بخشی از مقاله
طراحي صندلي
مقدمه :
تهران در قرنها پيش، منطقه اي بسيار كوچك حومه(شهر ري) بود اما به دليل آب و هواي مناسب تر مناطق نزديك به دانه هاي ابلرز اين منطقه به تدريج گسترش يافت و جمعيت فزوني گرفت با اين حال در سال 1166 هجري شمسي كه آقا محمد خان قاجار تهران را به عنوان پايتخت خود انتخاب كرد جمعيت آن از 15 هزار نفر تجاوز نمي كرد تا سال 1310 هجري شمسي مساحت تهران به
حدود 30 كيلومتر مربع رسيد ولي در سال 1270 شمسي محدودة شهر از برج و بارو و خندق هاي اطرافش فراتر رفت و خانه ها و باغهاي ديگري احداث شد با اين حال تا اوايل قرن حاضر هنوز هم دروازه ها و حصارها و خندق ها در اطراف شهر باقي بود. هسته اصلي فعاليت هاي شهري تهران در ناحيه بازار متمركز بود اين ناحيه با وسعت حدود 65 هكتار تقريباً كليه مراكز عمده فروشي و خرده فروشي و مراكز پوناي صنعتي را در بر مي گرفت. در داخل بازار خيابان به معناي امروزي آن وجود نداشت بلكه شبكه اي سر در گم و پيچيده اي از كوچه و پس كوچه، قسمتهاي مختلف آن را به هم وصل مي كرد، گسترش تهران و نحوه استفاده از اراضي، بدون يك طرح و هدف معين و اصولي صورت گرفت و در نتيجه اين شهرها فاقد يك سيستم صحيح تجهيزات و تسهيلات شهري
بود. در سالهاي بعد هم اين گسترش بي رويه همچنان ادامه يافت و حتي هنگامي كه تصميم گرفته شد براي توسعه تهران برنامه اي تدوين شود نادرستي اين برنامه ها و بر جاي ماندن بافت سنتي شهر مشكلات را تداوم داد.
در سال 1316 هجري شمسي جمعيت تهران به 500 هزار نفر و طول خيابانها به 218 كيلومتر رسيد از آن زمان به بعد اين شهر با گامهاي بلندتري رو به گسترش نهاد و به ويژه در امتداد شمال و جنوب توسعه يافت. در سال 1335 مساحت تهران به حدود 180 ميلومتر و طول خيابانهاي آسفالت آن به بيش از 450 كيلومتر رسيد. آمد و شد در سطح شهر تهران در يك كلام قانونمند و به سامان نيست حمل و نقل در تهران در شالوده و بنيان خود متصل و هم پيوند با راهبردهاي رشد و
توسعه اقتصادي اجتماعي نيست و اين نه مشكل ديروز بلكه پديدهاي تاريخي است هم سال و سن اتومبيل و در وجه گسترده تر و عام تر آن ماشين. اگر ماشين در ايران و در روزگار خود مورد استفاده قرار گرفته بي گفتگو بهره گيري از معيارها و فاكتورهاي فرهنگي و اجتماعي آن مورد غفلت واقع شده.
برابر اعلام سازمان محيط زيست و سازمانهاي بين المللي فعال در زمينه محيط زيست بيش از 70 درصد آلودگي هواي تهران ناشي از ترافيك نا سالم و نا رسايي در سيستمهاي حمل و نقل
شهري است ساليانه از طريق اتومبيل هاي شخصي در سطح شهر بالغ به يك ميليون و 327 هزار و 178 تن انواع عموم از جلمله مونواكسيد كربن، هيدروكربورها، اكسيوازت و خخطرناك ترين از همه سرب وارد هوا و دستگاه تنفسي شهروندان تهراني مي شود و به اين ترتيب هر يك نفر قرباني سالانه بالغ بر 7/167 كيلوگرم از عموم پراكنده در فضا سهم مي برد بيماريهاي تنفسي، ريوي،
قلبي خوني و گوارشي و چشم حلق آسم هاي خطرناك (حتي نزد خردسالان و جنين ها) تنها بخش از عوارض مستقيم و زنجيره اي اين آلودگي است كه در منشأ آن در ترافيك ناسالم تهران قرار دارد در كنار اين صدمات، اگر ناراحتي هاي روان- تني و رواني محض مانند ناراحتي هاي دستگاه تنفسي و سيستم خوني سيستم عصبي و سردردها و عصبانيت هاي مزمن نيز در نظر گرفته شود به خوبي مي توان دريافت كه تا چه حد سلامت جسمي، روحي وقتي خانوادگي و اجتماعي مردم
مورد تهديد قرار گرفته است.
