بخشی از مقاله
چکیده
در کشور ایران، بیماری مالاریا در اکثر مناطق کنترل و ریشه کن شده است ولی هنوز هم در نواحی جنوب و جنوب شرق کشور هر ساله شاهد ابتلای افراد زیادی به این بیماری هستیم و دولت هر ساله هزینههای گزافی را جهت دریافت این مبتلایان متحمل میشود. شیوع و توسعه این بیماری وابستگی زیادی با شرایط محیطی و آب و هوایی دارد. پارامترهایی مانند دما، رطوبت، پوشش گیاهی و وجود آبگیرها در بروز اپیدمی این بیماری مؤثر هستند.
با توجه به این نکته که از طریق داده های ماهوارهای - تکنیکهای سنجش از دور - میتوان اطلاعات محیطی و آب و هوایی را در محدودههای وسیع و بصورت سریع بدست آورد و همچنین با استفاده از توابع تحلیلی GIS ، میتوان مناطق با پتانسیل بالای شیوع را مشخص کرد. این کار به انجام فعالیتهای پیشگیری قبل از شیوع بیماری کمک میکند که به کاهش آمار مبتلایان و همچنین کمک به اقتصاد کشور منجر خواهد شد.
در این پژوهش ابتدا پارامترهای مناسب محیطی و آب و هوایی لازم برای شیوع بیماری با استفاده از تصاویر لندست 7ETM+ با بکارگیری روشهای مناسب، بدست میآیند و سپس این پارامترها به صورت لایههای اطلاعاتی مجزا در آمده در مرحله بعد وزن هرکدام از پارامترها در شیوع بیماری مشخص شدند. سپس با استفاده از همپوشانی وزندار در محیط GIS مناطق مستعد برای شیوع بیماری مشخص گردیدند. برای ارزیابی نتایج بدست آمده از آمار شیوع بیماری در سالهای گذشته استفاده شد. بدین صورت که با استفاده از آمار شیوع و محاسبه چندین شاخص زمینی با بررسی آنها بهترین شاخص برای ارزیابی نتایج مشخص گردید. نتایج حاصل از مقایسه تطابق قابل قبولی نشان داد.
.1 مقدمه
بیماری مالاریا بوسیله گونههای مختلف پشه آنوفل که در شرایط بخصوصِ طبیعی رشد نموده، منتشر می شود. این بیماری باعث اختلالات جسمی در انسان یا حیوان - میزبان - میگردد. از مدتها پیش، متخصصان بهداشت و حشره شناسان سعی نمودهاند چرخه زیستی و رفتار پشه آنوفل را مطالعه و شرایط محیطی مناسب جهت رشد و فعالیت آن را مشخص کنند .[1] علیرغم پژوهشهای زیادی که در خصوص بیماری مالاریا صورت گرفته، این بیماری هنوز هم یکی از مشکلات اصلی بهداشت جهانی است و پرسشهای بدون پاسخ زیادی در مورد آن وجود دارد.
یکی از مهم ترین پرسشها این است که، بهترین روش کنترل و جلوگیری از شیوع این بیماری چیست؟ در این پژوهش سعی شده است با ارائه روشی برای تعیین مناطق با پتانسیل شیوع بالا در قالب استفاده از دانش سنجش از دور و دادههای محیطی - آب و هوایی - ، پژوهشگران را در یافتن پاسخ برای سؤال فوق یاری نمود. مالاریا در نواحی استوائی و برِاستوائی کره زمین یافت میشود و شیوع آن در بیش از 100 کشور جهان روی میدهد [2] و .[3] بیش از %40 درصد مردم دنیا در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. سازمان بهداشت جهانی - WHO - تخمین زده است که سالانه 300 تا 500 میلیون مورد شیوع مالاریا روی می دهد و 1/5 تا 2/7 میلیون نفر در اثر مالاریا جان خود را از دست میدهند .[2]
شکل : 1 توزیع مالاریا در جهان [2] [WHO/TDR]
در کشور ایران این بیماری در اکثر مناطق کنترل و ریشهکن شده است ولی این بیماری هنوز در نواحی جنوب و جنوب شرقی ایران وجود دارد و هر ساله افراد زیادی در این مناطق به آن مبتلا میشوند.
