بخشی از مقاله
چکیده
بیشک عمل طراحی، صرفنظر از جنبههای مهارتی و تجارب طراح، نیازمند دانشی است که از مطالعات نظری مرتبط با عوامل مداخلهگر در طراحی حاصل میگردد. دراینارتباط اگرچه شناخت وضع موجود و حتی پیش بینی آن ضروری است؛ اما کافی نیست؛ زیرا برای انجام عمل طراحی نیازمند تعیین ویژگیهای کمی و کیفی خواهیم بود که تنها از طریق تحلیل و حصول به دستورالعملهای اجرایی میسر خواهد بود. بدین منظور در پژوهش پیش رو به تحلیل یافتههای تحقیق و استنتاج آنها اختصاص دادهشده است. بهمنظور طراحی خانه ای همسو بافرهنگ حاکم بر جامعه، گونهای از راهبردهای طراحی موردنیاز است که بتوان با آنها: الگوها، نمادها، معانی، زمان، زبان فضا، مذهب و آداب سکونت و رفتارهای روزمره را بهعنوان اصلیترین شاخصههای شناسایی فرهنگ، در خانه ایرانی را احیا کرد
مقدمه
معمار بایستی به عنوان نماینده فرهنگی اقوامی که می خواهند در بستر طرح سکنی گزینند وارد عمل شود و روایت تازه تری را از فرهنگ ارائه نماید. هدف از این پژوهش معاصر نمودن معماری گذشته ایران در غالب فرهنگ ایرانی است. برای رسیدن به این هدف بایستی مفاهیم کلیدی در معماری سنتی را کشف، بررسی و ضبط کرد. بدین منظور توجه به نکات زیر در معماری معاصر مهم تلقی میشود:
الگو
الگو خود نتیجه همکاری افراد بیشمار در طول چندین نسل و همچنین همکاری موجود میان سازندگان و استفادهکنندگان از خانه و سایر دست ساخته ها می باشد و این مفهومی است که از واژه »سنتی« استنباط می شود. ازآنجاکه همه با الگو آشنایی دارند، نیازی به نقشه کشی و معمار نیست. یک خانه باید به کلیه مساکن خوب ساخته شده در یک محدوده مشخص، شباهت داشته باشد. بنا ساده، روشن و فهم آن آسان است و همهبه قواعد آن آشنایی دارند. الزاماً برای هر خانه کیفیت زیباشناختی - مناسب آن - خلق و ابداع نمی گردد بلکه زیبایی جزئی از سنت است و از نسلی به نسل دیگر منتقل میگردد. - راپوپورت، - 17 :1392 همچنین تجربهای که از طریق یک مجموعه از انتخاب های حسی مرتبط با الگوهای فرهنگی به دست میآید، باتجربهای که از طریق دیگری درک میشود کاملاً متفاوت است. معماری که مردم خلق میکنند نمودهایی از این فرآیند دستچین کردن میباشد. - هال، - 1387:3
هر الگویی با توجه به نیاز آن دوره و برای پاسخگویی به آن به وجود میآید. الگوهای گذشته مطرود نیستند و الگوهای حال هم اگر پاسخگوی نیاز حال باشند طرد نخواهند شد. الگوها باید دارای ویژگی هایی باشند تا بتوانند موردپذیرش عامه واقع شوند. ازجمله این ویژگیها عبارتاند از: ساده، روشن و قابلفهم باشند - راپاپورت - 1392 - لاوسون، - 1391 حفظ تشخص الگوهای قدیم - پاکزاد، - 1393 انعطافپذیر باشد - حائری، - 1388 - تولید اندیشههای متنوع و راهحلهای مختلف - توسط مردم آن منطقه استفاده و شناختهشده باشد و به الگو تبدیلشده است. - راپاپورت - 1392 - هال - 1387 نظاممند باشد. - الکساندر، - 1391
زبان فضا
هیچ جهانی بدون زبان ارزانی نشده و به عبارتی، در زبان است که جهان اندوخته گردیده. - شولتز، - 173 :1392 مردم هر دوره به زبان خاص آن دوره صحبت میکنند. معماری را نیز به همان زبان میفهمند. زبان یک عصر، زبان زندهای است که از زندگی، مسائل روز جامعه و تکنولوژی و علم روز تغذیه میکند اگر حضور معماری در زندگی و مسائل یک عصر کمرنگ شود، این فقر حضور به زبان و فرهنگ هم منتقل میشود و اگر زبان و فرهنگ از حضور معماری تهی شود، نه تنها راه ورود به معماری آینده بلکه حتی راه ادراک معماری گذشته مسدود میگردد. برای رجوع به معماری گذشته و برای ورود به معماری آینده باید از درون معماری حال گذر کرد.