اختلالات به وجود آمده در اكوسيستم جهان محيط زيست طبيعي انسان را در شهر تهران دچار مشكل مصاعف ساخته است گرماي غير عادي و ناس الم تابستان وارونگي خفه كننده هوا در زمستان و زردي زود رس برگ درختان شهر تهران تنها يكي از نمنه بارز و قابل رؤيت اين شكل است.
تمام موارد ذكر شده در بالا و خدمات عمومي نيز به عنوان يكي از وظايف عمده مسئولين محسوب مي گردد و از آنجا كه حمل و نقل و رفت و آمد براي ارتباط امري اجتماب ناپذير است بايد در رفع اين مشكلات كوشيد بدليل نبودن طرح جامع و دورنگر در مورد آمد و شد وسائل آن از اين رو اقدام به
طراحي برنامه هاي موروي و مقطعي مي پردازيم به توفيق اين طرحها، فقط به حفظ وضع موجود و بهبود نسبي آن مي پردازيم و در صورتيكه اين طرحها و پيشنهادات به نتيجه نرسد و عدم آگاهي و بدون نقشه كارشناسي باشد فقط به مشكلات و پيچيدگي آنها افزوده است در رابطه با حمل و نقل يكي از مشكلات اساسي شهرهاي موجود اين است كه تا چه حد مي توان مشكل تركيب
شهر را در جهت استفاده بيشتر از اتومبيل شخصي دگرگون كرد در اينجا فرض بر اين است كه براي افرادي كه داراي اين وسيله هستند اتومبيل شخصي راحت ترين وسيله براي رفتن سركار، خريد و گردش مي باشد اما به شرط اين كه بتوان به آساني و با هزينه اي كم آن را در محلي پارك كرد اين وسيله تا زماني ايده آل است كه سيستم حمل و نقل عمومي كه قادر باشد افراد راحت تر و سريع به مقصودشان برساند و ضمناً هزينه بيشتري را نطلبد به ميان نيامده باشد. هدف از حمل و
نقل و سفر اين مقوله أكيدي است بر تقسيم حمل و نقل عمومي به عنوان راه حل برگزيده حمل و نقل شهري و تأكيد بر اين سيستم است.
شناسايي مشكل
جا به جايي عنوان اصلي مشكل است يعني سر پناهي جهت مسافرتهاي داخلي در محدوده شهر تهران لذا در صورتيكه اين حمل و نقل به وسيله اتوبوس و يا قطار يا ميني بوس و يا ... صورت پذيرد را نيز مي توان شامل بود. شهر تهران دچار نارسايي ها در امر ترافيك است به قرار زير است.
1-كمبود سيستم حمل و نقل عمومي
2-كمبود پاركينگ عمومي
3-ضعف كارايي دستگاهها و سيستم هاي كنترل ترافيك
4-عدم ايمني لازم براي عابرين و رانندگان وسائط نقليه، وقوع تصادفات كه اين تصادفات ناشي از ترافيك ناسالم به طور متوسط ساليانه حدود 2200 نفر در تهران كشته و 19000 نفر مجوح مي شوند.
5-ضعف پرسنلي در دستگاههاي برنامه ريزي ترافيك و نيروهاي انتظامي ترافيك
6-آلودگي محيط زيست
7-از بين رفتن زمان با افزايش تأخيرهاي ناشي از افزايش تخلفات، تصادفات، راه بندان ها و غير كارآمد بودن ترافيك ناسالم حدود 4/3 ميليون ساعت تأخير روزانه موجب به هدر رفتن متجاوز از يك ميليارد و 700 ميليون ريال زمان معتبر مي شود.
هم اكنون نيز طرح و اجراي نسبي طرحهاي بهبود ترافيك ميسر گرديده اين طرحها بر 2 اصل كلي استوار است.
1-ايجاد تسهيلات در امر حمل و نقل عمومي و تشويق عموم با استفاده از آن كارشناسان ميگويند شبكه سرويس عمومي اتوبوس راني و ميني بوس راني كه در اصل تغزيه كننده خطوط مترو مي باشد اگر در يك مسير به صورت زنجير وار با تواتر هر 5 دقيقه يك اتوبوس و يا 2 ميني بوس به ايستگاه اعزام كنيم حداكثر بازدهي در يك خط در يك ساعت 12 اتوبوس و يا 24 ميني بوس خواهد بود كه در نهايت 6 هزار نفر جا به جا مي كند در حالي كه با توجه به كارشناسيهاي انجان شده در مسيرهايي از شبكه ارتباطي تهران بيش از 40 هزار نفر درخواست سفر داريم بنابراين خط زنجير وار اتوبوس و ميني بوس در خارج از استاندارد و عرف بين المللي در تواتر 5 دقيقه نيز قدرت پاسخگويي به نياز موجود را ندارد.
