بخشی از مقاله
چکیده
مدیران، با حجم زیادی از اطلاعات روبهرو هستند. انبوه اطلاعاتی که در پایگاههای داده شرکتها ذخیره میشود اغلب آنقدر زیاد هستند که برای مدیران، بیمعنی و بعضی اوقات غیرقابل استفاده میشوند. بنابراین سازمانهای امروزی از سیستمهای اطلاعاتی به صورت بسیار گسترده استفاده میکنند، سیستم-های اطلاعاتی برای ردهبندی و تقسیم اطلاعات و به منظور استفاده هر چه بیشتر از آن به عنوان یک ضرورت مطرح میشوند. امروزه سازمانها سرمایهگذاریهای سنگینی را برای ایجاد و توسعه سیستمهای اطلاعاتی متقبل میشوند. از طرفی نرخ شکست پروژه سیستمهای اطلاعاتی بسیار بالاست. بنابراین ارزیابی موفقیت سیستمهای اطلاعاتی به خاطر درک ارزش و کارایی فعالیت مدیریت سیستمهای اطلاعاتی و توجیه حجم هنگفت سرمایهگذاری انجام شده در ایجاد و توسعه سیستمهای اطلاعاتی حیاتی و ضروری به نظر میرسد.
ارزشیابی موفقیت سیستمهای اطلاعاتی می تواند اهمیت زیادی برای برداشتن گامهای آتی در زمینه توسعه سیستمها و در نتیجه کاهش هزینه و افزایش مزایای حاصل از برپایی این سیستمها را برای سازمان در پی داشته باشد. در این مقاله ماهیت، ضرورت و مدلهای ارزیابی سیستم-های اطلاعاتی با رویکرد توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر ادبیات و پیشینه پژوهش ارائه میگردد و در پایان نیز مدل ارزیابی موفقیت سیستمهای اطلاعاتی دلون و مکلین که به زعم پژوهشگران به عنوان مدلی جامع و تاییدشده شناخته میشود، ارائه و شواهد دال بر جامعیت این مدل مورد بررسی قرار میگیرد.
واژگان کلیدی: فنآوری اطلاعات، موفقیت سیستم اطلاعاتی، مدل دلون و مکلین، کیفیت سیستم.
-1مقدمه
مدیریت یک فرایند پیچیده است و هر روز با افزایش آهنگ تغییرات سازمانها و محیطهای پیرامون آنها بر شدت این پیچیدگی افزوده میگردد. امروزه مدیران برای تصمیمگیری با چالشهای زیادی مواجهاند و اگر دیدگاه هربرت سایمون در مورد مترادف بودن "مدیریت" با "تصمیمگیری" را بپذیریم، آن گاه با توجه به نظر برخی از صاحبنظران که معتقدند تصمیم خوب تصمیمی است که 80 تا 90 درصد متکی به اطلاعات و 10 تا 20 درصد وابسته به مهارت، توان و تجربه مدیر باشد، ارزش و اهمیت اطلاعات بیشتر مشخص میشود. با روشن شدن اهمیت اطلاعات، به خوبی نقش مهم سیستمهای اطلاعاتی در سازمانها آشکار میشود. اغلب، سیستم اطلاعاتی را به عنوان سیستمی یکپارچه متشکل از کاربر و ماشین برای ارائه اطلاعات در پشتیبانی از عملیات، مدیریت و تصمیمگیری در سازمان تعریف میکنند - لگزیان و همکاران، . - 1390
پیشرفتهای چشمگیری که در زمینه فنآوری اطلاعات به وقوع میپیوندد موجب حرکت هر چه سریعتر سازمانها به سمت استفاده از این فنآوری گردیده است. سیستمهای اطلاعاتی با سرعت فزایندهای به سازمانها پا میگذارند و سازمانها را با تعداد انبوهی از کاربران مواجه میگردانند. اما با این حرکت وسیع، فراگیر و گاه رقابتی، پذیرش و موفقیت سیستمهای اطلاعاتی در سازمانها تبدیل به بحثی گردیده که توجه بسیاری از دستاندرکاران را به خود معطوف داشته است - میکائیلی و همکاران، . - 1391 اغلب فنآوری اطلاعات، بدون شناخت و آگاهی کامل از قابلیت اجرا، اثربخشی و کارایی آن، مورد استفاده قرار میگیرد و مدیران سیستمهای اطلاعاتی از ابزراهای لازم برای تعیین اینکه آیا آنها در حال انجام کارهای درست میباشند یا نه، برخوردار نیستند. بعلاوه اغلب، این مدیران در کسب آگاهی نسبت به این امر که، آیا آنها نیازهای مشتریان خود را برآورده ساختهاند یا خیر با شکست مواجه میشوند.
