بخشی از مقاله
معرفي نژادهاي گاوهاي بومي ايران
سرابی (Saraby)
به‌‌نظر مى‌رسد که اين نژاد از اختلاط و آميزش گاوهاى بومى ايران با گاوهائى که از کشور شوروى سابق وارد منطقه سراب شده بودند به‌وجود آمده و بعداً به نام سرابى معروف گشته است رنگ آن زرد طلائى و قهوه‌اى سوخته است کوچک و خوش اندام است. اخيراً از گاوهاى سرابى به‌صورت گله‌هاى نيمه صنعتى پرورش داده مى‌شوند.
یک نژاد شیری محسوب میشود که موطن آن شهرستان سراب در آذربایجان شرقی است. این گاوها به رنگ زرد آهویی تا قهوه ای تیره دیده شده اند وشاخهایی کوتاه و سیاه رنگ دارند.
گاوهای سرابی با توجه به زادگاه اصلی خود نژادی کوهستانی محسوب میشوند.
میانگین تولید شیر در هر دوره 700- 1900 لیتر
میانگین تولید شیر در هر روز 1/6 – 4/9
میانگین درصد چربی 3/4 – 9/4
اکثر گاوهای این نژاد در هر دوره شیر دهی حدود 130 تا 260 روز شیر داده اند.
گلپايگاني ( Golpaygany)
موطن آن شهرستان گلپايگان در استان اصفهان است ولي در شهرها و استانهاي اطراف نيز پراكنده شده است ، بطوري كه در مناطقي از استانهاي چهارمحال و بختياري ، لرستان ، يزد و كرمان ديده شده اند.
گاوهاى گلپايگانى از نظر رنگ يکدست نبوده و ممکن است سياه، بور، قرمز و گاهى ابلق باشند. در سال‌‌هاى اخير از اين گاوها نيز به‌صورت گله‌هاى نيمه صنعتى و بيشتر جهت توليد شير پرورش داده مى‌شود.
رنگ آنها ممكن است خاكستري ، زرد ، قهوه اي ، قرمز بور و يا سياه باشد. همچنين اين گاوها داراي دوره شيردهي كوتاهي هستند.
سيستاني ( Sistany)
منشا اصلي گاوهاي اين نژاد درياچه هامون در استان سيستان و بلوچستان است . رنگ گاوهاي سيستاني اغلب سياه يا سفيد است . البته رنگ هاي زرد خرمايي ، طوسي ، قهواي روشن نيز در ميان آنها مشاهده ميشود.
رنگ اين گاو، قرمز، خرمائى يا ابلق، قد بلند، هميشه سرحال و يک حالت آمادگى به‌خصوصى دارند. علامت مميزهٔ اين نژاد در مقايسه با گاوهاى استان‌ها همجوار داشتن کوهان است. اين نژاد استعداد و آمادگى خاصى جهت انجام کارهاى زراعى دارد.
قد نسبتا بلند ، كمر و پشت قوس دار ، سر نسبتا كوچك ، پيشاني پهن و برجسته ، چشمان كوچك ، پيشاني پهن و برجسته ، چشمان كوچك ، پوست لطيف ، كوهان ، غبغب پهن و آويزان ، پوزه بلند و مرطوب ، گوشهاي كوچك و نيمه افتاده از ويژگيهاي اين نژاد است. اين نژاد تنها نژاد گوشتي ايران است.
از ديگر نژاد هاي بومي ايران مي توان به Taleshy و Dashtiary و Najdy اشاره كرد.
طبق آمار سال 2001 در ايران تعداد 5500000 راس انواع گاو بومي از نژادهاي فوق الذكر وجود دارد كه 134 هزار تن گوشت قرمز و 1468000 تن شير توليد ميكنند. به اين ترتيب 31/18 % گوشت توليدي كشور و 52/29 % شير توليدي شده در ايران متعلق به گروه نژادي گاوهاي بومي ايران است.
گاوهاى اطراف تهران
گاوهاى اطراف تهران در اثر آميختگى با گاوهاى اصيل وارد شده از خارج به‌تدريج تغيير کرده و گاوهاى به‌وجود آمده‌اند که از لحاظ هيکل درشت و از لحاظ توليد شير خيلى بهتر از گاوهاى بومى هستند.
طبقه بندی بر اساس استفاده و اصالت
نژادهای گاو را می توان بر اساس استفاده های که از آنها میشود به شیری ، گوشتی و دو منظوره تقسیم کرد.
گاوها را می توان بر اساس اصالت نیز طبقه بندی کرد . گاوی که انساب آن را میتوان تا گاوهای پایه ردیابی نمود به عنوان گاو نژاد اصیل می شناسند .