2-ايجاد محدوديت هاي تردد واسئط تقليه عمومي لذا جهت اخذ نتيجه مثبت از اجراي طرحهاي بالا مي بايد ايجاد تسهيلات در حمل و نقل عمومي به موازات ايجاد محدوديه هاي تردد وسائط نقليه خصوصي پيش رود به عبارت ديگر ازدياد مسافر ناشي از اعمال محدوديت تردد وسائط نقليه
شخصي سيستم هاي حمل و نقل عمومي گردد اين طرحها نسبت به آمار 1357 كه در سال 1361 گرفته شده است 76 درصد از سفرها كه با وسائط شخصي انجام مي گرفته كاهش يافته است و در عوض 41 درصد از سفرها به توسط ناوگان اتوبوس و ميني بوس شركت واحد انجام مي پذيرفته كه 100 درصد نسبت به آمار 1357 افزايش نشان مي دهد.
نتيجه اينكه رشد نسبي وسائط نقليه حمل و نقل با سرويس دهي مناسب باعث بهتر شدن وضعيت ترافيك و رسيدن به مقاصد سفري است. ميني بوس مورد نظر در اين سيستم ميني بوس نيز 309 مي باشد البته بسياري از نكات منظور شده در مورد ميني بوس نيز صادق است نكات ذكر شده در زير به عنوان مشكلات موجود در ميني بوس مي باشد.
1-سطح خدمات ترابري كه توسط ميني بوس ارائه مي شود پائين است.
2-عدم كار بردن روشهاي مناسب در بهره برداري مؤثر از ميني بوسها
3-كمبود فضاي داخلي ميني بوس جهت كارايي بهتر
4-مشكل پياده و سوار شدن مسافرين در هنگام سفر
5-عدم راحتي مسافر در داخل ميني بوس (كوتاه بودن سقف براي افراد ايستاده) صندلي هاي نا مناسب عدم آرامش رواني براي افراد نشيته كه به وسيله افراد ايستاده تهديد مي گردد.
6-عدم اطلاعات دهنده هاي لازم در ميني بوس، چه نوشتاري و چه شنوايي مثل چراغ ايستادن ميني بوس در ايستگاه يا رنگ توقف.
7-عدم وجود بهداشت در روكش صندليها و آلودگي آنها
8-كمبود ورود و خروج و نامناسب بودن محل آن
9-عدم توجه به ايمني در تصادفات واكنش سوزي ها
10-بلند بودن پشتي صندليها و كوتاه بودن پنجره ها و كم بودن فضاي داخل
11-آرامش غلط مندي
12-عدم وجود تهويه مناسب
13-عدم وجود سيستم گرم كننده مناسب در زمستان
14-سيستم غلط نوري
15-عدم توجه به مسائل زيباشناسي(گرافيك، رنگ و كلاً عناصر بعدي مسائل گشتالت)
16-عدم راحتي در هنگام نشستن به روي صندلي دليل كوچك بودن محل نشيمنگاه در روي تشك صندلي و عدم رعايت فاكتورهاي ازگونوميك و آنتروپومتريك مثل فاصله صندلي ها از يكديگر- ارتفاع-
17-عدم ايمني در بازو بسته شدن پنجره ها
18-عدم وجود سيستم هاي خبري بين مسافر و راننده
آناليز تاريخي
حمل و نقل در گذشته: ناظم الاسلام كرماني نويسنده كتاب تاريخ بيداري ايرانيان در جلد سوم تاريخ خود مي نويسد كه كالسكه بخار، اتومبيل در سال هشتم سلطنت مظفرالدين شاه در تهران شيوع يافت كه سال هشتم سلطنت مظفرالدين شاه 1283 شمسي برابر 1904 ميلادي مي شود تاريخ ورود اولين اتومبيل به ايران و تهران به حدود 1900 ميلادي كه مطفرالدين شاه براي نخستين
بار به اروپا سفر كرد مي رسد. اولين تاكسي ها: تا سال 1335 در شبكه همچنان وسيلة نقليه عمومي كوچك بي رغيب پايتخت محسوب مي شد. در اين سال ده دستگاه اتومبيل كوچك كه شركتي به نام «ب ب تاكسي» خريداري كرده بود در تهران به حمل و نقل مسافرين مي پرداخت و اين اتومبيل ها به سرعت مورد استقبال مردم واقع شد زيرا ازدحام و توقف مكرر در ايستگاه ها در آن خبري نبود و سرنشين براحتي مي توانست به مقصد خود برسد اين تاكسي ها در هر مسير فقط يك مسافر را جا به جا مي كردند(ب ب تاكسي) چند سال سرگرم به كار بود تا اينكه عده زيادي بفكر تاكسيراني افتادند و بتدريج تعداد تاكسي ها افزايش يافت و تا سال 1335 به چند هزار دستگاه رسيد.
