بخشی از مقاله
مردم غالبا ً از ميکروبها تصور بدي دارند.دليلش آن است که معدودي از ميکروبها موجبات ناراحتي آدميان را فراهم مي آورند.اما اکثر ميکروبها نسبتا ً بي ضررند ودر نتيجه تأثيرات مفيد آنها بر زيانهايشان برتري دارد.ميکروبها شايسته دقت و شناخت بيشتري هستند.در حالي که ميکروبها مي توانند بدون انسان به طور موفقيت آميزي زندگي کنند،عکس اين حالت مصداق ندارد.
وزن تمامي ميکروبهاي موجود در بيوسفر را 25 برابر وزن تمامي جانوران موجود درآن تخمين مي زنند.در حقيقت ميکروبها 90 درصد از کل موجودات زنده را تشکيل مي دهند و عمده تغييرات شيميايي که در موجودات زنده روي مي دهد بوسيله اين جانداران صورت مي گيرد.در نتيجه،آنها در بر قراري توازن در طبيعت،نقش تعيين کننده اي دارند.
در شرايط مساعد به سرعت تکثير مي يابند.تقسيم يک باکتري به دو باکتري ظرف چند دقيقه صورت مي گيرد.حتي باکتري هاي کم رشد،ظرف چند ساعت دوبرابر مي شوند.بطور نظري يک باکتري به نام اشريشياکلي در شرايط مساعد ظرف 3 روز توده اي از باکتريها را به وجود مي آورد که حجم آنها از حجم کره زمين نيز بيشتر خوهاد بود!حتي با محدوديتهايي که در شرايط عملي رشد باکتري وجود دارد،باکتري نام برده مي تواند ظرف 24 ساعت،10 باکتري جديد را پديد آورد.توانایی میکروبهای مختلف برای تحمل یا استفاده از شرایط محیطی مختلف قابل توجه است.تنوع میکروبها به حدی است که هیچ ترکیب آلی به طور طبیعی از دسترس آنها در امان نیست.در نتیجه،میکروبها تقریبا ً در همه جا یافت می شوند.در محیط های دور افتاده ای نظیر بحر المیت،سرزمینهای بی حاصل و اقیانوسهای قطبی،در کوه ها ،چشمه های گرم گوگرددار،کف اقیانوسها و لایه های بالای جو،در شرایط اسیدی و قلیایی شدید،در محلولهای غلیظ نمکها،قندها و محلولهای مربوط به فلزات سنگین یافت می شوند.محیط های عادی تر زیست میکروبها،خاک،هوا،گیاهان ،غذا و بدن جانوران است.مثالهای فوق گسترش پراکندگیمیکروبها را نشان می دهند.میکروبها ممکن است در چنین محیطهای گوناگونی ،فعالانه رشد کنند یا اینکه بقاء و تکثیرشان وقتی صورت گیرد که شرایط محیطی مناسب احراز شود.یکی از مکانیزمهایی که سبب بقای میکروبها می شود ،هاگسازی است.میکروبهای هاگساط قادرند شرایط دشوار از قبیل محیط آب جوش را برای چند دقیقه و کمبود غذا را در خاک برای چند سال تحمل کنند.
میکروب شناسی
میکروب شناسی دانشی است که از موجودات بسیار کوچک تک سلولی و آنهایی که از چند سلول معدود درست شده اند،صحبت می کند.ابعاد این جانداران را با میکرون (1هزارم میلیمتر)با کسری از میکرون اندازه گیری می کنند.در نتیجه برای مشاهده میکروبها،میکروسکوپ لازم است.بر عکس،بعد از تکثیر،جمعیت آنها در روی آگار یا به شکل ابر در محیطهای غذایی محلول دیده می شود.به علاوه،وجود انها در محیط از روی اثراتی که ناشی از فعالیتهای متابولیکی آنهاست،نشان داده می شود.
پنج گروه عمده از میکروبها در کتابهای درسی مورد بحث قرار می گیرند.این گروه ها از بزرگ تا کوچک به ترتیب عبارتند از:پروتوزوآ،جلبکها،قارچها ،باکتریها و ویروسها. پروتوزوآ،جلبکها،قارچها وجانوران و گیاهان عالی تر دارای سلول های یوکاریوتی هستند.سلول یوکاریوتی دارای کروموزوم و میتوکندری است و هسته سلول به وسیله غشایی محصور می شود.سلول باکتری ویژگی پروکاریوتی دارد که در ان اجزای داخلی نسبت به حالت یوکاروتی ،تمایز کمتری حاصل کرده اند.مثلا ً در آنها اندامکهای فوق وجود ندارند و سلول دارای دیواره ای است که ترکیب آن با دیواره سلولهای یوکاریوت متفاوت است.
