بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مقایسه روشهای علمی و سنتی رایج در تغذیه گاوهای شیری در شرایط روستایی، آزمایشی با 48 راس گاو آمیخته هلشتاین-بومی در دوره سوم شیردهی و از ماه سوم زایش به مدت 4 ماه متوالیانجام گرفت.گاوها در 2 رده وزنی 550 و 650 کیلو گرم با 2 تکرار در هر گروه دستهبندی شدند.تیمارهای مورد آزمایش شامل:روش تغذیه گاوها با جیره کاملاً مخلوط - T - ، روش تغذیه مجزای علوفه و کنسانتره - P - و روش سنتی تغذیه دام - C - بودند که در3 وعده در اختیار دامها قرار میگرفت. نتایج بررسی نشان داد که میزان تولید شیر تحت تاثیر روش تغذیه بوده و استفاده از جیرههای متوازن منجر به افزایش تولید شیر و کاهش درصد چربی و پروتئین آن گردید . - P<0/05 - تاثیر روستا، وزن گاو و ماه شیردهی نیز بر تولید شیر معنیدار بود .
استفاده از روشهای علمی تغذیه با بروز کمتر اسیدوز همراه بود
مقدمه
با وجود ترغیب گاوداران و صاحبان واحدهای دامداری روستاییبه پرورش گاوهای هلشتاین یا پرتولید و اجرای برنامه های آمیخته گریتوسط مرکز اصلاح نژاد کشور در جهت بهبود کیفی و کمی تولیدات دامی، متاسفانه مشکلات عدیدهای از قبیل عدم اطلاعات کافی این افراد در زمینه پرورش دامهای سنگین و پربازده و متعاقب آن بهرهوری پایین این حیوانات وجود دارد که باعث شده میزان تولید شیر وسایر محصولات دامی در عرصههای روستایی و دامداریهای کوچک کمتراز پتانسیل بالقوه حیوان بوده و در بسیاری موارد حتی ریسک پرورش آن برای افراد کم بضاعتافزایش یابد. بنابراین گرایش به پرورش گاوهای بومی کم بازده و در عین حال با ریسک کمتر دراین قشر رو به افزایش است.
یکی از موانع عمده در راه پرورش دامهای پربازده عدم آگاهی از نیازهای تغذیهای و مدیریت تغذیه آنهاست چرا که در کنار تامین جیرههای متعادل، تغذیه گاوها با استفاده از جیره های کاملا مخلوط میتواند به بروز حداکثر پتانسیل تولیدی در این حیوانات کمک نماید. استفاده از چنین روش تغذیهای به گاو اجازه میدهد تا حد امکان خوراکی منطبق بر احتیاجاتش دریافت نماید و در عین حال با دریافت علوفه یا فیبر مورد نیاز برای عملکرد مناسب شکمبه سلامت دام نیز تامین گردد
با توجه به اینکه بخش عظیمی از جمعیت دامی کشور در شرایط روستایی نگهداری شده و بخش قابل توجهی از تولید شیر را عهدهدار هستند بنابراین هدف از انجام بررسی حاضر مقایسه روشهای متفاوت مدیریت تغذیه گاوهای آمیخته هلشتاین-بومی در گاوداریهای کوچک روستایی و تاثیر آن بر میزان تولید و سلامت دام میباشد.
مواد و روشها 48 راس گاو آمیخته هلشتاین-بومی با درجه خلوص ژنتیکی بالاتر از %75 هلشتاین - نسل دوم طرح آمیخته گری - ، در دوره سوم شیردهی و از ماه سوم زایش به مدت 4 ماه متوالی - بهمن ماه سال 1388 تا اردیبهشت ماه - 1389 از 4 روستا از توابع شهرستان دیواندره انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند.
از بین روستاهای مورد نظر دو روستای یاپل و شریفآباد در حوزه دهستان چهل چشمه و دو روستای آخکند و قلعه کهنه در حوزه دهستان قراتوره قرار داشته و موقعیت جغرافیایی این دو دهستان به ترتیب در غرب و شرق شهرستان بوده و در محدوده 100 کیلومتری از همدیگر قرار گرفتهاند.گاوها در2 رده وزنی 550 و 650 کیلوگرم با 2 تکرار در هر گروه دستهبندی شدند.
