بخشی از مقاله
ماه، همسايه ما دركيهان
1.ماه از زمين چقدر فاصله دارد؟
ماه دريك فاصله متوسط 384.400 كيلومتري به دور زمين مي چرخد. به عنوان مثال، يك فرد پياده مي تواند اين مسافت را در 11 سال، يك ترن مترو در 5 ماه و يك جمبوجت در20 روز طي كند. يك فضاپيما اين مسافت را درچند روز و يك علامت نوري يا راداري آن را فقط درمدت 3/1 ثانيه مي پيمايد. به همين خاطر گفته مي‌شود كه ماه از زمين 3/1 ثانيه نوري فاصله دارد. اين فاصله اگر چه براي ما انسانهاي يك مسافت بسيار طولاني است، اما درمقايسه با ابعاد كيهان فاصله بسيار
كمي محسوب مي‌شود. سياره زحل يا كيوان (از سياره هاي منظومه شمسي كه بعد از مشتري بزرگترين سياره است و هشت قمر دارد) يك ساعت نوري و نزديكترين خورشيدٍ همسايه سال نوري با ما فاصله دارد. سريعترين فضاپيماهاي ما براي رسيدن به آنجا دهها هزار سال در راه خواهند بود.
2.چرا فاصله ماه و زمين تغيير مي كند؟
اگر مدار ماه به دور زمين يك دايره دقيق بود، فاصله ماه تا زمين همواره ثابت مي‌ماند؛ ولي مدار ماه به صورت يك بيضي است. دراين مدار، فاصله زمين- ماه به طور دائم در تغيير است. ماه درقسمتي از مدار كه نزديك به زمين است، فقط 356.500كيلومتر، و در قسمتي از مدار كه دور از زمين است، 406.700 كيلومتر از ما فاصله دارد. به همين خاطر بزرگي ماه درطول زمان متفاوت به نظر مي رسد. زمين و ماه با همديگر به عنوان «سياره هاي دوگانه» ساليانه يك بار به دور خورشيد
مي‌چرخند. اگر فضانوردي بتواند از فضا زيادي منظومه شمسي ما را نگاه كند، مدار ماه به دور خورشيد درنظر او به صورت يك دايرة دندانه دار جلوه خواهد كرد.
3.چرا خورشيد و ماه طلوع و غروب مي كنند؟
زمين ما، مثل يك چرخ فلك بزرگ هر 24 ساعت يك بار به دور خود مي چرخد. ما انسانها روي سطح كره زمين زندگي مي كنيم و به همراه زمين مي چرخيم. هنگامي كه سرزمين ما مستقيم درطرف خورشيد قرار دارد، اين پديده را «روز» مي ناميم. وقتي كه سرزمين ما چرخيده و از شعاع تابش خورشيد خارج مي‌شود، آن را «شب» نام مي گذاريم. زماني كه شب در حال پايان است، در واقع درحال گردش در جهت خورشيد هستيم تا آنكه در افق ظاهر مي‌شود. دراين زمان مي گوييم
كه خورشيد سربرآورده يا به عبارت ديگر طلوع كرده است. درمورد ماه هم مسئله به همين شكل است. ماه خودش به هيچ وجه درشرق طلوع و يا درغرب غروب نمي كند، بلكه زميني كه ما روي آن زندگي مي كنيم، از غرب به شرق به دور خود مي چرخد. به اين خاطر ما اينطور استنباط مي كنيم كه ماه درجهت مخالف به دور ما مي چرخد؛ در افقِ شرق طلوع مي‌كند، از شرق به غرب در آسمان سير مي‌كند و بالاخره درغرب غروب مي‌كند. به هر حال به خاطر وضعيت خاصِ مدار ماه،
طول و غروب آن دقيقاً درنقاط شرق يا غرب اتفاق نمي افتد.
ماه مي تواند مانند آنچه درمورد خورشيد مشاهده مي كنيم، كاملاً درشمال شرقي و يا جنوب شرقي طلوع كند. علاوه برآن چون ماه به آهستگي از غرب به شرق به دور زمين مي چرخد، هرروز 50 دقيقه ديرتر از پيش طلوع مي‌كند.