شکل : 2 مناطق شیوع مالاریا در ایران [1]
دادههای RS می توانند در تعیین رابطه بین عوامل محیطی - آب و هوائی - و شیوع مالاریا کمک کنند. استفاده از این دانش میتواند منجر به ایجاد یک سیستم کنترلی گردد که قادر به پیش بینی امکان شیوع بیماری در اثر تغییرات محیطی مناسب جهت رشد پشه ها باشد.
.2 اثرات مستقیم آب و هوایی بر روی شیوع مالاریا
شرایط آب و هوایی بصورت مستقیم روی رشد و توسعه پشه و انگل که در نهایت منجر به شیوع بیماری میشود، تأثیر میگذارند.[1] پارامترهایی همچون دما و رطوبت و همچنین وجود سطوح آبی و پوششهای گیاهی در شیوع این بیماری مؤثر میباشند.
.1-2 دما
دلایل اهمیت دما را در مواردی چون سرعت نشو و نمای مراحل نابالغ پشهها - بالغ شدن پشهها - ، تکرر خونخواری پشهها و سرعت انتقال انگل، میزان بقاء پشههای بالغ و زمان رشد انگلها در پشه بیان نمود. با بررسیهای انجام شده، محدوده مناسب دمایی برای شیوع بیماری مالاریا در جنوب و جنوب شرقی ایران با توجه به گونههای موجود حشره، 25 تا 35 درجه سانتیگراد بدست آمد .[1]
.2-2 رطوبت نسبی
رطوبت یکی از فاکتورهایی است که تأثیری مستقیم روی بقاء پشهها دارد. بعبارت دیگر یکی از عوامل مهم رشد و انتشار پشه آنوفل میباشد. گونههای مختلف نیاز به رطوبتهای متفاوت دارند. با بررسیهای انجام شده، محدوده مناسب رطوبت نسبی برای شیوع بیماری مالاریا در جنوب و جنوب شرقی ایران با توجه به گونههای موجود حشره، 50 تا 80 درصد بدست آمد .[1]
.3-2 وجود سطوح آبی
تخمریزی و انتشار اولیه پشه آنوفل در آب است که به صورت لارو ظاهر میشود. از آنجائی که طول پرواز پشهها محدود است و لازم است تخم ریزی در آبگیرها انجام شود، فراوانی حشرات در اطراف جاهایی که آب وجود دارد بیشتر است . [1] طول پرواز پشهها بر حسب گونههای موجود در جنوب و جنوب شرق ایران 2 کیلومتر در نظر گرفته شد[4] و .[5] بنابراین از سطوح آبی به فاصله 2 کیلومتر به عنوان مناطق مناسب از نظر وجود سطوح آبی در نظر گرفته شد.
.4-2 پوششهای گیاهی
پوشش گیاهی نقشی مهم اما غیر مستقیم در فراوانی مالاریا دارد. نقش پوششهای گیاهی به عنوان استراحتگاههای مناسب بعد از خروج از شفیره، مکانهای مناسب برای تغذیه پشههای نر - تغذیه از شیره گیاهی - و همچنین ایجاد مکانهای مناسب برای گونههای سایه دوست میباشد. بنابراین از پوششهای گیاهی به فاصله 2 کیلومتر به عنوان مناطق مناسب از نظر وجود پوششهای گیاهی در نظر گرفته شد .[1]
.3 منطقه مطالعاتی و تصویر ماهوارهای استفاده شده
شهرستان میناب به عنوان منطقه مطالعاتی در این پژوهش انتخاب گردید. این شهرستان در شرق استان هرمزگان و در کنارههای خلیجفارس و دریای عمان در محدوده 26 درجه و 7 دقیقه تا 27 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی و 56 درجه و 48 دقیقه تا 57 درجه و 50 دقیقه طول شرقی قرار دارد.
