بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین تصور از بدن و اقدام برای تغییر در بدن در جمعیت جمعیت عادی 18 تا 45 سال شهر مشهد انجام شد. روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری این پژوهش جمعیت عادی 18 تا 45 سال شهر مشهد در سال 1393 میباشند که 1505176 نفر در گروه سنی 18 تا 45 سال بودهاند. حجم نمونه آماری از طریق فرمول کوکران برابر با 400 نفر انتخاب گردید و به پرسشنامه روابط چند بعدی خود - بدن و سوالات اقدام برای تغییر بدن پاسخ دادند.
داده ها با استفاده از روشهای آماری میانگین و انحراف استاندارد و ضریب همبستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند . نتایج نشان داد مقدار ضریب همبستگی بین ارزیابی وضع ظاهری با اقدام برای تغییر بدن 0/52، ضریب همبستگی بین مولفه دلمشغولی با اضافه وزن یا وزن ذهنی با اقدام برای تغییر بدن 0/46، ضریب همبستگی بین مولفه رضایت از نواحی بدن با اقدام برای تغییر بدن 0/39 و ضریب همبستگی بین تصور از بدن با اقدام برای تغییر بدن 0/58 و همه آنها در سطح P<0/01 معنادار هستند.
مقدمه
اهمیت یافتن بدن و ارائه هویت بدنی از پیامدهای اساسی جامعه مصرفی است که در آن افراد با تغییر ویژگیهای ظاهری بدن خود مبادرت به ساخت بدن اجتماعی یعنی بدنی که از نظر وضعیت ظاهری، آرایشی و پوششی مقبول نظام اجتماعی است، مینمایند. از جمله حوزههایی که در جامعه مصرفی، افراد به اختیار خود در آن دخل و تصرف دارند، حوزه مدیریت ظاهر است که از طریق ایجاد تغییر در بدن به آن میپردازند. تصور از بدن به مفهوم ادراک و احساسات نسبت به بدن خویش است و شامل برآورد اندازه بدن و میزان جذابیت بدن میباشد و احساسات وابسته به شکل و اندازه بدن میباشد . - Garousi,2012 -
اختلاف بین بدن واقعی و بدن ایدهآل موجب عدم رضایت از بدن خواهد شد و یکی از متداولترین رفتارها که تحت تاثیر عدم رضایت از بدن صورت میگیرد تغییر در شکل بدن و تغییر در وزن میباشد که منجر به بسیاری از معضلات سلامتی مانند کاهش اعتماد به نفس و تغییر در الگوی تغذیهای - غذاهای کم کالری، قرصهای رژیمی،... - میشود و همچنین رفتارهایی مضر برای تغییر در شکل بدن صورت میگیرد مانند رژیمهای سخت غذایی که سبب بروز بیاشتهایی و یا پرخوری عصبی - بولیمیا - یا اختلال در تغذیه میگردد، ورزشهای سخت، استفاده از ملینها ، ادرارآورها و جراحیهای زیبایی که مصداقی از فعالیتهای هجومی به بدن میباشد.
داگلاس یکی ازصاحب نظران حوزه انسان شناسی بدن را به مثابه یک متن فرهنگی درنظر می گیرد که ارزش های فرهنگی ، اشتغالات واضطرابات یک فرهنگ خاص را منعکس می سازد وتجلی عینی بدان می بخشد - ذکایی، - 1385 و ازطریق آن می توان یک نظام را شناخت. بدن مملو ازنمادها و استعاره هاست و درآن می توان مطابقتی میان اسقرارمحدودیتهای جسمانی دریک طرف ونظم اجتماعی درطرف دیگر مشاهده نمود. اوبدن انسان را ابزار تفکر درخصوص روابط استعاره ای دانسته و معتقد است که بدن انسانی ، منبع مهمی ازاستعاره ها درباره سازمان یافتگی وسازمان نیافتگی جامعه است. بنابراین بدن های سازمان نیافته ، سازمان نیافتگی جامعه را نشان می دهد.
استفاده از داروهای نیروزا در بین جوانان و ورزشکاران برای افزایش حجم عضلهها با هدف زیبایی و یا شرکت در مسابقات بدنسازی به مرز هشدار رسیده و در بیشتر موارد بروز سکته در سنین پائین و در بین جوانان را به همراه داشته است. بر اساس بررسیهای صورت گرفته، متان، قرص5 mg، دیانوبول، اکسی متانول و در کل قرصهائی از خانواده استروئیدها در میان جوانان بدنساز و برخی ورزشکاران از محبوبیت بالایی برخوردار است.
این در حالی است که ارزیابی متخصصان نشان میدهد مصرف بیرویه این قرصها حملات ناگهانی قلبی، بیماریهای کبدی، سکته مغزی و بالارفتن فشار خون را به همراه دارد. نئومارک - 2003 - 3 دریافت که تقریباً %77 از رفتارهای مضر برای کاهش وزن در بین دختران و %70 در بین پسران به دلیل عدم رضایت از بدن و وزن صورت میگیرد. بیش از نیمی از دختران و بیش از یک سوم پسران به روشهای متداول برای کاهش وزن و تناسب اندام روی میآورند و تمایل به لاغری در میان دختران بیشتر از پسران است.
