بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین راه حل های کاهش مسئله فقر که در بسیاری از کشورهای دنیا نیز اجرا شده ، بحث توانمندسازی افراد ناتوان و نیازمند در جامعه است . توانمندسازی به عنوان یکی از راه هایی افزایش بهره وری از استعدادها و توانایی های بالقوه افراد ، تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر میزان مشارکت و انسجام اجتماعی ، سطح آگاهی و اطلاعات افراد و میزان اعتماد اجتماعی است که در مجموع تحت عنوان مفهوم سرمایه های اجتماعی قابل بحث و بررسی است .بنابراین می توان گفت میزان برخورداری هر فرد از این سرمایه ها ، در چگونگی و میزان توانمندی وی در جامعه و ارتقاء و بهبود سطح زندگی اجتماعیش نقش موثری دارد.
پژوهش حاضر با هدف کلی بررسی رابطه سرمایه اجتماعی بر توانمندسازی مددجویان تحت پوشش کمیته امداد انجام شده است و در این زمینه از نظریات اندیشمندانی همچون کلمن،بوردیو و پاتنام و رویکردهای توانمندسازی استفاده شده است. روش نمونه گیری تصادفی و حجم نمونه شامل 352 نفر از مددجویان تحت پوشش کمیته امداد شهرستان بهارستان می باشد.نتایج حاکی از آن است که بین میزان سرمایه اجتماعی و میزان توانمندی فردی-روانی، بین سرمایه اجتماعی و میزان توانمندی اقتصادی و بین سرمایه اجتماعی و میزان توانمندی اجتماعی-فرهنگی مددجویان تحت پوشش کمیته امداد رابطه مستقیم و معنادار وجود دارد.
آزمون فرضیه در زمینه رابطه متغیر های زمینه ای پژوهش با متغیر وابسته - میزان توانمندی - بیانگر این است که از بین متغیر هایی نظیر سن ، جنسیت ، درآمد ، وضعیت اشتغال ، تعداد فرزندان ، تحصیلات ، وضعیت تاهل و . . تنها میان تحصیلات و وضعیت تاهل پاسخگویان با میزان توانمندی افراد ارتباط وجود دارد.
نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی بین متغیرهای مستقل و مولفه های متغیر وابسته پژوهش بیانگر این مطلب می باشد که در میان مولفه های متغیر وابسته - میزان توانمندسازی - ، میزان تاثیر گذاری مشارکت اجتماعی بر توانمندسازی در بیش ترین حد و روابط اجتماعی در کمترین حد بوده است و در نهایت می توان تاثیرگذاری سرمایه اجتماعی بر توانمندسازی را با ترکیب ابعاد چهارگانه مورد نظر این پژوهش ، پذیرفت.
مقدمه
در جهان امروز، علی رغم پیشرفت در زمینه های مختلف علمی، هنوز بشر نتوانسته مشکل فقر و محرومیت بخش عظیمی از جامعه جهانی را حل نماید. هنوز گروه های مختلفی از مردم؛ از داشتن شغل، مسکن، غذا، بهداشت و .... محروم هستند. این مسئله متفکران حوزه علوم انسانی و اجتماعی را به سوی ایجاد زمینه های فقرزدایی و کاهش محرومیت سوق داده و سبب شده تا رویکردهای رفاهی از سوی برخی از صاحبنظران به عنوان راه حلی برای کاهش فقر و ایجاد زمینه های توسعه اجتماعی- اقتصادی، ارائه شود.
رویکردهای رفاهی، رهیافت هایی هستند که بیشتر تاکید به ارائه خدمات و حمایت های مالی به افراد فرودست جامعه دارد و سعی دارد تا با تقدیم کمک های اولیه به محرومین، رفاه اجتماعی را در سطح جامعه گسترش دهد.
از این رو در دهه های اخیر رویکرد توانمندسازی در نقد رویکردهای رفاهی که مبتنی بر ارائه خدمات مالی است و افراد را تبدیل به گیرندگان و مستمری بگیران صرف کمک های اولیه می نماید، ارائه شد. بنا بر تعریف، توانمندسازی به معنای توجه به نیازهای استراتژیک افراد و ارتقای موقعیت اجتماعی، سیاسی و تقویت بنیه اقتصادی آنان است، به نحوی که قادر به بهره گیری از استعداد ها و قابلیت های خود باشند و به انسانهای مستقل و فعال در تحول جامعه تبدیل شوند که بدون نیاز به دریافت کمک از هرگونه منبعی امور مربوط به خود و خانواده شان را اداره نمایند. بنابراین توانمندسازی افراد، بویژه اقشار محروم جامعه یکی از مهمترین راه های کاهش فقر و نابرابری اجتماعی در جامعه است.
با این حال توانمندسازی فرایندی پیچیده و چند بعدی است که عوامل مختلفی در آن نقش دارد، از جمله عوامل تاثیرگذار بر افزایش توانایی و توانمندسازی افراد، میزان برخورداری آنها از سرمایه های اجتماعی است.
