بخشی از مقاله
مديريت زراعي خزانه‌هاي برنج
مقدمه
جمعيت جهان هر روزه در حال زياد شدن است و اين جمعيت نياز به غذا دارد. افزايش سريع و فراوان توليدات كشاورزي براي تأمين نيازهاي هر جامعه، كاري نيست كه بتوان با روش‌هاي سنتي كشاورزي آن را انجام داد. زيرا با روش‌ها و عمليات سنتي فقط مقدار محدود و كمي محصول توليد ميشود.
امروزه دستيابي به محصول بيشتر از طريق زياد كردن زمين‌هاي زيركشت امكان‌پذير نيست. در اغلب كشورهاي جهان، افزايش توليدات كشاورزي از طريق افزايش حاصلخيزي و باروري زمين‌هاي زيركشت انجام ميشود.
در اين خصوص، براي بالا بردن توان و ظرفيت توليد، بايد از پيشرفت‌‌ها و روش‌هاي جديد و علمي استفاده كرد. مديريت صحيح زراعي مزارع برنج از جمله روش‌هاي اثربخش در افزايش حاصلخيزي اراضي و به دست آوردن محصول بيشتر است. در اين ميان، مديريت خزانه برنج اهميت خاصي دارد كه توجه به آن و به كارگيري توصيه‌ها و نكته‌هاي كارشناسي، باعث موفقيت كشاورزان برنجكار و افزايش توليد خواهد شد.
در اين نشريه، توصيه‌ها و نكته‌هاي علمي درباره پوشش خزانه، كوددهي خزانه، روش مبارزه با علف هرز سوروف و حشرات زيان‌آور توضيح داده شده است.
خزانه برنج
خزانه برنج به قطعه زمين كوچكي اطلاق ميشود كه در داخل زمين اصلي يا خارج از مزرعه قرار دارد. محل خزانه بايد در مكاني انتخاب شود كه خاك آن به خوبي شخم خورده و داراي هوموس يا كود دامي كاملاً پوسيده باشد. خزانه بايد به صورت شمالي جنوبي احداث شود تا هم بيشترين نور خورشيد را دريافت كند و هم از وزش بادهاي غربي- شرقي مصون بماند. بهتر است كه محل خزانه براي سهولت در عمليات آبياري و مراقبت‌هاي ديگر، در نزديكي خانه كشاورز باشد.
آماده‌سازي زمين خزانه
به منظور آماده‌سازي زمين خزانه، ابتدا آن را به عمق 15 تا 20 سانتيمتر به وسيله بيل يا تيلر شخم مي‌زنند. سپس روي آن مقداري كود دامي كاملاً پوسيده مي‌ريزند. سپس آن را با خاك كاملاً مخلوط كرده و خزانه را غرقاب مي‌كنند. بعد از اين مرحله، دوباره زمين خزانه را با تيلر شخم مي‌زنند و سطح آن را به خوبي صاف مي‌كنند. بسترهاي خزانه را به روش‌هاي مختلف احداث مي‌كنند. در روش ايستگاهي، معمولاً بسترها را به عرض 2/1-1 متر و طول حدود 10 متر در نظر مي‌گيرند. فاصله بين دو بستر نيز حدود 20 سانتيمتر و به صورت جوي در نظر گرفته ميشود. سطح مورد نياز خزانه براي كشت يك هكتار زمين اصلي برابر با 250 متر مربع است. براي اينكه بتوان نشاهاي سالم و قوي توليد كرد، لازم است كه از خزانه مراقبت‌هاي زراعي لازم به عمل بيايد. اين مراقبت‌ها شامل استفاده از پوشش نايلوني، كودپاشي، مبارزه با علف‌هاي هرز و كنترل حشرات زيان‌آور خزانه است.
استفاده از پوشش نايلوني براي خزانه
اكثر ارقام برنج نسبت به سرما حساس هستند، به نحوي كه سرما موجب از بين رفتن نشاها در خزانه و حتي در زمين اصلي ميشود. براي جلوگيري از خسارت‌هاي سرما در اوايل بهار و كمك به زود رس كردن نشاها، بعد از بذرپاشي، روي بستر خزانه را با نايلون ميپوشانند. روش كار به اين ترتيب است. كه روي بستر خزانه، كمان‌هاي چوبي، فلزي يا فايبرگلاس به فاصله‌هاي تقريباً 50 سانتيمتر از هم قرار داده و روي كمانها را با نايلون ميپوشانند. مقدار نايلون مورد نياز براي 100 مترمربع خزانه، 55 متر نايلون با عرض 4 متر (به صورت دولا) است. اين نايلون را به ازاي هر دو بستر كنار هم، حدود 11 متر برش داده و روي كمانها مي‌كشند.
هوادهي خزانه
پس از قرار دادن پوشش نايلوني، بايد دقت شود كه در زمان‌هاي مناسب عمل هوادهي خزانه به خوبي انجام شود. در غير اين صورت، اثرات نامطلوب و بدي بر روي نشاها به وجود خواهد آمد.
تهويه يا هوادهي را به صورت زير انجام مي‌دهند:
تا مرحله دو برگه شدن نشاها، نيازي به هوادهي نيست. پس از اين مرحله، هوادهي در روزهاي آفتابي و گرم انجام ميشود. براي اين كار، ابتدا و انتهاي پلاستيك روي بستر را باز مي‌كنند.
در روزهاي اول، هوادهي به مدت يك تا دو ساعت در روز انجام ميشود. بتدريج با گرم‌تر شدن هوا، مدت هوادهي چهار تا پنج ساعت انجام ميشود. بعد از مرحله 4-3 برگه شدن نشاها، روزها پلاستيك را برداشته و شب‌ها دوباره پلاستيك را روي خزانه مي‌كشند. حدود يك هفته قبل از انتقال نشاها به زمين اصلي، پوشش نايلوني را به طور كامل از روي خزانه جمع مي‌كنند.