معماری خود، یک نوع زبان است که از طریق سازماندهی فضا بیان میشود. بین معماران و مردم این توافق وجود دارد که شهر و بنا با آدمی گفت وگو میکنند. مشابهت معماری با زبان عمدتاً به لحاظ ساختاری و نحوی زبان است و نه به لحاظ آوا و فرم کلمات. زبان معماری را اقوام و ملل مختلف درک می کنند اما همین اقوام و ملل زبان روزمره یکدیگر را نمی فهمند مگر آن را بیاموزند. بدین لحاظ معماری زبانی است که از زبان گفتاری و نوشتاری چیزی بیشتر برای فهمیده شدن و ارتباط برقرار کردن دارد.
- حائری، - 17 :1388 بدیهی است بخشی از مشکل برای معماران معاصر، تدوین قواعد جدید یا دستور زبان نو است؛ زیرا بسیاری از معماران استفاده از سبک های گذشته را مناسب نمی دانند. این موجب بسط ساختار و نظم درونی ساختمان می شود، به بنا حشو کافی می دهد تا در بیان خود خوانا و قابلفهم شود. - لاوسون، . - 99-98 :1391 برای اینکه زبان فضای محیط ساخته شده با قواعد فرهنگی یک جامعه همخوانی داشته باشد بایستی نکات زیر را همواره مدنظر قرارداد: ساکنان را دعوت به آرامش کند - حائری، - 1388 فضا بر انسان غلبه نداشته باشد - حائری، - 1388 پذیرنده باشد - پاکزاد، - 1393 القا حس مکث برای تداوم و برقراری ارتباط اجتماعی - پاکزاد، - 1393 احساس تعلق را ایجاد کند - حائری، - 1388 طراوت و سرزندگی
نمادها
نشان ها و نمادها از کهن ترین، پیچیده ترین، پرنفوذترین و جالب ترین ابزارهایی بودهاند که در جهت ظهور و آشکارسازی مسائل پنهان جهان مادی و معنوی به کار گرفته شده اند. بشر توانسته است به کمک این ابزارها، اندیشه و حتی خیال خود را به صورت هنر پدیدار سازد. ازنظر اندیشمندان مفهوم - - نماد - - در شرح و تعریف فرهنگ جایگاهی بنیادین دارد. انسان با - - نمادسازی - - معنای موردنظر خود را نشانه گذاری کرده و به آن موجودیت می بخشد و امکان جاری ساختن این معانی و مبادله آنها را فراهم میسازد.
- ویسی، :1385 - 236 در هر قلمرو فرهنگی تداعیهای مشترکی وجود دارد که با استفاده یکنواخت تقویت میشود. حتی بعضی نمادهای فرا فرهنگی وجود دارد، هرچند امروز تغییرپذیری شدیدترین پدیده است. - راپاپورت، - 53 :1391 از دانش نماد شناسی به سواد بصری تعبیر می شود. معماری هم به دلیل ماهیت بصری بودنش، مهم ترین و پرمحتواترین نمادهای فرهنگ بشری را شکل می دهد؛ بنابراین معماری مانند یک کالبد مادی می توان میتواند برای تولید معنی مورداستفاده قرار گیرد. - ویسی، - 244 :1385 ازجمله عناصر نمادین در معماری ایران، آب، رنگ و نور است که هر یک در بیان مفاهیم و تصورات اعتقادی جامعه سنتی اشارهای دارند. آب: تأثیر آب در زندگی شهر سنتی چه مادی و چه معنوی تصویری از روانی و پاکی است.