4.اندازه ماه چقدر است؟
قطر ماه تقريباً 3500 كيلومتر است (دقيقاً 3474 كيلومتر در خط استوا). اين مقدار كمي بيشتر از يك چهارم قطر زمين است و مساحت فرضي بين مسكو تا ليسبون را مي پوشاند. البته سطح ماه فقط سطح زمين است كه مساحتي معادل چهار برابر قارة اروپا را دربر مي گيرد. تقريباً 50 كره ما را مي توان در زمين جا داد. اگر ماه را روي يك ترازوي بزرگ قرار مي داديم، مشاهده مي كرديم كه فقط زمين وزن دارد. انسان برروي ماه فقط وزن واقعي خود را دارد، بنابراين اگر روي ماه را برويم، مي توانيم 6 متر بالا بپريم و يا يك تخته سنگ 100 كيلوگرمي را به راحتي بلندكنيم. همچنين سنگينترين لباسها و تجهيزات فضانوردي براي فضانوردان سبك به نظر خواهد رسيد.
اگر مسابقات ورزشي المپيك برروي ماه اجرا مي شد، ركوردهاي جهاني درپرش ارتفاع به حدود 8 متر، درپرش با نيزه به حدود 30 متر و درپرتاب نيزه به حدود 500 متر مي رسيد. با وجود اين همه حقايق، زمين نسبت به سيارات ديگر داراي قمر نسبتاً عظيمي است. براي مقايسه، به عنوان مثال بزرگترين قمر سياره برجيس (مشتري) فقط 4% آن سياره قطر دارد، و بزگترين قمر سياره مريخ فقط يك صخره سنگي به طول 27 كيلومتر است. ماه ما درآسمان همچون خورشيد به نظر مي رسد. البته خورشيد 400 بار بزرگتر از ماه است، اما درعوض چهار صد بار نيز از ماه به زمين دورتر است.
5.چرا ما از روي زمين فقط نيمي از ماه را مي بينيم؟
ماه ما با تمام قمرهاي ديگر فرقهاي بسيار دارد، اما در يك جنبه با اغلب آنها شبيه و مشترك است:
«ماه هميشه نيمي از خود را به سياره اش نشان ميدهد». اين پديده را
«چرخش وابسته» مي نامند. ماه در 3/27 روز به دور زمين مي گردد. درهمين زمان ماه دقيقاً يك دور كامل نيز به دور خود مي چرخد، به اين جهت ماه همواره يك روي خود را به ما نشان ميدهد. انسان از روي زمين فقط يك روي كرة ماه را را مي تواند ببيند. پشت ماه را فقط فضانوردي كه با سفينه خود به دور ماه مي چرخد قادر است مشاهده كند. به هر جهت انسان مي تواند به دليل نامنظمي هاي گوناگون در مدار ماه و نيز از طريق تغيير مكان مشاهده ماه در روي زمين، در طول زمان 59% سطح ماه را مشاهده كند. (پديده جنبش نوساني ماه) بقيه 41% سطح ماه قبل از آغاز دوران سفر به فضا براي انسان كاملاً ناشناخته بود.
6.هلال و بدر چگونه ايجاد مي شود؟
خورشيد، خود مي درخشد. ماه را از اين رو مي بينيم كه خورشيد به آن مي‌تابد. اگر آن روي ماه
كه به سوي ماست، به طور كامل مورد تابش خورشيد قرار گيرد، ما ماه را به صورت قرص كامل و به عبارت ديگر درحالت «بدر» مشاهده مي كنيم. اگر نور خورشيد فقط قسمتي از آن روي ماه را كه به سوي ماست در برگيرد، ما ماه را برحسب ميزان تابش نور به صورت هلال باريك نوري، نيم قرص و يا به صورت يك گلوله تقريباً گرد نوراني مي بينيم. اين پديده هاي نوري را فازها يا صورتهاي مختلف ماه مي نامند. هنگامي كه ماه در جهت تابش خورشيد قرار گيرد، ديده نمي شود، زيرا در تابش شديد خورشيد محو مي گردد و علاوه براين، آن روي ماه كه به سوي ماست مورد تابش واقع نمي گردد. اين وضعيت را «ماه نو» مي نامند. اكنون ماه برروي مدار خود به حركت ادامه مي دهد، و پس از چند روز به طور محسوسي درسمت چپ و يا در شرق خورشيد واقع مي‌شود. دراين وضعيت
قسمت كوچكي از نيمه رو به زمين ماه، تحت تابش نور خورشيد قرار مي گيرد. انسان در اين دوران ماه را در اوايل شب به صورت داس باريكي كه البته روز به روز بر قطر هلال آن افزوده مي‌شود، مشاهده مي‌كند، زيرا در اين وضع ماه بعد از خورشيد غروب مي‌كند.