کمیته امداد امام خمینی به عنوان یکی از بزرگترین نهادهای حمایتی در طی سال های اخیر توانسته با تحت پوشش قرار دادن بیش از ده درصد افراد محروم و آسیب دیده مناطق مختلف کشور - بنا بر آمار اعلام شده در سالنامه آماری کمیته امداد، - 1391، در جهت فقرزدایی و کاهش نابرابری های اجتماعی اقدامات موثری انجام دهد، با این حال هنوز پدیده فقر دربسیاری از نقاط سرزمینمان به چشم می خورد و این مسئله کارشناسان و برنامه ریزان حوزه مسائل اجتماعی را بر آن داشته تا با ارائه راهکارهایی علمی و عملی در جهت کاهش فقر گام بردارند.
یکی از مهمترین راه حل های کاهش مسئله فقر که در بسیاری از کشورهای دنیا نیز اجرا شده ، بحث توانمندسازی افراد ناتوان و نیازمند در جامعه است . تاکید بر توانمندسازی افراد به دلیل اهداف توسعه ای و نقشی که در تعالی و رشد اقتصادی جوامع دارد، صورت گرفته است. به نظر می رسد که توانمندسازی اعضای جامعه و مشارکت آنان در فرایندهای مختلف زندگی به عنوان یکی از عوامل مهم در اجرای موفقیت آمیز برنامه های مبارزه با فقر تلقی می شود. توانمندسازی به عنوان یکی از راههایی افزایش بهره وری از استعدادها و توانایی های بالقوه افراد ، تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر میزان مشارکت و انسجام اجتماعی ، سطح آگاهی و اطلاعات افراد و میزان اعتماد اجتماعی است که در مجموع تحت عنوان مفهوم سرمایه های اجتماعی قابل بحث و بررسی است.
بنابراین می توان گفت میزان برخورداری هر فرد از این سرمایه ها ، در چگونگی و میزان توانمندی وی در جامعه و ارتقاء و بهبود سطح زندگی اجتماعیش نقش موثری دارد. با توجه به مسائل ذکر شده به نظر می رسد، بررسی تاثیر سرمایه های اجتماعی و مولفه های آن در توانمندسازی افراد بویژه محرومین و اقشار آسیب دیده اجتماعی ، لازم و ضروری است . . از این رو در این پژوهش برآنیم، تا ضمن پرداختن به مفاهیم و مولفه های سرمایه اجتماعی، به نقش و تاثیر آن در توانمندسازی مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی - ره - بپردازیم.
پیشینه تجربی پژوهش
ریاحی - 1386 - در مطالعهای با عنوان »توصیف رابطه بین سرمایه اجتماعی با سلامتی و تبیین ساز و کارهای تأثیر گذار« دریافت که سرمایه اجتماعی از طریق تأثیر عناصر ترکیبی سرمایه اجتماعی چون سازوکارهای روانی و اجتماعی مؤثر بر سلامتی در سطح فردی از طریق مشارکت در شبکهها یا پیروی از هنجارهایی نظیر تقویت عزت نفس، افزایش حمایت اجتماعی، عمل کردن به سرمایه اجتماعی به عنوان ضربه گیر و بالا بودن سطوح مشارکت و اعتماد اجتماعی در سطح جمعی، موجب بهبود وضعیت سلامت شهری شهروندان در ابعاد فردی و عمومی شده و به پیشگیری و درمان بیماریهای شهروندان کمک میکنند.
ملکی و نژاد سبزی - 1389 - در مقاله خود تحت عنوان »رابطه مؤلفههای سرمایه اجتماعی خانواده با خشونت خانگی علیه زنان در شهر خرم آباد« برای بررسی رابطه مذکور با استفاده از فرمول کوکران، 383 نفر از زنان شوهردار تحت پوشش مراکز بهداشتی - درمانی شهری شهر خرم آباد را مورد بررسی قرار دادهاند.
یافتهها حاکی از آن بود که -1 کمترین تجربه خشونت خانگی در حوزه خشونت فیزیکی مستقیم و بیشترین موارد در حوزه خشونت فیزیکی غیر مستقیم و روانی - عاطفی است -2 در حدود نیمی از افراد بررسی شده دارای سرمایه اجتماعی خانوادگی در حد زیاد و خیلی زیاد و مابقی دارای سرمایه اجتماعی متوسط و کم بودند -3 سرمایه اجتماعی و مؤلفههای آن نقش تعیین کنندهای در خشونت خانگی علیه زنان داشتند، به نحوی که سرمایه اجتماعی به تنهایی 58 درصد واریانس خشونت خانگی را تعیین میکند.-4 در تحلیل چند متغیره، پس از سرمایه اجتماعی، متغیر تحصیلات زن مهمترین تبیین کننده خشونت خانگی علیه زنان و مؤثرترین منبع با ارزش اجتماعی در فرایند توانمندسازی زنان شناخته شد.
سیدان و عبدالصمدی - 1390 - در پژوهشی با عنوان »رابطه سرمایه اجتماعی و سلامت روان زنان و مردان« از روش پیمایشی استفاده کرده و نمونه مورد بررسی شامل 300 نفر از زنان و مردان شاغل در آموزشکده های آموزش و پرورش بودند.