تیمارهای مورد آزمایش شامل: روش تغذیه گاوها با جیره کاملا مخلوط - T - ، روش تغذیه مجزای علوفه و کنسانتره - P - و روش سنتی تغذیه دام - بدون قاعده و قانون خاص - - C - بودند که در3 وعده در اختیار دامها قرار میگرفت. از هرروستا 3 گاودار و در مجموع 12 راس گاو شیری - هر تیمار 4 راس گاو شیرده با 2 تکرار در هر گروه وزنی - انتخاب شدند که البته گاوهای مزبور با استفاده از اطلاعات رکوردی و ثبت مشخصات از بین حداقل 400 راس گاو در هر روستا انتخاب گردید .
بعد از آموزشهای لازم به گاوداران و اتمام دوره عادت دهی جیره پیشنهادی، آزمایشات از اول بهمن ماه 1388 شروع شد. جیره های مورد استفاده توسط دامداران به پیشنهاد نگارندگان و با استفاده از اقلام خوراکی موجود در منطقه بر اساس احتیاجات گاوهای شیری با میانگین تولید 18 کیلوگرم برای وزن 650 و میانگین تولید 16 کیلوگرم برای وزن 550 کیلوگرم با درصد چربی خام 3/5 تنظیم شدند . - 4 - بسته به نوع مواد خوراکی قابل دسترس، برخی جیره ها دارای سیلاژ ذرت بوده و برخی فاقد سیلاژ بودند که با توجه با این که تفاوت دو نوع جیرهاز لحاظ آماری معنیدار نشد، اثرات آن از مدل حذف گردید.
رکوردگیری از میزان شیر تولیدی 2 بار در ماه انجام شده و آنالیز کیفی نمونه ها با دستگاه میلکو اسکن مدل
درآزمایشگاه شیر معاونت بهبود تولیدات دامی سنندج تعیین گردید. بروز اسیدوز اعم از مزمن یا حاد بنا به تشخیص دامپزشک و با مشاهده علائم بالینی بصورت ماهیانه به تفکیک هر تیمار ثبت گردید. ملاک بروز اسیدوز علایمی نظیر؛ بیاشتهایی، کاهش شدید آب بدن، فرورفتگی چشمها، در برخی موارد لرزش ماهیچهای، دندان قروچه، دل درد، کاهش حرکات شکمبه و در مواردی اسهال شدید بودند. از علائم ظاهری دیگر این بیماری، وجود مدفوع شل و آبکی و قطعات بزرگ و دانههای هضم نشده قابل تشخیص در مدفوع و در برخی موارد وجود هالهی قرمز رنگ بر روی ناحیه مچ پای دام و لنگش بود. نتایج بدست آمده با استفاده از مدل آماری زیر در رویه Mixed برای صفات تولیدی و روش آزمون کایاسکور والد با تجزیه لجستیک برای وقوع اسیدوزتوسط نرم افزار SAS9/1 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
در مدل آماری فوقYijklm برابر با عملکرد حیوان، ʽ برابر با میانگین جامعه،Traeti برابربااثر تیمارiام،Villagejبرابر با اثر روستایjام،Weightk برابر بااثر وزنkام، Animallبرابربا اثر حیوان lام،Timem معادل اثر ماه شیردهی mام، - Ttreat* Time - imبرابر با اثر متقابل تیمار در ماه شیردهی و eijklm اثر باقیمانده یا خطا بود.
نتایج وبحث
میانگین حداقل مربعات تولیدشیر، تولیدشیر تصحیح شده برای %4 چربی، درصد چربی و پروتئین در ماههای مختلف در جدول 1 گزارش شده است. میزان تولید شیر تحت تاثیر روش تغذیه بوده و استفاده از جیره های متوازن منجر به افزایش تولید گردیده است . - P<0/05 - بررسیها نشان داده است که استفاده از جیرههای کاملا مخلوط میزان تولید شیر را حدود -7 4 درصد افزایش میدهد ضمن اینکه مورد استفاده قرار گرفتن خوراک نیز 4 درصد بهبود یافته و مواد مغذی بطور موثرتری هضم شده و در نهایت با کاهش ضایعات غذایی میزان سود حاصل افزایش می یابد
درصد چربی و پروتئین شیر تحت تاثیر میزان تولید بین تیمارها متفاوت بوده و با کاهش میزان تولید شیر در تیمارها روند افزایشی نشان داده است . - P<0/05 - معمولا یک رابطه معکوس بین تولید شیر و درصد چربی و پروتئین شیر وجود دارد .
