمانشاه ۵۲۳
دادهها پس از جمعآوری با استفاده از آمار توصیفی (درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمونهای مجذور خی و تی) تجزیه و تحلیل شد.
جدول ۱- طبقهبندی انواع پرفشاری خون
یافتهها
افراد ۵۱ ساله و بیشتر در این مطالعه، ۷۴۱۵ نفر شامل ۹/۶۵% زن و ۱/۳۴% مرد با میانگین سن ۱/۵۱+۴/۴۳ سال بودند. از این تعداد، در ۰۵۷۴ نفر فشار خون سیستولی و ۱۲۷۴ نفر فشار خون دیاستولی ثبت شد.
متغیر فشارخون
طبیعی (۰۸ < و ۰۲۱(<
پیش فشار خونی بالا (۹۸ -۰۸ یا ۹۳۱- ۰۲۱) فشار خون بالای درجه ۱ (۹۹- ۰۹ یا ۹۵۱-۰۴۱) فشارخون بالای درجه
۲ (۰۰۱ ≥ یا ۰۶۱(≥
سیستولی دیاستولی
(میلیمترجیوه) (میلیمترجیوه)
۰۲۱< و ۰۸ <
۹۳۱- ۰۲۱ یا ۹۸- ۰۸
۹۵۱- ۰۴۱ یا ۹۹- ۰۹
۰۶۱ ≥ یا ۰۰۱ ≥
میانگین فشارخون سیستولی (۶/۷۱±۳/۹۱۱ میلیمتر جیوه) و دیاستولی (۳/۲۱±۱/۶۷ میلیمتر جیوه) در مردان بیشتر از میانگین فشار سیستولی (۳/۹۱±۱/۶۱۱) و دیاستولی (۴/۴۱±۳/۳۷ میلیلیتر جیوه) در زنان بود (۱۰۰۰/۰.(P= اما میانگین نمایهی تودهی بدن در زنان
(۱/۶±۴/۵۲) بیشتر از مردان (۲/۴±۲/۳۲ کیلوگرم بر مترمربع) گزارش شد (جدول ۲).
جدول۲- میانگین و انحراف معیار نمایهی تودهی بدن، فشارخون سیستولی و دیاستولی در افراد مورد مطالعه
متغیر هر دو جنس زنان مردان مقدار * P
نمایهی تودهی بدن (کیلوگرم بر مترمربع) *۲۴/۵ ± ۴/۴۲ ۱/۶ ±۴/۵۲ ۲/۴ ± ۲/۳۲ ۱۰۰۰/۰
فشار خون سیستولی (میلیمتر جیوه) ۶/۸۱ ± ۵/۷۱۱ ۳/۹۱ ± ۱/۶۱۱ ۶/۷۱ ± ۳/۹۱۱ ۱۰۰۰/۰
فشار خون دیاستولی (میلیمتر جیوه) ۶/۳۱ ± ۵/۴۷ ۴/۴۱ ± ۳/۳۷ ۳/۲۱ ± ۱/۶۷ ۱۰۰۰/۰
* مقدار p از آزمون تی به دست آمده است.
جدول ۳- شیوع فشارخون بالا و رابطهی آن با جنس در جمعیت مورد مطالعه
متغیر فشارخون مرد زن کل
تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد
طبیعی (۰۸< و ۰۲۱(< ۴۸۳۱ ۸/۶۶٪ ۳۱۹۱ ۳/۲۷٪ ۷۹۲۳ ۹/۹۶٪
پیش پرفشاری خون (۹۸ -۰۸ یا ۹۳۱- ۰۲۱) ۵۷۳ ۷/۸۱٪ ۰۷۳ ۴۱٪ ۵۴۷ ۸/۵۱٪
فشار خون بالای درجهی ۱ (۹۹-۰۹ یا ۹۵۱- ۷۸۱ ۹٪ ۵۸۱ ۷٪ ۲۷۳ ۹/۷٪
۰۴۱)
فشار خون بالای درجهی ۲ (۰۰۱≥ یا ۰۶۱(≥ ۷۲۱ ۱/۶٪ ۷۷۱ ۷/۶٪ ۴۰۳ ۴/۶٪
جمع ۳۷۰۲ ۰۰۱٪ ۵۴۶۲ ۰۰۱٪ ۸۱۷۴ ۰۰۱٪
۱۰۰۰/۰p= ,۳ df= ,۵/۴۲ =۲χ
جدول ۳ توزیع فراوانی نسبی (شیوع) انواع فشار خون را فشاری خون در کل ۸/۵۱% (مردان۱/۸۱% و زنان۴۱%)
نشان میدهد. شیوع فشار خون بالای درجهی ۱ و ۲ در کل، گزارش شد. تفاوت شیوع فشارخون بالا در مردان و زنان از
۳/۴۱% (۱/۴۱% مردان و ۷/۳۱٪ زنان) و شیوع پیش پر نظر آماری معنیدار بود (۱۰۰۰/۰.(P <
۶۲۳ مجلهی غدد درونریز و متابولیسم ایران دورهی دهم, شمارهی ۴، آبان ۷۸۳۱
جدول ۴ فراوانی نسبی فشار خون بالا را در گروههای توزیع فشار خون را در گروههای سنی مختلف معنیدار
سنی مختلف نشان میدهد. در گروههای سنی مختلف از ۵۱ نشان داد (۱۰۰۰/۰.(P< به عبارتی، فراوانی فشارخون بالا در
تا ۵۶ ساله فشارخون طبیعی بیشترین فراوانی را دارد اما در گروههای سنی بالاتر، بیشتر بود. در افراد با سن بیشتر از
گروه سنی ۵۶ ساله و بیشتر، فشارخون بالای درجهی ۱ ۵۶ سال شیوع فشار خون بالای درجهی ۱ و ۲، ۷/۰۶% بود.
