بخشی از مقاله
رشد و تكامل از علوم پايه در طب اطفال است. همه كاركنان بهداشتي مسئولند تا با مراقبت از كودكان و الگوهاي طبيعي رشد آنان به اندازه كافي آشنا باشند. اين آشنايي كمك مي‌كند تا بتوانند به موقع وضعيت غير طبيعي را از طبيعي تشخيص داده و اقدام لازم و به موقع را انجام دهند.
واژه رشد و نمو به فرايندي اشاره دارد كه در طي آن تخم گشنيده شده به فرد بالغي تبديل
مي‌شود. رشد اصولا به تغييرات در اندازه بدن (به طور كل يا قسمت هاي مختلف آن به تفكيك) اشاره دارد، در حالي كه نمو مجموعه اي از تغييرات ناشي از عوامل زيست شناختي، محيطي و هيجاني در ساختار تفكر و رفتار كودك است كه در طول زمان رخ مي‌دهد. اين تغييرات با نظمي ويژه، سازمان يافته و تا حدودي قابل پيش بيني رخ مي‌دهند. رشد و نمو تحت تاثير عوامل بسيار زيادي هستند.
از بدو تولد تا دورۀ بلوغ رشد و کودک مطابق اصول بیولوژیک ادامه دارد و تقریباً این مراحل رشد در تمام کودکان مطابق نظم و ترتیب خاصی صورت می گیرد .
در این مراحل دورۀ رشد به چهار مرحله تقسیم می شود :
1- از بدو تولد تا دو سالگی که رشد و نمو کودک سریع است .
2- از دو سالگی تا بلوغ که رشد و نو کودک آهسته می گردد .
3- از ابتدای بلوغ تا 16 سالگی که رشد بسیار سریع است .
4- از 16 سالگی تا بلوغ کامل میزان رشد و نمو سریعاً کاهش می یابد .
باید توجه داشت که اندازه های قد ، وزن ، سر ، قفسه سینه و دندانها از عوامل مهم در تشخیص به موقع در تشخیص به موقع تأخیر یا عدم رشد و یا بیماری کودکان ا
ست .
به اندازه ها توجه کنید :
1- وزن نوزاداغن به تدریج پس از تولد زیاد می شود و این اضافه وزن در سه ماه اول زندگی بطور متوسط 25-30 گرم در روز مید باشد .
2- وزن نوزادان پسر بطور متوسط 3400 گرم و نوزادان دختر 3300 گرم به هنگام تولد است .
3- در پنج ماهگی حدود وزن کودکان 2 برابر وزن زمان تولد و در یک سالگی به سه برابر می رسد و قبل از5/2 سالگی 4 برابر وزن زمان تولد می شود .
4- قد بطور متوسط در بدو تولد 50 سانتی متر می باشدو در4 سالگی به دو برابر زمان تولد می رسد.
5- ثبت اندازه دو سر در دوران کودکی بسیار مهم است زیرا می توان با ثبت این اطلاعات به بیماری های داخل جمجمه پی برد .
6- محیط سر در سال اول زندگی بطور قابل ملاحظه ای اضافه می شود که بدلیل رشد سریع مغز است .
رشد و تكامل در كودكان :
رشد و تكامل دو اصطلاح به هم وابسته مي باشند كه در يك كودك طبيعي به صورت موازي با هم بروز مي كنند.
رشد به معناي افزايش اندازه فيزيكي تمام يا قسمتهاي مختلف اعضاء و اندام بدن اطلاق مي شود كه غالبا با اندازه گيري قد، وزن و دورسر در كودكان سنجيده مي شود.
تكامل بيشتر به افزايش مهارت اعضاء و عضلات بدن و هماهنگي آنها با سيستم مغ
ز و اعصاب اطلاق مي شود كه در آن كودك مراحل مختلف نمو و تكامل را يكي پس از ديگري طي مي كند. تكامل كودك از دوران جنيني آغاز مي شود و با مراقبت و تغذيه مطلوب در دوران بارداري، فرصت رشد و تكامل مطلوب كودك فراهم مي شود. مهمترين دوران تكامل مغزي كودك در 2 سال اول زندگي است كه نقش قابل ملاحظه اي بر عملكرد ذهني، جسمي، رواني، اجتماعي و ايمني كودك دارد. تجربياتي كه كودك در سالهاي سوم تا پنجم زندگي كسب مي كند، او را براي كسب
مهارتهاي اجتماعي و يادگيري در دوران مدرسه آماده مي سازد. تجربيات و مهارتهاي كودك در دوران 6 تا 8 سال كه در بدو ورود به مدرسه است در قدرت يادگيري او در دوران تحصيل حياتي
است.
