بخشی از مقاله
چکیده
یکی از ابعاد مهم رشد انسان، رشد اجتماعی است. فرض بر این است که در منابع اسلامی و خصوصا قرآن به این بعد مهم از ابعاد رشد انسان توجه شده است. هدف پژوهش حاضر یافتن آیات و روایات مرتبط با این بحث در قرآن و سنت و ارئه تحلیلی روان شناختی از این آیات و روایات است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی میباشد. به منظور بیان ویژگیهاي رشد و تکامل اجتماعی از نگاه روانشناسی و قرآن، از روش توصیفی و براي تحلیل روانشناختی از رشد و تکامل اجتماعی از روش تحلیلی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان میدهد که براي رشد اجتماعی انسان آموزههاي متعددي در قرآن و روایات وجود دارد. بخشی از آموزههاي اسلام که بیشتر در روایات معصومان - علیهمالسلام - وارد شده است، مخصوص مراحل مختلف رشد کودك است. این آموزه ها توصیههایی براي رشد و پرورش اجتماعی فرزندان در سنین مختلف ارائه میکند. اما بخش دیگري از آموزهها، اختصاص به گروه سنی خاص ندارد و بصورت کلی براي همه انسانها و جوامع بیان شده است. موارد متعددي از این آموزهها در قرآن موجود میباشد. بر این اساس، طراحی خداوند بصورت تکوینی و تشریعی بگونهاي است که، انسان در قالب اجتماع و با تعاون با دیگر اعضاي جامعه به اهداف متعالی خود میرسد. فرایند رشد و تکامل اجتماعی بر مؤلفههایی مبتنی است:
.1 درك و پذیرش تفاوتهاي فردي، .2 نیازشناسی، .3 تأمین دو سویه نیازها، .4 تسخیر - به کار گیري دوسویه براي رفع نیازها -
.5 جمعگرایی و مسئولیتپذیري اجتماعی .6 اقامه عدالت اجتماعی .7 ترویج ارزش احسان و تشویق به ارزشهاي زندگی ساز
مقدمه
آدمی از آن هنگام که پا به عرصه حیات میگذارد، تا هنگامیکه به درجه کمال میرسد، مراحل متوالی و بههم پیوستهاي از رشد را در ابعاد مختلف طی میکند. یکی از ابعاد مهم رشد انسان، رشد اجتماعی است. رشد اجتماعی مجموعه متوازنی از مهارتهاي اجتماعی و رفتارهاي انطباقی فراگرفته شده است که فرد را قادر میسازد با افراد دیگر روابط متقابل مطلوب داشته باشد، واکنشهاي مثبت بروز دهد و از رفتارهایی که پیامد منفی دارند، اجتناب ورزد. وجود مهارتهایی چون همکاري، مسئولیت پذیري، همدلی، خویشتنداري و خوداتکایی، از مؤلفههاي رشد اجتماعی به شمار میروند - گلاهو،1997، ص. - 10
رشد اجتماعی یکی از جنبههاي مهم رشد انسان است. انسان در سایه کسب مهارتهاي اجتماعی قادر به برقراري ارتباط با دیگران و سازگاري با اطرافیان و اجتماع خود میشود - رهنما،1373،ص. - 1 همچنان که بسیاري از نیازهاي عالی انسان و شکوفا شدن استعدادها و تواناییهایش از طریق تعامل بین فردي و ارتباطات اجتماعی فعلیت پیدا میکند - وایتزمن،1376،ص. - 8 روابط اجتماعی از هنگام تولد آغاز میشود و در تعاملات روزانه بین نوزاد، پدر و مادر و پرستار بارز است - موریسون،1990، ص. - 10 فرض بر این است که کودکان بدون رشد اجتماعی و داشتن مهارتهاي لازم قادر نیستند در تعامل اجتماعی با سایرین وظایف خود را انجام دهند - بیلمن، . - 1994 به عقیده ویگوتسکی و بندورا تعامل اجتماعی یک فن و یک منبع غیر قابل اجتناب از رشد روانی کودکان است. کودکان در تعامل با دیگران، یاد می گیرند که چگونه رفتار و چگونه قضاوت کنند - خرازي و دلگشایی، . - 2010 کسانی که در زمینهي رشد اجتماعی به شکوفایی رسیده اند به سطحی از مهارت در روابط اجتماعی دست یافتهاند که می توانند به راحتی با دیگران زندگی سازگارانهاي داشته باشند - ماسن،1380،ص. - 1 رشد اجتماعی نه تنها در سازگاري با اطرافیان مؤثر است بلکه بر میزان موفقیت تحصیلی، شغلی و پیشرفت اجتماعی نیز مؤثر خواهد بود - وایتزمن،1376،ص. - 6 به همین دلیل رشد اجتماعی، یکی از والاترین و مهمترین اهداف هر برنامه رشدي است و دانشمندان تعلیم و تربیت براي ارتقاي رشد اجتماعی افراد در طول دوران رشد تلاش میکنند - جعفري،1393،ص. - 25
دامنه تأثیر قابل توجه رشد اجتماعی بر دیگر ابعاد وجودي انسان، پژوهشگران را بر آن میدارد تا درباره این بعد از رشد انسان تحقیقات متعددي صورت بدهند. براساس مطالعات اریکسون، هر جامعه براي تربیت اجتماعی فرزندان خود روشهایی یافته تا بزرگسالانی پرورش دهد که ویژگیهاي شخصیتی آنان با نیازهاي آن جامعه تطابق داشته باشد - پیرز،1387،ص. - 187 به نظر میرسد تاثیر مهم این بعد از ابعاد رشد در شخصیت انسان و جامعه انسانی به اندازهاي قابل توجه است که در منابع اسلامی نیز به آن پرداخته شده است، و اسلام براي رشد اجتماعی افراد جامعه خود آموزههایی داشته باشد. این پژوهش به دنبال یافتن دلالتها و اشارات قرآن و سنت درباره این بعد از ابعاد رشد انسان است. هدف این است که آیات و روایات در این زمینه از منابع اسلامی کشف و استخراج شود. سپس، تحلیلی از رشد اجتماعی انسان بر اساس آیات و روایات ارائه بدهد و زمینه را براي تحقیقات بنیادي و کاربردي آینده فراهم نماید.