شرکتها به درک این نکته نایل آمدهاند که، آنها پول هنگفتی برای فن-آوری میپردازند که مورد استفاده قرار نمیگیرد . - Davis and Hamann, 1988, p.238 - ورود سیستمهای اطلاعاتی به سازمانها به ویژه سازمانهای دولتی، همواره موفقیت آمیز و بدون دردسر نبوده است. در بسیاری از موارد سیستمهای ایجاد شده نتوانستهاند انتظارات بجا و نابجای متقاضیان به خصوص مدیران را برآورده سازند و همین عدم رضایت به هر حال باعث شد نه تنها مشکلات قبلی حل نشود بلکه سیستم و سازمان دچار اختلال گردیده و علاوه بر صرف وقت و هزینه زیاد، از کیفیت و بازدهی آنها نیز کاسته شود - قاضیزادهفرد، . - 1387 در محیط رقابت جهانی، موفقیت سیستم اطلاعاتی به یکی از مهمترین عوامل کلید سازمانها تبدیل شده است. سازمانها برای کسب موفقیت در سیستمهای اطلاعاتی باید درگیر ارزیابی کیفیت و بهبود سیستمهای اطلاعاتی گردند.
به نظر ویت و ویت 1 - 2003 - ارزشیابی سیستمهای اطلاعاتی از این جهت دارای اهمیت است که ارزشیابی، پذیرش فناوری اطلاعات از طرف کاربران، توسعه سیستمهای جدید، اجتناب از اثرات منفی نظامهای اطلاعاتی را تحت تاثیر قرار میدهد و به دلیل اینکه اکثر فعالیتهای فردی و سازمانی بر فن-آوری اطلاعات متکی هستند، ارزشیابی چنین پدیدههایی بر ساختار فعالیت، نتایج سازمانی و تعامل با محیط برون سازمانی اثر گذار است - . - Wayatt and Wayatt, 2003 ارزشیابی موفقیت سیستمهای اطلاعاتی می تواند اهمیت زیادی برای برداشتن گامهای آتی در زمینه توسعه سیستمها و در نتیجه کاهش هزینه و افزایش مزایای حاصل از برپایی این سیستمها را برای سازمان در پی داشته باشد. ارزشیابی سیستمهای اطلاعاتی فرآیندی است که در نقطهای از زمان و یا به صورت مستمر، برای جستجو با هدف روشن ساختن کمی و یا کیفی تمامی تاثیرات یک سیستم اطلاعات به کار می رود . - Farbey et al, 1999 -
با مرور مطالعات انجام شده در ارتباط با سیستمهای اطلاعاتی بیشتر به اهمیت سنجش موفقیت سیستمهای اطلاعاتی پی می-بریم. رامتچ - 1989 - 2 در مطالعات خود به این نتیجه رسید که 70 درصد کاربران سیستمهای اطلاعاتی معتقدند که سرمایه-گذاری روی این سیستمها هیچ گونه برگشتی نداشته است. کرنی - 1987 - 1 به این نتیجه رسیده است که هزینههای مصرف شده در این رابطه بسیار بیشتر از مقداری بوده که قبلاً پیشبینی شده بود. معمولاً بین 30 تا 40 درصد از کل پروژههای نرم-افزاری، پروژههای ناتمامی هستند که از برنامه زمانی و بودجه تعیین شده خود بسیار فراتر رفتهاند و در انجام آنچه از ابتدا برای آنها تعیین شده، ناموفق بودهاند - لاودن، لاودن، 1392، ص. - 534 بنابراین ارزیابی پیامدهای این سرمایهگذاری از اهمیت خاصی برخوردار است.ارزیابی میزان موفقیت سیستمهای اطلاعاتی امر مشکلی است، به خاطر اینکه ابعاد متنوعی و دیدگاههای مختلفی را در بر می-گیرد . - Irani, 2002 -
