دانلود مقاله مقدمه ای بر آسیب های زیست محیطی و توسعه ای مناطق نفت خیز

بخشی از مقاله

خليج فارس و درياي عمان(موقعيت جغرافيايي و شرايط زيست)
خليج فارس درياي حاشيه اي (Marginal sea) و نيمه بسته اي (semi-enclosed) است كه در اثر تأثير متقابل قاره آفريقا و اروپا-آسيا در طول ادوار گذشته زمين شناسي ايجاد شده است و مساحت آن حدود 24000 كيلومتر مربع مي باشد. طول سواحل شمالي خليج فارس و درياي عمان در حدود 2500 كيلومتر مي باشد. عرض خليج فارس 300-200 كيلومتر با عمق متوسط 35-30 متر است. عميق ترين قسمت درياي عمان حدود 3650 متر و خليج فارس در سمت تنگه هرمز 90 متر مي باشد. خليج فارس در محدوده عرض هاي مناطق گرمسيري كره زمين و بين عرضهاي 25 تا 30 درجه شمالي قرار گرفته و به همين جهت آب و هواي غالب آن گرم و مرطوب است.
به طوريكه حداكثر به 45 درجه سانتي گراد مي رسد. اين امر باعث شده تا ميزان تبخير سالانه به حدود 2000 ميليمتر بالغ شده و موجب افزايش شوري آب دريا شود. به همين خاطر ميزان شوري سالانه آن حدود 40 در هزار است كه در مناطق كم عمق به مراتب بيشتر مي باشد.
زمان ماندگاري آب در خليج فارس به علت نيمه بسته بودن آن، بين 3 تا 5 سال برآورد شده كه مدت زمان زيادي است به همين خاطر بروز هرگونه آلودگي تا مدت مديد در آن باقي مانده و مي تواند موجب افزايش آلودگي همه جانبه در آن شود.

نقشه خليج فارس و درياي عمان

بررسي سواحل و آبهاي ساحلي خليج فارس و درياي عمان
در منطقه درياي خليج فارس و درياي عمان تنوع اكولوژيك خاصي به چشم مي خورد به شكلي كه باعث به وجود آمدن انواع چشم اندازهاي طبيعي در طول سواحل و مناطق كم عمق ساحلي شده، كه مي توان آنها را به نواحي حساس ساحلي به اشكال زير تقسيم و مورد بحث قرار داد:

1)جنگل هاي مانگرو
جنگل هاي مانگرو گياهي غلب مرداب هاي گرمسيري را در اراضي بين جزر و مدي تشكيل مي‌دهند. در سواحل جنوبي كشورمان 2 گونه با نامهاي حرا (Avicennia marina) و چندل (Rhizophora mucronata) وجود دارند كه با مساحتي بالغ بر 16000 هكتار در ناحيه ليتورال گسترش يافته اند. سيستم ريشه اي خاص آنها موجب تثبيت ذرات در رسوبات بستر شده و تجمع مواد آلي در بين رسوبات را باعث مي‌گردد.جنگل هاي مانگرو بخوبي مي توانند شوري آب دريا را تحمل كرده و توسط ساختار فيزيولوژيك خاص خويش شوري بيش از حد را دفع نمايند.

آبسنگهاي مرجاني
اكوسيستم هاي مرجاني، مانند جنگلهاي مانكرو به علت فراواني پلانكتونهاي گياهي و جانوري محل طبيعي با ارزشي براي توليد مثل و رشد گونه هاي زيادي از آبزيان است. بر اساس مطالعات انجام شده 40 گونه مرجان از خليج فارس گزارش شده كه همگي در اطراف جزاير استان هرمزگان و نواحي ساحلي استان بوشهر و بند چابهار مي باشند. وجود منطقه هاي مرجاني وسيع در اطراف جزاير باعث رونق صيادي گرديده است.

3)سواحل شني و ماسه اي
اين نوع از سواحل چنانچه از شيب مناسب برخوردار بوده و امنيت مناسب داشته باشند، براي تخم گذاري لاك پشتان دريايي بسيار با اهميت هستند.
با توجه به شواهد امر اكثر جمعيت 6 ميليوني ساكن در سواحل خليج فارس و درياي عمان در طول سواحل خليج فارس و درياي عمان در طول سواحل شني ساكن شده‌اند و بيشترين اثرات مخرب را بر اين نوع اكوسيستم در خليج فارس و درياي عمان به وجود آورده اند.
در سواحل شني و ماسه اي معمولاً در تمام فصول مي توان انواع پرندگان دريايي را مشاهده نمود. وجود شن هاي سفيد در برخي سواحل شني چشم اندازه هاي خاصي را بوجود آورده كه از قابليت تفرجي بالايي برخوردار مي باشند(همانند سواحل كيش، چابهار، هنگام و بندر لنگه).