تعداد اتومبيل ها: تعداد كل اتومبيل هاي ايران در سال 1300-600 دستگاه (به اضافه موتور سيكلت) و در سال 1320 بالغ بر 7000 بود. حال به وسائط نقليه اي كه در گذشته مورد استفاده بود مي پردازيم. اين قسمت تأكيد بر آن دارد كه بتواند فضاهايي را مسافرين در گذشته در آن به سر مي برده اند مورد توجه قرار دهد پنجاه شصت مسافر نشسته و ايستاده را راه مي برد...
اين واگنها شبيه واگذاري باري قطار بدون ديواره داراي سه محل براي مسافران نشسته و دو محل در عقب و جلو آنها براي مسافرين ايستاده بود كه يكي از آن سه محل براي جلوس خانمها كه باد و ديواره و حفاظ در وسط واگن ساخته شده بود و محل ديگر جهت مردها كه در هر يك جاي دوازده مسافر در دو نيمكت مقابل هم تعبيه شده بود مكانهايي ايستاده هم در محل هاي واگن چي بود كه با طارمي محفوظ شده بود اگرچه جز قسمت زنانه كه در و شيشه و پرده داشت بقيه آن باز بود و جز حفاظي آن را نيوشانده بود اما با همان سادگي چنان ظرافت و زيبائي ساخته شده بود كه
هر بيننده اي را مجذوب مي كرد نيمكتهاي چوب راحت لاك الكلي و ديواره و سقف در همان رنگ كه با تخته هاي باريك چفت هم پوشانده مي شد سپرها و ديواره هاي جلو و عقبش كه با سلقه خاصي رنگ آميزي سياه و سبز شده بود زيبائي دل انگيزي يافته بود...
سقف آن را چهار ميله آهني از چهار طرف بر سر دشت گرفته بود به سقفش با كنگره هايي زينت شده بود دودكش دو چراغ لمپا از فانوس هاي داخل آن كه از يك طرف اتاق زنان را از يك طرف اطاق مردانه را روشن مي كرد با بادگيرهاي خوش ساختي از آن بيرون آمده بود و دو زنگ برنجي شبيه زنگ مدارس يا زنگ كردن قاطر در دو طرف آن بالاي سر واگنچي آويخته شده بود و دو دسته شبيه
هندب يكي از جلوترين و يكي از عيب به صورت عمودي از سپرهاي پي و پيش آن بالا آمده بود.
در اواخر دوره قاجاريه و اوايل اين دوره پهلوي وسايل حمل و نقلي از قبيل چهارپايان- كباده- كالسكه و درشكه وجود داشته و مورد استفاده بوده است چون اين وسايل مشخصات خاصي كه بتوان راهنماي اين تحقيق باشد نداشته است.
حمل و نقل آينده:
در زير ايران، اين گذرگاه به سرعت بطرف راست او در حركت بود جرياني بي پايان و سريع به مانند نرده هاي سريع السير قرن نوزدهم از شهرهاي باريك كنار هم كه فواصل بين آنها را در انحناي خيابانها سير مي نمود به روي اين مسير صندلي و چندين غرفه كوچك قرار گرفته بود ولي سرعت حركت به او اجازه نمي داد كه به داخل آنها نگاه كنند در كنار نزديك ترين و سريع ترين سكوها-
سكوهائي ديگر بطرف مركز گذرگاه قرار داشتند كه هر يك با سرعتي آهسته تر به سمت راست در حركت بود و اين تفاوت آنقدر كم بود كه هركس مي توانست از يك سكو به سكو ديگر قدم بزند بدين ترتيب خود را سريع ترين سكو به سكوهاي بدون حركت مركزي برساند آن طرف سكوي مركزي نواري ديگر از سكوهاي متحرك به سرعت هاي مختلف در جهت مقابل در حركت بودند مردم نشسته بر روي عريض ترين و سريع ترين سكوها يا در حين بالا و پايين رفتن بين ديگر سكوها، يا حركت در امتداد سكوي مركزي، جماعتي رنگارنگ و بي شمار مي نمود.