كودپاشي خزانه
در زراعت برنج، كودپاشي با استفاده از كودهاي شيميايي، بويژه كود اوره به دو صورت زيرانجام مي‌گيرد:
الف- كود پايه كه قبل از بذرپاشي در خزانه مصرف ميشود:
زمان استفاده از كود پايه در خزانه، معمولاً بعد از تهيه جوي و پشته و قبل از بذرپاشي است. مصرف كود به ازاي هر متر مربع خزانه، 15گرم اوره به اضافه 10 گرم كود سوپر فسفات تريپل است. اگر كود از نوع فسفات آمونيم باشد، مقدار كود اوره 12-10 گرم به ازاي هر متر مربع خزانه مصرف ميشود. علاوه بر اين، در طي چند سال گذشته مصرف كد پتاسه نيز توصيه شده است. براي اين منظور، مي‌توان مقدار 15 گرم كود پتاسه را به ازاي هر متر مربع خزانه استفاده كرد.
ب- كود سرك كه بعد از بذرپاشي در خزانه مصرف ميشود:
كود سرك معمولاً بين 15 تا 20 روز پس از بذرپاشي خزانه مصرف ميشود. هدف از مصرف كود سرك، رشد كافي نشاها و راحتي در كندن آنها است. زمان مصرف كود سرك، يك هفته قبل از انتقال نشاها به زمين اصلي و به مقدار پنج گرم براي هر متر مربع زمين خزانه است.
مبارزه با علف‌هاي هرز خزانه
علف‌هاي هرز موجود در خزانه با نشاهاي برنج رقابت مي‌كنند. اين علف‌ها با جذب آب و مواد غذايي و همچنين نور و اشغال فضا، موجب ضعيف شدن نشاها مي‌شوند. به علاوه، علف‌هاي هرز موجود در خزانه، همراه نشاهاي برنج به زمين اصلي راه يافته و باعث مشكلات بيشتر در مزرعه مي‌شوند. زيرا در اين مرحله، علف كش‌ها روي آنها بي‌اثر بوده و بايد حتماً با دست و جين شوند. در نتيجه هزينه كارگري افزايش مي‌يابد و سود كمتري به كشاورز مي‌رسد.
در خزانه‌هاي برنج، به ويژه دراستان‌هاي گيلان و مازندران، علف هرز سوروف بيشترين مزاحمت را ايجاد مي‌كند. ضمناً علف‌هاي هرز ديگري مانند انواع جگن‌ها از جمله اويارسلام يك ساله، انواع پيرز، بعضي از پهن برگ‌ها مانند قاشق واش، با نشاهاي برنج رقابت مي‌كنند.
از آن جايي كه علف هرز سوروف باعث بيشترين مشكلات در خزانه‌ها ميشود، روش مبارزه با اين علف هرز توضيح داده ميشود.
روش مبارزه با سوروف در خزانه
رويش بعضي از علف‌هاي هرز بويژه سوروف در خزانه، موجب مشكلاتي براي شاليكاران ميشود. البته در خزانه‌هاي سنتي كه مقدار مصرف بذر در واحد سطح خيلي زياد بوده و خزانه‌ها پوشيده از آب است، مسئله سوروف چندان مهم نيست؛ زيرا به علت زياد بودن بذر و وجود آب، سوروف كمتر فرصت رويش مي‌يابد. اما در اين گونه خزانه‌ها نشاهاي ضعيف با قدرت ريشه‌زايي كم حاصل ميشود. به علاوه، نشاها نسبت به بيماري‌هاي قارچي آسيب‌پذير مي‌شوند. با توجه به معايب گفته شده و بالا رفتن هزينه تهيه نشا، توصيه مي شود كه خزانه‌ها به صورت جوي و پشته‌اي احداث شوند.
در خزانه‌هاي جوي و پشته‌اي، توصيه ميشود 50 تا 60 كيلوگرم بذر در خزانه‌اي به مساحت 250-200 متر مربع مصرف شود. همچنين دقت شود كه آبياري خزانه، به صورت نشتي انجام شود. در اين گونه خزانه‌ها، بذرها از كود و فضا و نور بيشتري بهره‌مند مي‌شوند، در نتيجه نشاهاي سالم، قوي، با قدرت ريشه‌زايي كافي به دست مي‌آيد. به علاوه، در صورت آماده نبودن زمين اصلي، مي‌توان نشاها را چند روز بيشتر در خزانه نگهداري كرد تا زمين آماده شود. در اين روش به علت كاهش مقدار بذر مصرفي و تغيير روش آبياري، فرصت بيشتري براي بذرهاي علف هرز سورورف فراهم ميشود تا رويش يافته و با نشاهاي برنج رقابت كنند. در اين صورت، لازم است با سوروف مبارزه شود.
در خصوص جگن‌ها و علف‌هاي هرز پهن برگ كه در بعضي مناطق برنج‌كاري با تراكم ظاهر مي‌شوند، كندن با دست اين گونه علف‌هاي هرز توصيه ميشود. مگر اين كه تراكم و تعداد آنها در بعضي خزانه‌هاي برنج زياد باشد و مبارزه شيميايي با آنها لازم باشد. در چنين شرايطي،بايد با انجام آزمايش‌هاي لازم، نوع علف‌كش، مقدار سم و روش مصرف آنها تعيين شود. در اين باره توصيه ميشود كه با كارشناسان جهاد كشاورزي منطقه خود مشورت كنيد و با راهنمايي آنها، مبارزه با علف‌هاي هرز را انجام دهيد.
زمان كنترل علف هرز سوروف در خزانه
