بخشی از مقاله
چکیده :
سازند پادها در برش دالمه واقع در شمال شرق اردکان شامل تناوبی از ماسه سنگ و دولومیت است. پتروگرافی مقاطع نازک همراه با آنالیز مودال از سازند پادها به سن دونین در این برش، به منظور تعیین برخاستگاه این سازند مورد استفاده قرار گرفته است. ماسهسنگهای مذکور دارای کرویت خوب، نیمه زاویهدار تا نیمه گردشده و خوب جورشده هستند. میزان رس در این ماسه سنگها کم و از نظر بلوغ بافتی به صورت مچور تا سوپر مچور هستند. ماسهسنگهای مورد مطالعه اغلب کوارتزآرنایت و به مقدار کمتر ساب لیتآرنایت و سابآرکوز می باشند. براساس مطالعات پتروگرافی جایگاه تکتونیکی این سازند کراتون پایدار میباشد و منشاء این رسوبات، از سنگهای پلوتونیکی و متامورفیکی است.
کلید واژه ها: پتروگرافی، برخاستگاه، سازند پادها، برش دالمه، اردکان
مقدمه :
سازند پادها به سن دونین میانی تا پایانی در کوههای ایران مرکزی و بخشهای دیگر ایران گسترش دارد. این سازند در ایران مرکزی از تناوبی از ماسه سنگهای قرمز رنگ، دولومیت و ژیپس تشکیل شده است. توصیف برخاستگاه با توجه به مطالعات پتروگرافی و براساس نسبت ترکیبات اصلی تشکیل دهنده چارچوب ماسه سنگها، همچون کوارتز، فلدسپات و خرده سنگها میباشد . - Dickinson, 1985 - در این مطالعه سعی شده است با بررسیهای پتروگرافی و ارائهی آنالیز مودال طی نقطه شماری، بررسی برخاستگاه سازند مذکور با دقت لازم صورت پذیرد. منطقهی مورد مطالعه - روستای دالمه - ، با طول جغرافیایی"32 25'52.81 و عرض جغرافیایی 54 15'36.24" در شمال شرق شهرستان اردکان و در 80 کیلومتری استان یزد و جزء شهرستان اردکان میباشد.منطقهی اردکان در محدودهی ایران مرکزی واقع گردیده است. در منطقه مورد نظر سازندهای بادامو، نایبند، اسپهک، شتری، بهرام، کوهبنان، باروت، دزو و ریزو قابل مشاهده است - یوسفی و حسینی، . - 1384 سازند پادها در منطقه مورد مطالعه در حدود 440 متر ضخامت داشته و اغلب از تناوبی از ماسه سنگ و دولومیت تشکیل شده است - شکل . - 2
بحث:
در این مطالعه جهت بررسی برخاستگاه سازند پادها، 59 عدد از مقاطع نازک ماسه سنگی دانه متوس و خوب جورشده انتخاب و به منظور حذف اثر اندازه دانه بر ترکیب به دست آمده نقطهشماری به روش گزی و دیکینسون - Gazzi and Dickinson Method - با شمارش حدودا 300 نقطه در هر مقطع نازک انجام شد - حروف اختصار بر طبق جدول یک - . برای نامگذاری این رسوبات از روش فولک 1974 استفاده گردیده و برای تعین موقعیت تکتونیکی سازند مورد نظر از نمودار سه تایی دیکینسون - 1985 - استفاده گردیده است. نتایج حاصل از این نقطه شماری در جدول 2 نشان داده شده است.
پتروگرافی:
سازند پادها در برش دالمه عمدتا از پتروفاسیس های ماسه سنگی و دولومیتی و با ضخامت کمتر از لایه های چرتی تشکیل شده است. مطالعات پتروگرافی مقاطع نازک ماسه سنگی سازند پادها توس میکروسکوپ نوری حاکی از آن است که، نمونههای ماسه سنگی متوس تا درشت دانه بوده و دارای کرویت بالا، گردشدگی نیمه زاویهدار تا گردشده و جورشدگی متوس تا خوب هستند. میزان رس در این ماسه سنگها کم و از نظر بلوغ بافتی به صورت مچور تا سوپرمچور هستند. اجزاء تشکیل دهنده ی این ماسهسنگها به شرح ذیل شناسایی شده اند - شکل . - 3 انواع مختلف کوارتز - مونوکریستالین با خاموشی مستقیم تا کمی موجی و پلیکریستالین با خاموشی موجی - ، انواع فلدسپاتها - گروه پلاژیوکلاز و میکروکلین - ، انواع مختلف خرده سنگهای رسوبی - ماسهسنگی و چرتی - و ندرتا دگرگونی میباشند.