یک گاو تقریبا خالص شده به عنوان گاوی غیر اصیل که مشخصات اصلی یک نژاد را دارد تعریف می شود.
و در اغلب موارد ، به گاوی اطلاق می شود که زائیده یکی از گاوهای اصیل باشد و توسط اتحادیه نژاد ثبت نام نشده است. یک گاو دو رگه گاوی است که بر اثر آمیزش دو نژاد کاملا متفاوت حاصل می شود. به گاوی که دو رگ نیست ولی مشخصات اصلی یک نژاد را نیز ندارد " اسکراب " می گویند.
نژادهای گاو شیری
۱) آیرشایر :
ایرشایر آخرین نژاد اصلاح شده است. آب وهوا در منطقه ایر در زمان زیادی از سال سرد و نمناک است. گاوهای ایرشایر در طی روند اصلاح نژاد خود به دلیل عدم حاصلخیزی زمینهای منطقه ، مقدار نسبتا اندکی علوفه در دسترس داشته اند این وضعیت بقای حیوانات قوی بنیه و دارای قدرت چرای خوب را به وجود آورده است . گاوهای ایرشایر بزرگتراز گاوهای گرنزی و جرسی است و رنگ آنها از قرمز تا قهواه ای مایل به قرمز و سفید متغیر دارند .
گوساله های این نژاد به دلیل وزن و تولید نسبتا پایین برای تولید گوشت گوساله ارزش متوسطی دارند. گاوهای حذفی و گاوهای مازاد نیز برای تولید گوشت دارای ارزش متوسطی می باشند. زیرا خیلی سریع چاق می شوند و دارای چربی سفید هستند. چربی شیر این نژاد 4 درصد و مواد جامد بدون چربی شیر آنها کمتر از گرنزی و جرسی است. شکل پستان این نژاد در مقایسه با اغلب نژادهای دیگر بهترین می باشد.
خاستگاه اسکاتلند ـ رنگ قرمز و سفید و احتمالا قهوه ای و سفید ـ فرم شاخها و تناسب اندام و نحوه ی اتصال محکم پستان به بدن از ویژگیهای این نژاد است ـ نسبتا شرور ولی با قابلیت چرای بالا ست ـ وزن گاو بالغ ۵۴۴ و گاو نر۸۱۶ کیلو گرم ـ تولید شیر در یک دوره لاکتاسیون ۵۳۰۷ کیلو با چربی ۴ درصد دارد .
۲) براون سویس :
قدیمی ترین نژاد شیری براون سوئیس است. براون سوئیس از نظر وزن بعد از هلیشتاین حایز مقام دوم است. رنگ قهوه ای براون سوئیس از خیلی روشن تا خیلی تیره متفاوت است. براون سوئیس حیوانی رام ولی کمی لجباز است. این نژاد به سبب اندازه نسبتا بزرگ ، وزن زیاد گوساله ها ، چربی سفید بدن برای پرواربندی و گوشت سفید گوساله تا حد هلیشتاین مقبولیت یافته است. براون سوئیس دیر بالغ می شود و نسبت به نژادهای دیگر دیرتر به اوج تولید می رسند. چرای روی دامنه کوهها منجر به قدرت چرای برتر در این نژاد شده است.
خاستگاه سویس ـ رنگ قهوه ای روشن یا تیره ـ بعد از هلشتاین بزرگ ترین نژاد شیری است ـ بسیار آرام و به علت داشتن جثه نسبتا بزرگ و سفید بودن چربی بدن مناسب برای تولید گوشت ـ نژادی دیررس با قابلیت چرای خوب ـ مقاومت بالا در بربر شرایط تغییرات شدید آب و هوایی ـ متوسط گاو بالغ ۶۸۰ و گاو نر۹۰۷ کیلو گرم ـ تولید شیر در یک دوره لاکتاسیون ۵۴۸۸ کیلو با ۱/۴ درصد چربی دارد .
۳) گرنزی :
گرنزی تا حدی از جرسی بزرگتر است. درصد چربی و همچنین درصد کل مواد جامد بدون چربی در شیر این نژاد اندکی کمتر از جرسی است اما رنگ شیر آن به علت وجود مقدار بیشتر کاروتن زردتر است. وزن گوساله های گرنزی هنگام تولد کمی بیش از گوساله های جرسی است. اندازه کوچکتر ورنگ زرد چربی لاشه موجب می شود که اینها نیز برای تولید گوشت قرمزو گوشت سفید گوساله مناسب نباشد. گرنزی ها دیرتر از جرسی ها بالغ می شوند و قدرت چرای آنها به خوبی جرسی ها نیست. گاوهای گرنزی تا حد بسیار بالایی مطیع و رام می باشند.