نقل از داستان به خواب رفته بيدار مي شود اثر اچ- ج-ونر
شهر آينده:
امروزه مردم از زندگي در شهر لذت مي برند بدين خاطر شهرسازي در آتيه نيز ادامه خواهد داشت. هيچ گونه نوع آوري فني مثلاً در سيستم تلفن و يا راديو قادر نخواهد بود آنچنان در برقراري روابط تأثير بگذارد كه ديگر بين مردم احتياجي به برخوردهاي رو در رو نباشد و يا اينكه خارج شدن از منازل منتفي شود افزايش اوقات فراغت به اضافه ارزاني وسايط نقليه مردمي را به مسافرت تشويق مي كند كه ممكن بود هيچ گاه به مسافرت نروند.
اما در گذشته كه شهرها متراكم بودند و وسايط حمل و نقل كند و مردم نزديك به يكديگر زندگي و كار مي كردند و قسمت اعظم تحرك آنها را از راه پيمايي تشكيل مي داد و برخورد و ارتباط بين مردم به سادگي و سرعت امكان مي يافت اختراع وسايط نقليه ابتداترين هاي بخار و بعد تراموا و ترن هاي برقي همه باعث توسعه شعاعي شهرها شدند و چون زمين در مركز شهر ناياب شد مردم
براي دسترسي به حمل كار مجبور به طي مسافتهاي بيشتري شدند افكار آگاه به ديزاين و طراحي كم بود و افراد كمي از قبيل هاوارد و سوريا متوجه اهميت استفاده از حمل و نقل به عنوان يك عامل شكل دهنده جديد- شهرها شدند شكل شهرهاي آينده متكي بر تصميماتي خواهد بود كه از هم اكنون و در آتيه نزديك توسط نوبت، شهرداريها و بخش خصوصيبه كمك راهنمايي طراحان محيط زيست از جمله شهرسازي- آرشيتكت ها، مهندسين و محققين اجتماعي اتخاذ خواهد شد.
بررسي از يك مجموعه شهري:
1-وسايل نقليه ضروري و تجاري
2-نقاله هاي كالا و سرويس ها
3-پاركينگ ميني اتومبيل ها و انبارها
4-سطح رفت و آمد عابرين پياده
5-فضاهاي اداري
6-خيابان زير زميني خودكار
7-ايستگاه نقاله هاي عابر بر
8-نقاله هاي عابر بر
9-خيابانهاي خودكار براي استفاده ميني اتومبيل
در آينده مراكز تجاري، شهرهايي كه از يك سيستم حمل و نقل متعادل برخوردار مي باشند به جاي اينكه از يك محله پر تراكم مشخص تشكيل شوند از مراكز يا مفصلهاي به وجود خواهند آمد كه هر يك از آنها امكان تغيير و تحول و گسترش داشته و به وسيله سيستم هاي مختلف محل و نقل شهري به يكديگر مرتبط مي گردند.
برخي از اين مراكز عملكردهاي پر استفاده اي خواهند بود مانند (مركز تواري) كه اختصاص به تحمع سيستم هاي حمل و نقل داشته و امكان تعريض از يك سيستم به سيستم ديگر را در مسير خواهد كرد كه براي اشخاصي كه از شهرهاي با فواصلي بيش از 64 كيلومتر مسافرت مي كنند
دو راه حل در نظر گرفته خواهد شد استفاده از وسائط نقليه زميني و استفاده از سوايط نقليه هوايي، از طريق ريل حركت ترنهاي سريع السير به فواصل نيم ساعت امكان پذير و مقرون به صرفه خواهد بود چنين ترنهايي هم اكنون در ژاپن مورد استفاده قرار مي گيرد. سرعتي معادل 320 كيلومتر و تعداد مسافر در ترن 1000 نفر است.
4-سيستم حمل و نقل از نظر رتبه دم:
1-سيستم روباز بدون توقف «كاروپر» براي رفت و آمدهاي عمومي
2-سيستم «نقاله عابربر» براي عابرين پياده جهت استفاده در نقاط شلوغ و براي رفتن از يك طبقه به طبقه ديگر
3-سيستم «ميني ريل» براي استفاده از فضاي باز
4-ميني اتومبيل يا ميني كارهاي گرايه اي يا تاكسي براي استفاده شخصي