تعداد زیادی از مطالعات موفقیت سیستمهای اطلاعاتی را در سازمانهای مختلف مورد بررسی قرار دادهاند؛ تعدادی زیادی از این مطالعات به دنبال شناسایی فاکتورهایی بودهاند که بر موفقیت سیستمهای اطلاعاتی تأثیر می-گذارد و تعدادی نیز به دنبال پاسخ به این سؤال بودهاند که چگونه میتوان سیستم اطلاعاتی را ارزیابی کرد. با توجه به چندگانگی ابعاد موفقیت سیستمهای اطلاعاتی - معیارهای کمی مانند سودآوری یا معیارهای کیفی مانند اثربخشی، بهبود تصمیمگیری و غیره - و وجود ذینفعان مختلف - مدیران، کارکنان و ارباب رجوع - که هر ذینفع معیارهای موفقیت خاص خود را دارد، و با توجه به اینکه در مطالعات مختلف جوانب محدودتری از واقعیت جهت نمایش در مدل استفاده شده است، مدلی جامع که دربرگیرنده تمامی جوانب موفقیت باشد، ارائه نشده است. بنابراین با وجود تمامی موارد بالا در زمینه ارزیابی سیستم-های اطلاعاتی، مدلهای متعددی ارائه شده است که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد.
-2روش پژوهش
این مطالعه بر اساس مبانی نظری و ادبیات موضوع به بررسی موفقیت سیستمهای اطلاعاتی، ماهیت، ضرورت و مدلهای سنجش موفقیت سیستم اطلاعاتی میپردازد و میتواند سرمایهگذاران را در راستای تصمیمات مربوط سرمایهگذاریشان یاری کند. از این رو از حیث هدف کاربردی و از حیث روش انجام پژوهش، توصیفی میباشد. در این نوع تحقیقات محقق دخالتی در موقعیت، وضعیت و نقش متغیر ها ندارد و آنها را دستکاری یا کنترل نمیکند و صرفاً آنچه را که وجود دارد مطالعه کرده، به توصیف و تشریح آن میپردازد. این نوشته یک تحقیق مطالعه ای از نوع توسعه ای با روش کتابخانهای و آموزههای شخصی است که با رویکرد توصیفی تهیه و ارائه می شود.
-3موفقیت و شکست سیستمهای اطلاعاتی و فنآوری اطلاعات
امروزه پروژههای سیستمهای اطلاعاتی و فنآوری اطلاعات به عنوان عاملی شناخته شده است که ایجاد تغییر را در سازمانها را میسر میسازد. سازمانها با انجام موفقیتآمیز یک پروژه سیستمهای اطلاعاتی و فنآوری اطلاعات خواهند توانست منافع مادی و مالی خود محقق سازند. بر اساس تحقیقات گروه استندیش 2 مشخص گردیده است که در حدود دو سوم پروژههای بزرگ سیستم اطلاعاتی و فنآوری اطلاعات به نوعی با شکست مواجه میشوند. همچنین بر اساس مطالعات این گروه، یک سوم پروژههای سیستم اطلاعاتی و فنآوری اطلاعات قبل از تکمیل متوقف شدهاند و نیمی از آنها تقریباً دو برابر هزینههای پیش-بینی شده، هزینه دربر داشتهاند. در گزارش دیگری چنین اظهار شده که 70 درصد پروژههای سیستم اطلاعاتی و فنآوری اطلاعات منافع تعیین شده را برآورده نمیسازند. کسب قبل از صرف هزینهها در این پروژهها باید ببرسی کرد که آیا منافع اجرای پروژه از هزینههای انجام شده برای بدست آوردن آن بیشتر است یا خیر؟ . - Gumn, 2005 -
-4تعریف موفقیت سیستمهای اطلاعاتی