كارت رشد وسيله اي است براي سنجش مراحل رشد و تكامل كودكان كه در فاصله هاي زماني معين، كودك از نظر وضعيت رشد و نمو (تكامل ) بررسي شده و روند رشد و تكامل وي در آن ثبت مي گردد .
به طور كلي يك كودك طبيعي از بدو تولد تا 7 سالگي از نظر تكاملي مراحلي را طي مي كند كه در اينجا به كليات آن اشاره شده است.
سير تكاملي كودكان از بدو تولد تا 12 ماهگي :
تا 30 روزگي :
به صورت توجه مي كند.
به صداي زنگ پاسخ مي دهد.
قادر به انجام حركات انگشتان مي باشد.
در حالتي كه روي شكم خوابيده سر را به صورت لحظه اي بالا مي آورد.
2 ماهگي :
لبخند مي زند.
قادر به درآوردن صداي آ – او مي باشد.
با صداي مادر آرام مي شود.
سر را تا 45 درجه بلند مي كند.
4 ماهگي :
قادر به شناخت دستهايش مي باشد.
جيغ مي كشد.
به صداي جغجغه توجه مي كند.
قادر به رساندن دست ها به همديگر مي باشد.
در حالت نشسته سر را ثابت نگه مي دارد.
6 ماهگي :
براي گرفتن اسباب بازي تلاش مي كند.
تقليد صداي " او " را انجام مي دهد.
به طرف صداها بر مي گردد.
چنگ زدن يا گرفتن اشياء بزرگ ( جغجغه ) را انجام مي دهد.
غلت مي زند.
9 ماهگي :
خودش غذا مي خورد.
بابا و ماما را بطور نامفهوم بيان مي كند.
به صداهاي آشنا با دقت گوش مي كند.
قادر به برداشتن اشياي كوچك مي باشد.
بدون كمك مي نشيند.
سير تكاملي كودكان از 1 تا 2 سالگي :
12 ماهگي :
دست دسي مي كند.
كلمات بابا و ماما را به صورت واضح بيان مي كند.
به اسمش يا كلمات آشنا پاسخ مي دهد.
قادر به انداختن اشياء در استكان مي باشد.
بمدت چند ثانيه مي ايستد.
15 ماهگي :
توپ بازي مي كند.
حداقل يك تا دو كلمه را به صورت واضح بيان مي كند.
خط خطي مي كند.
خوب راه مي رود.
18 ماهگي :
از قاشق و چنگال استفاده مي كند.
حداقل 3 كلمه را به صورت واضح بيان مي كند.
معني صحبت هاي بيان شده را مي فهمد.
قادر به برگرداندن شيشه مي باشد.
قادر به دويدن مي باشد.
24 ماهگي :
قادر به درآوردن لباس (جليقه) مي باشد.
قادر به ساختن جملات كوتاه مي باشد.
قادر به نشان دادن 6 قسمت از اعضاي بدن مي باشد.
از پله بالا مي رود.
1- دوره شيرخوارگي را تعريف کنيد؟
28روز اول زندگي را دوره نوزادي و پس از آن تا 2 سالگي را دوره شيرخوارگي مي ناميم.
2- به نظر شما چرا بر مراقبت نوزادان تأکيد مي شود؟
مراقبتهاي بهداشتي در اين زمان سهم به سزايي در حفظ سلامت و کاهش مرگ و مير کودکان دارد. تغذيه مناسب، ايمن سازي در مقابل بيماريهاي واگيردار و پايش رشد، رعايت نکاتي که بيماريهاي شايع نظير اسهال و عفونتهاي تنفسي را کاهش مي دهد و مواردي نظير آن ، به ارتقاي سطح سلامتي در اين دوران کمک مي کند.
3- نکات مهم بهداشتي دوران نوزادي را توضيح دهيد؟
نوزادان طبيعي در موقع تولد حدود 5/3 کيلوگرم وزن دارند. قد آنها حدود 50 سانتيمتر است و اندازه دور سر آنها حدود 37 سانتيمتر است. در هفته اول تولد، نوزادان کمي کاهش وزن دارند که طبيعي است. برخي از نوزادان3-7 روز پس از تولد کمي زرد مي شوند که اين امر نيز طبيعي است. در صورتيکه زردي قبل از روز سوم يا بعد از روز هفتم تولد پيدا شود يا بيش از اندازه باشد نوزاد بايد مورد معاينه پزشک قرار گيرد.