از کانیهای فرعی موجود در این ماسه سنگها میتوان به کانیهای سنگین و اکسید آهن اشاره کرد. با توجه به فراوانی کوارتز مونوکریستالین نسبت به کوارتز پلیکریستالین، میتواند گویای انرژی بالای محی رسوبگذاری، حمل نقل طولانی و یا سیکل مجددرسوبگذاری این ذارت میباشد . - Tucker, 2001 - با پلات دادههای حاصل از نقطه شماری بر روی دیاگرام سه تایی فولک - 1974 - نشان میدهد که نمونهها اغلب کوارتزآرنایت میباشند که سابلیتآرنایت و سابآرکوز نیز گاها مشاهده می شود - شکل . - 4
برخاستگاه:
شامل شرای تکتونیکی و آب و هوای دیرینه و ترکیب - نوع سنگ منشاء اولیه و مواد اولیه - میباشد. برخاستگاه میتواند کنترل کننده ی ترکیب رسوبات آواری نهشته شده در حوضههای رسوبی باشد بنابراین با بررسی ترکیب رسوبات و سنگهای آواری می توانیم برخاستگاه آنها را تعبیر و تفسیر کنیم. با در دست داشتن پارامترهایی مثل درصد نهایی کوارتز، خرده سنگها و فلدسپاتها می توان از دیاگرام دیکنیسون برای یافتن موقعیت تکتونیکی منشاء سنگ مورد نظر استفاده کرد. قرار دادن درصد اجزاء اصلی ماسه سنگهای سازند پادها بر روی دیاگرامهای سه تایی Qm, F, Lt دیکینسون - Dickinson, 1985 - جایگاه تکتونیکی ماسه سنگهای مورد مطالعه کراتون پایدار و چرخه مجدد کوهزایی مشخص می شود. به علت مچوریتی ترکیبی بالای ماسه سنگهای موردمطالعه و فراوانی خردههای چرتی نسبت به خرده های ناپایدار، درصد Q در نمودار سه تایی Q, F, L اغلب 100 درصد است و تمامی نمونهها در این نمودار در محدوده کراتون پایدار قرار میگیرند - شکل . - 5
فراوانی کوارتزهای تک بلوری و مقدار اندک فلدسپاتها می تواند به هوازدگی شیمیایی شدید در ناحیه منشا، مسافت زیاد حمل و نقل و انرژی بالا در محی رسوبگذاری باشد . - Suttner et al., 1981 - کوارتزهای تک بلوری با خاموشی مستقیم و موجی که بعضا دارای اینکلوزیونهایی از تورمالین و زیرکن نیز هستند، موید سنگ منشائی از نوع پلوتونیکی برای کوارتزآرنایتهای سازند پادها هستند . - Gallala et al., 2009 - علاوه بر این، کوارتزها با دو مرحله سیمان رورشدی بیانگر چرخه دوم رسوبگذاری یا منشائی رسوبی است . - Bernet et al., 2007 - حضور قطعاتی از کوارتزهای چند بلوری به دو شکل دانه هم بعد با مرزهای مستقیم و دانه کشیده با مرزهای مضرسی در پتروفاسیسهای موجود بیانگر سنگ منشا پلوتونیکی و متامورفیکی هستند - Zandmoghadam et al., .2013 - این قطعات تحت تاثیر چرخههای مجدد رسوبگذاری، شرای حمل و نقل و انرژی موجود در محی رسوبگذاری متلاشی شده و میتوانند یکی از برخاستگاههای اصلی برای کوارتزهای تک بلوری باشند.
نتیجه گیری :
سازند پادها در برش دالمه تناوبی از ماسه سنگهای قرمز رنگ، دولومیت و چرت تشکیل شده است. آنالیز بافتی و نقطه شماری دانهها در ماسه سنگهای مورد مطالعه و بررسی خصوصیات بافتی اجزاء اصلی، نشان دهنده، فراوانی کوارتزهای تک بلوری گردشده با خاموشی مستقیم تا موجی میباشد که اغلب موارد بیش از 97 درصد دانهها در پتروفاسیسهای کوارتزآرنایت با دامنه اندازه دانه، بین 0/1 تا 0/4 میلیمتر می باشد. کوارتزهای چند بلوری از فراوانی بسیار کمتری نسبت به کوارتزهای تک بلوری برخوردار هستند و پلاژیوکلاز و میکروکلین مهمترین دانههای فلدسپات در ماسه سنگهای سازند پادها به شمار میروند. سیمانهای سیلیسی، کربناته و هماتیتی مهمترین سیمانها در پتروفاسیسهای ماسه سنگی به شمار میروند که از پراکندگی متفاوتی برخوردار هستند. میزان رس در این ماسهسنگها کم و از نظر بلوغ بافتی بصورت مچور تا سوپر مچور هستند. مطالعه برخاستگاه ذرات آواری و شواهد پتروگرافی ماسه سنگهای سازند پادها نشان دهنده سنگ مادر پلوتونیکی و متامورفیکی در شرای تکتونیکی پایدار و کراتونی است.