به دنبال تبدیل شدن جامعه به جامعه جهانی که تحت تأثیر مستقیم رسانهها میباشد در شهر مشهد نیز جوانان بسیاری به دنبال دستیابی به زیبایی هر چه بیشتر و ارائه تصویری منطبق با الگوهای جامعه جهانی میباشند و برای نیل به این هدف اقدام به ایجاد تغییرات در بدن طبیعی خود می نمایند تا به احساس رضایت و اعتماد به نفس دست یابند. از این رو در دنیای امروز جامعهشناسی بدن به دنبال آن است تا تأثیر بدن بر جامعه و جامعه بر بدن را مورد مطالعه قرار دهد. لذا این پژوهش درصد بررسی رابطه بین تصور از بدن و اقدام برای تغییر در بدن در جمعیت جمعیت عادی 18 تا 45 سال شهر مشهد است.
روش پژوهش
روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر جمعیت عادی 18 تا 45 سال شهر مشهد در سال 1393 میباشند. طبق آمارنامه سال 1392 جمعیت شهری در مشهد 2542841 نفر میباشد که 1505176 نفر در گروه سنی 18 تا 45 سال بودهاند. حجم نمونه آماری از طریق فرمول کوکران برابر با 400 نفر برآورد گردید . برای محاسبه ی حجم نمونه نخست اجرای آزمایشی پرسشنامهها در نمونه 30تایی انجام شده است و سپس واریانس متغیرهای تحقیق محاسبه شده است.
بیشترین واریانس مربوط به متغیر » اقدام برای تغییر بدن« به مقدار 0/26 درصد بوده است که به عنوان مقدار پیش واریانس در نظر گرفته شد. سپس جهت محاسبه ی حجم نمونه از فرمول نمونه گیری کوکران استفاده شده است. جهت بررسی و توصیف داده ها از شاخصهای آمار توصیفی آمار توصیفی نظیر فراوانی، درصد، میانگین و انحراف استاندارد و از روش های آمار استنباطی نظیر ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. تمامی این دادهها به وسیله نرم افزار تحلیل آماری SPSS-20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
ابزارهای پژوهش
ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت بود از پرسشنامه روابط چند بعدی خود - بدن، که در زیر به معرفی آن می پردازیم:
الف - پرسشنامه روابط چند بعدی خود - بدن - MBSRQ :46 - پرسشنامه روابط چند بعدی خود - بدن ، یک مقیاس خود سنجی 46 ماده ای است که کش ، وینستد و جاندا آن را درسال 1986 و 1987 برای ارزیابی تصویر بدنی ساختند - گنجی، . - 1384 این ابزار 3 زیر مقیاس دارد : - 1 ارزیابی وضع ظاهری - AE - ، - 2 دلمشغولی با اضافه وزن یا وزن ذهنی - - SW، - 3 رضایت از نواحی بدنی . - BAS - دراین پرسشنامه از افراد درخواست می شود تا میزان توافق خود با هریک ازگویه ها را 1دریک مقیاس پنج گزینه ای علامت گذاری کنند ، که براساس طیف لیکرت ازیک تا پنج نمره گذاری می شود. درمطالعه ای که راحتی - 1383 - انجام داده است بین تصویر بدنی وعزت نفس درنمونه های دانشجویی همبستگی 0/55 بدست آمده است - p < 0/001 - و آلفای کرونباخ کل و خردهمقیاس های AE، SW ، BAS ، درآزمودنی های دانشجو به ترتیب : 0/79، 0/83 و 0/84 ، بوده است.
ب - اقدام برای تغییر بدن: این متغیر با سه دسته سوالات مرتبط با مفهوم بررسی شده است: نخست سوالاتی که مربوط به فکر کردن درخصوص انجام اعمالی جهت زیبایی و اقدام برای آن و سپس بررسی دورههایی که بدون کنترل و زیاد غذا خورده شده و نهایتاً سوال در خصوص روشهایی که برای خنثی کردن اثرات پرخوری و یا جلوگیری از افزایش وزن مورد استفاده قرار گرفته است.
یافته های پژوهش
در بررسی مولفههای مرتبط با اعمال زیبایی 47 درصد افراد مورد بررسی به رژیم غذایی فکر میکردهاند و29/5 درصد نیز برای بهتر شدن ظاهرشان ورزشهای سنگین را در نظر داشتهاند. جراحی بینی فکر 28/2 درصد افراد مورد بررسی در جهت بهتر شدن ظاهرشان بوده و 11 درصد نیز به استفاده از هورمون یا مواد بدن سازی مثل کراتن وپروتئین فکر کردهاند. اما در بررسی اقدامات مرتبط با اعمال زیبایی مشاهده میشود که 33/5 درصد افراد مورد بررسی رژیم غذایی داشتهاند و 20/5 درصد نیز ورزشهای سنگین انجام دادهاند. استفاده از هورمون یا مواد بدن سازی مثل کراتن وپروتئین با فراوانی 8 درصد و سپس جراحی بینی با فراوانی 6/5 درصد جز بیشترین اعمالی بوده است که جهت اقدام بر تغییر بدن انجام شده است.