4- موارد مهم بهداشتي دوران شيرخوارگي را شرح دهيد؟
دوران شيرخوارگي، دوره اي حساس در زندگي کودک به شمار مي رود. او به تدريج با محيط زندگي جديد خو مي گيرد، محرکهاي تازه از محيط را مي شناسد، مي نشيند و مي ايستد و راه مي رود. هر روز از اين دوران با تحولي تازه همراه است و شناخت اين دوران و نيازهاي کودک در اين زمان مي تواند به حفظ سلامت او کمک نمايد. نکات عمده در مراقبتهاي اين دوران شامل تغذيه، پايش رشد و نمو، واکسيناسيون، مراقبت از دندانها و آموزش توالت رفتن، بيماريهاي شايع و ... مي باشد.
5- پايش رشد و اهميت آن در سلامت کودک را بيان کنيد؟
مهمترين علامت سلامت کودک، زياد شدن وزن اوست. پس بايد وزن کودک در سال اول هر ماه اندازه گيري شود. منحني رشد هر کودک که از متصل کردن نقاط در هر ماه به دست مي آيد، بايد به موازات يکي از خطوط منحني رشد و به طرف بالا باشد. اگر وزن کودک بيشتر از مرتبه قبل باشد خطي که روي منحني رشد کشيده مي شود رو به بالا خواهد بود. اين حالت نشان مي دهد که کودک رشد خوبي داشته است. اگر وزن کودک همان وزن مرتبه قبل باشد خطي که روي منحني رشد کشيده
مي شود مستقيم خواهد بود. اين حالت، نشان دهنده اين است که کودک به خوبي رشد نکرده است. اما اگر وزن کودک کمتر از مرتبه قبل باشد خطي که روي منحني کشيده مي شود رو به پايين خواهد بود. اين حالت بسيار خطرناک است چون نشان دهنده اين است که کودک نه فقط رشد نکرده بلکه وزن خود را از دست داده است.
6- اندازه گيري دور سر کودک چه اهميتي دارد؟
راه ديگري که براي آگاهي از ميزان رشد کودک و به خصوص رشد مغزي او وجود دارد اندازه گيري مرتب دور سر کودک است. اندازه دور سر کودک در بدو تولد، حدود 37 سانتيمتر است که در سه ماهه اول، هر ماه 2 سانتيمتر و پس از آن تا سال دوم حدود 10 سانتيمتر ديگر به دور سر افزوده مي شود.
7- واکسيناسيون را تعريف کنيد؟
عبارت است از وارد کردن ميکروب يا ويروس کشته شده يا ضعيف شده آنها به بدن به صورت خوراکي يا تزريقي. بدن انسان در مقابل اين ويروسها و ميکروبها يا سموم، موادي مي سازد که اصطلاحاً «پادتن» ناميده مي شود. حال اگر بدن با ميکروب يا ويروس واقعي برخورد کند مي تواند آن را از بين ببرد و بدين ترتيب، انسان در مقابل آن بيماريها ايمن مي شود.
8- واکسيناسيون در چه دوره هايي صورت مي گيرد؟
1. بدو تولد
2. يک و نيم ماهگي
3. سه ماهگي
4. چهار و نيم ماهگي
5. نه ماهگي
6. در پانزده ماهگي
7. در سن چهار تا شش سالگي
8. پس از هر دو سال يک بار
9- در چه شرايطي واکسيناسيون مي تواند مؤثر واقع شود؟
زماني به خوبي اثر مي کند که به موقع و به طور کامل انجام شود بعضي از واکسنها زماني مؤثر واقع مي شوند که چند بار تلقيح شوند.
10- رويش دندانهاي شيري از چند ماهگي شروع مي شود؟
ماهگي شروع مي شود و تا حدود 5/2 سالگي همه 20 دندان شيري درمي آيد . از 6
11- دندانهاي شيري چه نقشي را ايفا مي کنند؟
جويدن غذا، تکلم درست، زيبايي صورت، در رشد طبيعي فکها مؤثرند، فضاي لازم را براي رويش دندانهاي دايمي حفظ مي کنند و به اين ترتيب باعث مي شوند که دندانهاي دائمي راحت و منظم در بیایند .
الف ) صفات ارثي و ژنتيكي
عوامل ژنتيكي بر رشد و تكامل و به ويژه قد، وزن، تكامل اجتماعي و عقلاني و شخصيت موثر هستند.
ب ) سن
ميزان رشد در زندگي جنيني از هر زمان ديگري بيشتر است. در سال اول زندگي نيز ميزان رشد زياد مي‌باشد و بعد از آن به هنگام بلوغ افزايش مي‌يابد.
ج ) جنس
در حدود ده تا يازده سالگي قد و وزن دختران ناگهان افزايش مي‌يابد. اين رشد مربوط به دوران بلوغ است. در پسران جهش رشد كمي ديرتر يعني در دوازده تا سيزده سالگي است.