تقريباً يك هفته پس از «ماه نو»، از ديد ناظر زميني، ماه دقيقاً از پهلو مورد تابش نور خورشيد واقع مي‌شود. دراين حالت انسان نيمي از ماه را تاريك و نيم ديگر را روشن مي يابد؛ اين وضعيت «نيم ماه افزاينده» يا «ربع اول» ناميده مي‌شود. دوباره يك هفته بعد، ماه از ديد اين ناظر، دقيقاً در مقابل خورشيد قرار مي‌گيرد. دراين حالت ماه به صرت قرص كامل دوراني مي‌شود، كه به آن «بدر» (يا اصطلاح عاميانه ماه شب چهارده) مي گويند. از اين حالت به بعد ازقطر قسمت نوراني ماه كاسته مي‌شود. تقريباً هفت روز پس از «بدر» دوباره نيم ماه دوم يا «ربع آخر» حادث مي‌شود. ماه دراين حالت از ديد ناظر زميني اكنون درسمت راست يا در غرب خورشيد قرار دارد و به عبارت ديگر قبل ازطلوع خورشيد درآسمان صبحگاهي پديدار مي‌شود. در روزهاي بعد، هر روز ازقطر اين هلال كاسته مي‌شود، تا بالاخره به وضعيت «ماه نو» مي رسد.
7.ماه طي چه مدت يك دور كامل به دور زمين مي گردد؟
ماه تقريباً هر ماه يك بار به دور زمين مي گردد، كه اين مدت با كلمه «ماه» نيز بيان مي‌شود. اما به هر حال اين دوران دقيقاً يك ماه كامل نيست؛ يك دور گردش ماه به دور زمين نه 30 روز، بلكه روز به طول مي كشد. اين مدت زمان را يك
«ماه نجومي» مي نامند. (ماه نجومي دقيقاً يعني 27 روز و 7 ساعت و 43 دقيقه و 5/11 ثانيه). با اين وجود از يك «ماه نو» تا «ماه نو» بعدي روز طول مي كشد (ماه قمري). زمين و ماه در واقع همراه يكديگر به دور خورشيد مي گردند. حالت
«ماه نو» هميشه هنگامي است كه ماه از نظر ما درجهت تابش خورشيد قرار دارد. چون درطول يك ماه خورشيد ظاهراً و از ديد ما به حركت خود درآسمان ادامه ميدهد، بنابراين ماه، ازيك «ماه نو» تا «ماه نو» ديگر احتياج به گذران زمان سير يك دور كامل درمدار به اضافه دو روز ديگر دارد تا بتواند به محل سابق خود در حالت «ماه نو» درجهت تابش خورشيد باز گردد.
ماه قمري كه 5/29 روز است نقش مهمي در سيستمهاي تقويمي مختلف از جمله درنزد مسلمانان بازي مي‌كند. ماه قمري دركشورهاي مسلمان نشين هنگامي شروع مي‌شود كه انسان نازكترين هلال ماه را به هنگام غروب خورشيد مشاهده كند. ماههاي ميلادي برخلاف ماه هاي قمري با صورتهاي مختلف ماه هماهنگي ندارند، زيرا در واقع اين ماه ها 28، 29، 30 يا 31 روز كامل به طول مي كشند. (لازم به ذكر است كه ماههاي شمسي نيز كه دركشور جمهوري
اسلامي ايران مورد استفاده در تقويمهاي رسمي است، در 6 ماه اول سال 31 روز ودر ماههاي مهر تا بهمن 30 روز و ماه اسفند 29 روز و هر چهار سال يك بار 30 روز است ولذا با ماههاي قمري هماهنگي ندارد)
8.رابطه ماه با «جشن عيد پاك» چيست؟
اگر چه ماه درسيستم تقويمي ميلادي نقشي براي آغاز ماه بازي نمي كند، با اين همه لااقل با كمك آن تاريخ «جشن عيدپاك» را تعيين مي‌كنند. «جشن عيدپاك» هميشه در روز يكشنبه پس از اولين «ماه نو» و بعد از آغاز فصل بهار برگزار مي‌شود. حال «ماه نو» مي تواند به عنوان مثا
ل در روز 20 ماه مارس (ماه سوم ميلادي برابر با 29 اسفند ماه هر سال) و يا در روز 21 مارس (اول فروردين ماه) كه آغاز بهار نجومي نيز هست واقع گردد. درصورت اول، جشن عيد پاك خيلي دير و درصورت دوم خيلي زود فرا مي رسد. زودترين موعد براي عيد پاك 22 ماه مارس (اول فروردين هرسال) وديرترين موعد، 25 آوريل (ماه چهارم ميلادي برابر با 5 ارديبهشت هرسال) است.
9.آيا ماه نيز شب و روز دارد ؟