37/3 درصد افراد مورد بررسی عنوان داشتهاند که همیشه دلشان میخواهد ظاهرشان بهتر به نظر برسد. 76/4 درصد نیز هرگز از ظاهر خود احساس شرم نکردهاند. 37 درصد معتقد بودهاند که گاهی اوقات دیگران آنان را به عنوان یک فرد خوش تیپ میشناسند. 25/7 درصد همیشه از وزن خود راضی بودهاند و 25/7 درصد اغلب از تصویری که از خود را در آیینه میبییند، میپسندند. 33/3 درصد اغلب ظاهرشان را در ارتباط با جنس مخالف - همسرم - مؤثر دانستهاند. 31/9 درصد نیز اغلب بر این باورند که به اندازه دلخواه جذاب هستند. جدول شماره 1 میانگین و انحراف استاندارد خودتنظیمی یادگیری و مولفه های آن و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را نشان می دهد.
بحث و نتیجه گیری
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین تصور از بدن و اقدام برای تغییر در بدن در جمعیت جمعیت عادی 18 تا 45 سال شهر مشهد انجام شد. نتایج نشان داد بین همبستگی بین ارزیابی وضع ظاهری با اقدام برای تغییر بدن 0/52 و در سطح P<0/01 معنادار است. ضریب همبستگی بین مولفه دلمشغولی با اضافه وزن یا وزن ذهنی با اقدام برای تغییر بدن 0/46 و در سطح P<0/01 معنادار است. ضریب همبستگی بین مولفه رضایت از نواحی بدن با اقدام برای تغییر بدن 0/39 و در سطح P<0/01 معنادار است. ضریب همبستگی بین تصور از بدن با اقدام برای تغییر بدن 0/58 و در سطح P<0/01 معنادار است.
این یافته ها با نتایج پژوهش های فاتحی و اخلاصی - 1386 - ، نوغانی و همکاران - 1389 - و اتکاف - 2004 - همسو است. در تبیین این یافته ها می توان گفت بنابراین تقویت فرهنگ خودی و نشان دادن ارزشهای بالای آن به سطوح پایین جامعه، دفاع از ارزشهای ملی، ارتقاء سطح آگاهی افراد، ترویج زندگی معنوی وتقوا، ترویج الگوهای رفتاری صحیح در خانواده و جامعه از مواردی تأثیر گذار برای مقابله با این پدیده اجتماعی میباشد.
از آنجا که مصرف رسانه و به دنبال آن تبلیغات گستردهای که در آن صورت میگیرد در جهت ترغیب افکار عمومی به سمت ظاهر و مرکز توجه قرار دادن بدن به عنوان عاملی مهم در ارتقای تمامی جنبه های زندگی، فکر و ذهن افراد و جامعه را به زیباسازی بدنها مشغول مینماید. با آموزش کودکان، نوجوانان و جوانان در مدارس و دانشگاهها و قرار دادن برنامههای مدیریت صحیح بدن و مراقبت از آن از سنین پایین میتوان ساختار فکری صحیحی برای افراد ایجاد کرد تا در زمان مواجهه با تبلیغات رسانهها به راحتی تحت تاثیر قرار نگیرند.
با توجه به اینکه جامعه ایران در دهههای اخیر دچار تغییرات اجتماعی و به دنبال آن تغییرات ارزشی گستردهای شده است، مفهومی مانند زیبایی بدن تبدیل به ارزش جدید و مهمی شده است که با اقدام برای تغییر در آن پیوند خورده است. امروزه اقدام برای تغییر بدن علاوه بر زنان در بین مردان نیز رواج یافته است ولی اکثر تحقیقات انجام گرفته در ایران محوریت خود را زنان قرار داده و واکاوی در مورد علل روانی- اجتماعی روی آوردن مردان به تغییر در بدن هایشان مورد مطالعه قرار نگرفته است.
یکی از محدودیتهایاین پژوهش اجری پرسشنامه ها بود که عموماً افراد تمایلی به پاسخگویی نداشتند. در این میان مردان نسبت به زنان بیشتر از پاسخگویی امتناع نموده و یا پرسشنامه را ناقص تکمیل مینمودند. در این پژوهش متغیرها به شیوه خطی مورد بررسی قرار گرفتند که این امر، تبیین تقدم و تاخر متغیرها در پیشبینی توفیق در کاهش وزن، به دلیل وجود نقش واسطهای برخی متغیرها را با مشکل مواجه میسازد.