(۵/۲۳٪) بیشترین فراوانی را دارد. آزمون مجذور خی، تفاوت
جدول ۴- رابطهی فشار خون با سن در جمعیت مورد مطالعه
سن (سال) ۴۲ - ۵۱ ۴۳ – ۵۲ ۴۴ - ۵۳ ۴۵ - ۵۴ ۴۶ - ۵۵ ۵۶ ≥ جمع
فشار خون(میلیمتر جیوه)
طبیعی (۰۸ < و ۰۲۱ (< ۶۱۳۱ ۷۸۷ ۸۵۷ ۴۰۱ ۴۰۱ ۲۵ ۷۹۲۳
۸/۶۸٪ ۷/۷۷٪ ۹/۸۶٪ ۸/۴۳٪ ۸/۴۳٪ ۳/۵۲٪ ۹/۹۶٪
پیش پرفشاری خون ۰۴۱ ۱۶۱ ۲۰۲ ۰۴۱ ۳۷ ۹۲ ۵۴۷
(۹۸ -۰۸ یا ۹۳۱- ۰۲۱) ۲/۹٪ ۹/۵۱٪ ۴/۸۱٪ ۴۲٪ ۴/۴۲٪ ۱/۴۱٪ ۸/۵۱٪
فشار خون بالای درجهی ۱ ۸۳ ۰۴ ۵۷ ۱۸ ۱۷ ۷۶ ۲۷۳
(۹۹- ۰۹ یا ۹۵۱- ۰۴۱) ۵/۲٪ ۹/۳٪ ۸/۶٪ ۹/۳۱٪ ۷/۳۲٪ ۵/۲۳٪ ۹/۷٪
فشار خون بالای درجه ۲ ۲۲ ۵۲ ۵۶ ۳۸ ۱۵ ۸۵ ۴۰۳
(۰۰۱ ≥ یا ۰۶۱(≥ ۵/۱٪ ۵/۲٪ ۹/۵٪ ۲/۴۱٪ ۱/۷۱٪ ۲/۸۲٪ ۴/۶٪
جمع ۶۱۵۱ ۳۱۰۱ ۰۰۱۱ ۴۸۵ ۹۹۲ ۶۰۲ ۸۱۷۴
۰۰۱٪ ۰۰۱٪ ۰۰۱٪ ۰۰۱٪ ۰۰۱٪ ۰۰۱٪ ۰۰۱٪
۱۰۰۰/۰p= ,۵۱ df= ,۲۷/۰۰۱ =۲χ
جدول ۵ - رابطهی فشار خون با نمایهی تودهی بدن در جمعیت مورد مطالعه
فشار خون (میلی متر نمایهی تودهی بدن (کیلوگرم بر
جیوه) مترمربع)
کمتر ۴۲- ۰۲ و جمع
از۰۲ ۰۲ بالاتر
طبیعی ۵۵۷ ۱۷۳۱ ۴۴۱۱ ۰۷۲۳
(۰۸ < و ۰۲۱ (< ۸/۵۸٪ ۸/۴۷٪ ۴/۸۵٪ ۰۷٪
پیش پرفشاری خون ۸۷ ۴۵۲ ۲۰۴ ۴۳۷
(۹۸ -۰۸ یا ۹۳۱- ۹/۸٪ ۹/۳۱٪ ۵/۰۲٪ ۷/۵۱٪
۰۲۱)
فشار خون بالای ۰۳ ۲۲۱ ۷۱۲ ۹۶۳
درجهی ۱ ۴/۳٪ ۷/۶٪ ۱/۱۱٪ ۹/۷٪
(۹۹- ۰۹ یا ۹۵۱-
۰۴۱)
فشار خون بالای ۷۱ ۶۸ ۵۹۱ ۸۹۲
درجهی ۲ ۹/۱٪ ۷/۴٪ ۰۱٪ ۴/۶٪
۰۱ یا ≥ ۰۶۱≥
جمع ۰۸۸ ۳۳۸۱ ۸۵۹۱ ۱۷۶۴
۰۰۱٪ ۰۰۱٪ ۰۰۱٪ ۰۰۱٪
۱۰۰۰/۰p= ,۶ df= ,۲۰/۶۲ =۲χ
جدول ۵ فروانی نسبی افراد گروههای مختلف مبتلا به فشار خون بالا را بر حسب نمایهی تودهی بدن نشان میدهد. ۳/۵٪ افراد با نمایهی تودهی بدن کمتر از ۰۲ کیلوگرم بر متر مربع (لاغر)، ۴/۱۱٪ افراد با نمایهی تودهی بدن ۰۲ تا ۵۲ کیلوگرم بر متر مربع (طبیعی) و ۳/۴۱٪ افراد با نمایهی تودهی بدن بیشتر از ۵۲ کیلوگرم بر متر مربع (دچار اضافه وزن و چاق) دارای فشارخون بالای درجهی ۱ و ۲ بودند. تفاوت شیوع فشار خون بالا در گروههای مختلف نمایهی تودهی بدن از نظر آماری معنیدار بود (۱۰۰۰/۰.(P< ۵/۱۴٪
(۳/۹۴٪ زنان و ۶/۱۳٪ مردان) افراد مورد مطالعه، نمایهی تودهی بدن بیشتر از ۵۲ کیلوگرم بر متر مربع داشتند. آزمون مجذور خی، تفاوت توزیع نمایهی تودهی بدن را در مردان و زنان معنی دار نشان داد.