مقادیر آماره F برای صفات مرتبط با تولید شیر در جدول 2 گزارش شده است. تمامی عوامل مرتبط با تولید شیر بر مقدار تولید شیر موثر بودند . - P<0/01 - معنیدار بودن اثر روستا میتواند به مفهوم تاثیر شرایط اقلیمی منطقه و مدیریت افراد بر تولید شیر باشد.
با توجه به اینکه از بین روستاهای مورد بررسی روستاهای شریف آباد و یاپل علیرغم تاثیر معنیدار بر میزان تولید در فاصله تقریبی یک کیلومتری از هم قرار داشتند، نمیتوان تفاوت موجود را به اثر اقلیم نسبت داد بنابراین به احتمال زیاد نحوه مدیریت افراد دلیل اصلی این تفاوت بوده است. تولید شیر در گاوهای سنگین وزنتر بیشتر بود .
گاوهای با وزن بیشتر بخاطر دارا بودن شکمبه بزرگتر و کامل شدن بلوغ جسمی توانایی تولید شیر بالاتری را دارا هستند. ازآنجاییکه تمامی گاوهای مورد آزمایش شکم سوم بودند بنابراین همگی به بلوغ جسمی رسیده بودند . البته همانطور که در بخش مواد و روشها ذکر گردید جیره پیشنهادی برای گاوهای با وزن 650 کیلوگرم برای تولید شیر بالاتری تنظیم شده بود و لذا چنین تفاوتی چندان هم دور از انتظار نمیتواند باشد. تاثیر تیمار نیز همانگونه که در جدول 1 توضیح داده شد کاملا معنیدار بود
با افزایش ماههای شیرده در طول دوره آزمایش میزان تولید کاهش یافت بطوری که بیشترین میزان تولید در ماه سوم شیردهی - ماه اول آزمایش - و کمترین میزان تولید 4 ماه بعد بود . - P<0/01 - این پدیده نیز منطبق بر منحنی شیردهی میباشد که بر اساس آن تولید شیر پس از مرحله اوج به تدریج کاهش مییابد.
تاثیر عوامل مختلف بر بروز اسیدوز در گاوهای مورد مطالعه در جدول 3 گزارش شده است. نتایج جدول 3 حاکی از این است که از بین عوامل مورد بررسی تنها روشهای تغذیه بر بروز اسیدوز تاثیر معنیداری داشت . - P<0/05 - در عین حال مقایسه فراوانی بروز اسیدوز در تیمارهای مورد بررسی نشان داد که استفاده از جیره های کاملا مخلوط بروز اسیدوز را در گاوهای شیری کاهش داد
استفاده از جیرههای کاملا مخلوط چنانچه بدرستی تهیه شوند امکان مصرف انتخابی را از حیوان سلب کرده و حیوان علاوه بر مصرف 3 تا 5 وعده بزرگ غذا در سایر مواقع روز نیز به خوراک دسترسی داشته و بنابراین تغییرات محیط شکمبه بسیار کاهش مییابد. در ضمن آسایش حیوان در جایگاه - 6 - و نحوه خوراکدهی - جیرههای کاملا مخلوط در مقابل جیرههای جدا - نیز از جمله عواملی هستند که میتوانند بر بروز اسیدوز موثر باشند .
نتیجهگیری نتایج بررسی حاضرحکایت از این امر دارد که یکی ازعمدهترین مشکلات روستاییان در پرورش گاوهای آمیخته بومی- هلشتاین عدم توانایی در تامین احتیاجات بالای این گاوها و یا عدم آگاهی از نحوه تغذیه صحیح این حیوانات میباشد به گونهای که علاوه بر تولید کمتر از پتانسیل مورد انتظار دام بروز عارضههایی نظیر اسیدوز نیز مشکلات را برای روستاییان تشدید مینماید و بنابراین گرایش برای استفاده از این گاوها با اقبال در خور مواجه نشده است.