تنوع بیولوژیکی در میکروارگانیسمها بیش از سایر موجودات می‌باشد. میکروارگانیسمها موجوداتی هستند که با چشم غیر مسلح مشاهده نمی‌شوند. شکل ، عمل و خصوصیات بیوشیمیایی یا مکانیزم ژنتیکی آنها ، بر اساس محدودیتهای مولکولی بنا شده است. میکروبیولوژی راههای مفیدی را برای شناسایی میکروارگانیسمها فراهم ساخته است. در طبقه بندی موجودات زنده ، ارگانیسمهایی را که حاوی هسته بوده و هسته توسط غشایی احاطه شده است، از پروکاریوتها که DNA آنها بطور فیزیکی از سیتوپلاسم جدا نشده است، مجزا کرده‌اند. بطور کلی میکروبیولوژی درباره ویروسها ، میکروارگانیسمهای پروکاریوتی و میکروارگانیسمهای یوکاریوتی بحث می‌کند.
تاریخچه
علم میکروبیولوژی از سال 1674 هنگامی که آنتوان لوون هوک ، با عدسی شیشه‌ای خود دنیایی از موجودات ریز را در قطره آب برکه مشاهده کرد. در اواخر قرن 17 نظریه تولید خودبخودی مورد بحث قرار گرفت. در این زمان بسیاری از دانشمندان از جمله فرانسیکوردی ، فکر می‌کردند میکروارگانیسمها از مواد غیر زنده ایجاد شده‌اند. در سال 1766 اسپالانزانی نتیجه گرفت که میکروبها از هوای غیرسترون وارد محلولهای غذایی شده و آنها را فاسد می‌کنند. دو ابرمرد دنیای علم که به کنار گذاشتن نظریه خلق‌الساعه کمک شایانی کردند شیمیدان فرانسوی به نام پاستور و پزشک انگلیسی به نام تندال بود. در 100 سال گذشته میکروب شناسان موفق به دریافت چند جایزه نوبل شده‌اند.
ویروسها
ویروسها به علت داشتن خصوصیات خاصی با سایر موجودات زنده تفاوت دارند. یک ذره ویروس دارای مولکول اسید نوکلئیک DNA یا RNA بوده که توسط پوشش پروتئینی یا کپسید احاطه شده است. اسید نوکلئیک ویروس برای تکثیر در درون سلول به آنزیمهای سلول میزبان وابسته است. از تجمع اسید نوکلئیک و قطعات پروتئینی که به تازگی سنتز شده‌اند، ذرات کامل ویروسی تشکیل می‌شود که به محیط خارج سلول رها می‌گردند. ویروسها بسیار متنوع بوده و از نظر ساختمان ، تشکیلات ژنوم ، بیان ژنوم ، راههای تکثیر و سرایت باهم تفاوت زیادی دارند. ویروسها قادرند باکتریها ، گیاهان و جانوران را آلوده کنند.
پریونها
برخی کشفیات قابل توجه در سه دهه گذشته منجر به شناسایی خصوصیات مولکولی و ژنتیکی عاملی قابل انتقال به نام عامل بیماری اسکراپی که نوعی بیماری تخریب کننده سیستم عصبی مرکزی در گوسفندان است، شده است. ساختمان پریونها فقط از پروتئین ساخته شده و فاقد اسید نوکلئیک است. بیماریهای ناشی از پریون در انسان به علت اینکه به صورت بیماریهای ژنتیکی و عفونی بروز می‌کند کاملا اختصاصی هستند. بررسی بر روی بیولوژی پریونها ، ضرورتی در تحقیقات پزشکی محسوب می‌شود.
باکتریها
باکتریها متنوع‌ترین و مهمترین میکروارگانیسمها هستند. تعداد کمی از آنها در انسان و حیوانات و گیاهان بیماریزا است. بطور کلی بدون فعالیت آنها ، حیات بر روی زمین مختل می‌گردد. بطور یقین یوکاریوتها از موجودات زنده باکتری مانند بوجود آمده‌اند. نظر به اینکه باکتریها ساختمان ساده‌ای داشته و می‌توان به آسانی بسیاری از آنها را در شرایط آزمایشگاه کشت داد و تحت کنترل درآورد، میکروب شناسان مطالعه وسیعی درباره فرایندهای حیاتی آنها انجام داده‌اند. درباره نحوه رشد و مرگ باکتریها ، متابولیسم باکتریها ، ژنتیک باکتریها ، ارتباط آنها با ویروسها و ... مطالعات گسترده‌ای صورت گرفته است.