خاستگاه جزیره ای به همین نام در فرانسه ـ رنگ آهویی روشن یا تیره که ممکن است لکه های سفید هم داشته باشد ـ زود رس با جثه کوچک ـ نژادی ارام و عادت پذیر ـ استعداد چریدن ضعیف ـ رنگ شیر و چربی بدن زردرنگ ـ از نظر تولید گوشت اهمیت ندارد ـ وزن متوسط گاو بالغ ۴۹۹ و گاو نر ۸۱۶ کیلو گرم ـ مقدار تولید شیر در یک دوره لاکتاسیون ۴۸۰۸کیلو با ۵ درصد چربی دارد .
۴) هلشتاین ـ فریژن :
هلیشتاین فریزین اسم رسمی نژاد است. در اروپا معمولا فریزین به گاوی که اجداد اروپایی دارند و هلیشتاین به گاوهای که اجداد آنها از امریکای شمالی است اطلاق می شود. وزن مطلوب گاوهای هلیشتاین نر و ماده بالغ به ترتیب 1000 و 680 کیلو گرم می باشد. گاوهای هلیشتاین به بیشترین تو لید کننده شیر با کمترین درصد چربی شهرت یافته اند.
گوساله هابی این نژاد در میان سایر نژادهای شیری در هنگام تولد بالاترین وزن را دارند. واین ویژگی همرته با رنگ سفید چربی بدن ، آنها را برای تولید گوشت سفید گوساله مناسب می سازد. هلیشتاین دیرتر از جرسی ، گرنزی ، و ایر شایر بالغ می شود.
بزرگترین و پراکنده ترین نژاد در بین گاو های شیری است ـ رنگ بدن سیاه سفید یا قرمزسفید است ـ خاستگاه هلند اما پراکنده در اکثر نقاط ـ سازگار و مقاوم در برابر سرما ـ استعداد چریدن ضعیف ـ رشد سریع و کیفیت گوشت خوب ـ وزن گاو بالغ ۶۸۰ و گاو نر۱۰۰۰ کیلو ـ تولید شیر در یک دوره لاکتاسیون ۶۵۷۷ کیلو با ۵/۳ درصد چربی دارد .
۵) جرزی :
کوچکترین نژاد شیری با بالا ترین درصد چربی ـ حساس و شرور ـ زودرس با رنگ شیر زرد ـ رنگ حیوان آهویی یکدست یا با لکه های سفید ـ وزن گاو بالغ ۴۵۳ وگاو نر ۷۲۵ کیلو گرم ـ تولید شیر در یک دوره لاکتاسیون ۴۵۳۶ کیلو با چربی ۴/۵ درصد دارد .
شورت هورن شیری:
شورت هورن شیری: نژاد شورت هورن شیری به عنوان نژادی دو منظوره برای تولید شیر و گوشت معروف است. اندازه نسبتا بزرگ آنها امتیازی مثبت برای تولید گوشت و پرداخت قیممت بالا برای گاوهای حذفی است. گوساله های این نژاد به دلیل وزن پایین در هنگام تولد ( 24 تا 36 کیلوگرم ) در مقایسه با گوساله های هلیشتاین و براون سوئیس برای تولید گوشت سفید برتری کمتری دارند. شیر آنها برای مصرف مستقیم و تهیه پنیر کاملا مناسب است. رنگ حیوان از تقریبا سفید تا قرمز متغیر است. ولی بیشتر داری ترکیبی از هر دو رنگ می باشند که به رنگ سرخ تیره معروف است.
انجمن های ثبت نژاد: وظیفه اصلی انجمن های نژاد حفظ اصالت گاوها از طریق ثبت مشخصات آنها می باشد. انجمن های نژادی همچنین انتقال مالکیت گاوها را ثبت می کنند علاوه بر این انجمن های فوق وظیفه ثبت مشخصات مربوط به ارزیابی نوع و تولیدات گاوها نژاد مورد نظر خود را نیز بر عهده داشتند. هدف اصلی انجمن های نژادی توسعه نژاد است . به این منظور دو برنامه اساسی انجام می شود ، یکی نگهداری از رکوردهای تولید است و دومین هدف بهبود تیپ است. یکی دیگر از اهداف اصلی هر انجمن نژادی ، ترفیع نژاد است.
انجمن گاوهای اصیل شیری: هدف این انجمن تلاش همسو و هماهنگ ، برای پیشرفت گاوهای شیری بوده است.