د ) تغذيه
وضعيت تغذيه پيش از زايمان و پس از آن بر رشد و تكامل اثر مي‌گذارد و در واقع تاخير رشد از نشانه هاي سوء تغذيه است هنگامي كه وضع تغذيه كودك بهبود يابد وزن و قد او شروع به رشد مي‌كند.
ه ) محيط فيزيكي
برخورداري از نور آفتاب، تغذيه خوب، روشنايي و تهويه نيز بر رشد و تكامل اثر مي‌گذارد.
و ) عوامل روانشناختي
عشق، تمايل به مراقبت و روابط مناسب بين والدين و كودك بر تكامل اجتم
اعي، عاطفي و هوشي كودكان اثر گذار است.
ز ) آلودگي به عفونت ها و انگل ها
بعضي عفونت هاي مادر در دوران بارداري (مانند سرخجه و سيفيليس) بر رشد درون رحمي جنين اثر مي‌گذارد. عفونت هاي
پس از زايمان (مانند اسهال و سرخك) رشد و تكامل كودك را به خصوص اگر سوء تغذيه هم در كار باشد كُند مي‌كند. انگل هاي روده اي با خوردن مقدار قابل ملاحظه اي از مواد غذايي كودك مانع رشد
و تكامل او مي‌شود.
ح ) عوامل اقتصادي
سطح زندگي خانواده يك عامل مهم است. كودكان خانواده هاي مرفه، وزن و قد بيشتري دارند. عوامل اقتصادي با سطح زندگي و وضع تغذيه مردم بستگي دارد.
ط ) عوامل فرهنگي
ي ) عوامل ديگر
مرتبه تولد كودك، فاصله بين تولد در كودكان، وزن هنگام تولد، چندقلويي، سطح سواد پدران و مادران
سن تكامل حركتي تكامل كلامي تكامل تطبيقي تكامل شخصي ـ اجتماعي
8-6 هفتگي به مادر نگاه مي‌كند و لبخند مي زند
سه ماهگي راست نگه داشتن سر
5-4 ماهگي با كمك مي‌نشيند گوش فرا مي‌دهد سعي مي‌كند به اشياء دست يابد مادرش را مي‌شناسد
8-6 ماهگي بدون كمك براي مدت كوتاهي مي‌نشيند از خود سروصدا در مي‌آورد اشياء را از اين دست به آن دست مي‌كند از قايم باشك لذت ميبرد
10-9 ماهگي سينه خيز مي‌رود صداهاي بيشتري از خود در مي‌آورد اشياء را رها
مي‌كند از بيگانه ها غريبي مي‌كند
11-10 ماهگي بدون كمك مي‌ايستد نخستين كلمات را بر زبان جاري مي‌كند برا
ي بلند كردن اشياء از شست و انگشت نشانه استفاده مي‌كند
14-12 ماهگي با قدم هاي گشاد راه مي‌رود كلمات مامان و بابا را با درك معني به كار ميبرد مي‌تواند دو مكعب را روي هم بگذارد
21-18 ماهگي با قدم هاي عادي راه مي‌رود و حتي مي‌دود كلمات را به هم وصل مي‌كند اشيائي مانند تيله را مي‌تواند از داخل شيشه مربا خوري، خارج كند دستورات دو مرحله اي را مي‌فهمد
24 ماهگي مي دود جملات كوتاه بر زبان مي‌آورد مي‌تواند ستوني با 7-6 مكعب درست كند نياز به توالت را خبر مي‌كند
ج
جدول 1 –مراحل رشد کودک
مراحل تكاملي كودك
هر مرحله تكامل كودك، نوعي تحول و نقطه عطفي در رشد و تكامل اوست. اين تحول ها را با توجه به كسب مهارت ها يا اعمال تازه تعيين مي‌كنند و علاوه بر رشد بدني شامل تكامل عقلي و اجتماعي نيز مي‌شود. نشانه هاي مراحل تكامل كودك در جدول شماره 1 آمده است:
رشد جسمي در كودكان
طيف تظاهرات رشد و نمو جسمي از سطح مولكولي مثل فعاليت آنزيم ها، در فرايند تمايزات سلولي جنين، تا تغييرات متابوليك و جسمي همراه بلوغ، متغير است. فرايند رشد از هنگام زايمان تا سن بيست سالگي را مي‌توان در نموداري داراي سه منحني (شكل شماره يك) نشان داد. همانگونه كه در اين منحني مشاهده مي‌شود رشد مغز در سنين پيش از دبستان چشمگير است و رشد اندام هاي تناسلي در سنين بلوغ.