قارچها
قارچها دسته جداگانه‌ای از یوکاریوتها را تشکیل میدهند. این دسته از میکروارگانیسمها همگی هتروتروف بوده و برای رشد و تکثیر به ترکیبات آلی جهت اخذ انرژی و کربن نیاز دارند. قارچها هوازی و یا بیهوازی اختیاری هستند. اکثر قارچها ساپروفیت بوده و در خاک و آب به سر می‌برند و در این نواحی ، بقایای گیاهی و جانوری را تجزیه می‌نمایند. قارچها مانند باکتریها در تجزیه مواد و گردش عناصر در طبیعت دخالت داشته و حائز اهمیت هستند. علم مطالعه قارچهای انگل برای انسان را قارچ شناسی پزشکی گویند. که این انگلها بیماریهای زیادی را بوجود می‌آورند.
پروتوزوئرها
پروتوزوئرها جانداران یوکاریوتیک تک سلولی هستند که به قلمرو آغازیان تعلق دارند. پروتوزوئرها از نظر ساختمان تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند. این دسته از جانداران ساکن آب و خاک بوده و از ذرات مواد غذایی و باکتریها تغذیه می‌کنند. عده‌ای از آنها بخشی از فلور طبیعی بدن جانداران را تشکیل میدهند. مطالعات این جانداران در محدوده علم میکروبیولوژی قرار دارد.
میکروبیولوژی خاک
خاک یکی از مخازن عمده میکروارگانیسمها محسوب می‌شود. فراوانترین میکروارگانیسمها در خاک ، باکتریها هستند. خاک باغچه در هر گرم محتوی میلیونها باکتری است. در جاهای عمیق تعداد آنها کاهش می‌یابد. قارچها به تعداد کمتر از باکتریها در خاک یافت می‌شوند. شاید مهمترین نقش میکروارگانیسمهای خاک ، شرکت آنها در چرخه‌های بیو- ژئوشیمیایی است که به گردش برخی عناصر شیمیایی در طبیعت کمک کرده و آنها را قابل مصرف می‌سازد. میکروبیولوژیستها در این زمینه تحقیقات زیادی انجام داده‌اند.
میکروبیولوژی آب
در میکروبیولوژی آب ، میکروارگانیسمها و فعالیت آنها در آبهای طبیعی نظیر دریاچه‌ها ، برکه‌ها ، رودخانه‌ها و دریاها مورد مطالعه قرار می‌گیرد. و میکروارگانیسمهای مفید و مضر برای انسان و سایر جانداران شناسایی می‌شوند.
میکروبیولوژی مواد غذایی
میکروارگانیسمها تغییرات مطلوب و نامطلوب در مواد غذایی پدید می‌آورند. و از طرف دیگر تهیه بسیاری از فرآورده‌های غذایی بدون کمک میکروارگانیسمها ، امکان‌پذیر نیست. مانند کلم شور ، زیتون رسیده و پنیر. اسیدهای حاصل توسط میکروارگانیسمها و اضافه کردن آنها به مواد غذیی مانند خیار شور آنها را از گزند میکروارگانیسمهای نامطلوب حفظ می‌کند. این بخش از میکروبیولوژی ، امروزه کاربرد زیادی دارد.
عوامل ضد میکروبی
مواد دارویی موادی هستند که برای درمان بیماریهای عفونی یا جلوگیری از وقوع بیماری بکار می‌روند . این مواد معمولا از باکتریها و قارچها بدست می‌آیند و اخیرا برخی از آنها را در کارخانجات می‌سازند. از مواد شیمیایی هنگامی می‌توان برای درمان بیماریهای عفونی استفاده کرد که دارای اثر سمی انتخابی باشند. یعنی ضمن متوقف کردن رشد یا نابودی عامل مولد بیماری ، به سلول میزبان آسیبی نرسانند. علاوه بر سمیت انتخابی ، داروها باید بتوانند به داخل بافتها و سلولهای میزبان نفوذ کننده و تغییری در مکانیزم دفاعی طبیعی میزبان بوجود نیاورند. از عوامل ضد میکروبی می‌توان به آنتی بیوتیکها اشاره کرد.