4)پهنه هاي گلي جزر و مد
اين نوع از سواحل كه در دلتاي برخي از رودخانه هاي جنوبي كشور نيز وجود دارند به واسطه تأثيرپذيري از محصولات رسوب يافته رودخانه ها، مناطق غني از مواد مغذي مي باشند، لذا معمولاً از پوشش گياهي مطلوب و جمعيت بالاي كفزيان برخوردارند.

5-سواحل شني و صخره اي (بررسي ذخاير و تنوع زيستي آبزيان)
- پستانداران دريايي و لاك پشت هاي دريايي كه هر دو از گونه هاي تحت حفاظت جهاني بشمار مي آيند.
-گياهان دريايي كه از ميان 150 گونه جلبك شناسايي شده، 27گونه آنها مصارف اقتصادي دارند. چندين گونه نيز خوراكي بوده كه در حال حاضر هيچ استفاده اقتصادي از آنها صورت نمي گيرد.
بنتوزها:كفزيان كه در اطراف جزاير موجاني سدفهاي مرواريد ساز فروان وجود دارند.
اين موجودات نقش مهمي در حمايت از حيات جمعيت هاي موجودات مزاحم(Fiulling organisma) دارا مي باشند.
استان هاي حاشيه خليج فارس و درياي عمان عبارتند از:استان هرمزگان، استان خوزستان، استان بوشهر و استان سيستان و بلوچستان.

ماهيان :
وجود ذخائر متنوع اين گونه آبزيان باعث رونق صنعت صيادي از ايام بسيار گذشته تاكنون در اين منطقه شده است .
گونه هايي نظير تن ماهيانه ، شوريده ، حلوا سفيد ، سنگسر ، سرخو ، شيرماهي ، قباد ،راشكو ، صافي ،‌ساردين ، هامور و كفال اكثريت صيد صيادان را تشكيل مي دهند .

درياي خزر (موقعيت جغرافيايي و شرايط زيست محيطي)
درياي خزر با 424200 كيلومتر مربع وسعت(بزرگترين درياچه جهان) در شمال ايران واقع شده و ارتباط دريايي ايران را با كشورهاي اروپايي از طريق آبراهه هاي روسيه برقرار مي كند. بنادر دريايي انزلي و نوشهر، ارتباط دريايي ميان ايران و آسياي مركزي را ممكن مي سازند.
رودهاي عمده درياي خزر عبارتند از:قزل اوزن، سفيد رود، زنجان چاي، اهرچاي، شور، شاهرود، قره سو، ارس، چالوس، هراز، تجن، گرگان و اترك.
درياي خزر دريايي بسته مي باشد و توسط جمهوري آذربايجان، قزاقستان، تركمنستان، روسيه و جمهوري اسلامي ايران محصور شده است كه فعاليت هاي مختلفي از جمله:استخراج، بهره برداري، اكتشاف و نقل و انتقال نقت و ساير كالاهاي صادراتي و وارداتي از طريق آن صورت مي گيرد و صنايع و منابع كشاورزي در آن متمركز گشته است.
استان هاي حاشيه درياي خزر عبارتند از:استان گيلان، استان مازندران و استان گلستان.
بسته بودن بزرگ ترين درياچه جهان حساسيت خاصي را براي آن ايجاد كرده است. مضافاً آن كه اگرچه اين حوضه آبي در تعريفات جغرافيايي درياچه ناميده مي شود؛ اما به دليل وسعت و عمق زياد بي شباهت به دريا نيست. وجود منابع دريايي و انرژي در اين دريا و همچنين عدم دسترسي برخي از كشورهاي حاشيه اين دريا منجر به بهره برداري هاي مضاعفي از اين دريا شده است كه تمامي اين موضوعات حساسيت زيست محيطي آن را زياد كرده است.

نقشه درياي خزر

در درياي خزر 854 گونه جانور و بيش از 500 گونه گياه زندگي مي كنند. در بررسي‌هايي كه صورت گرفته است در اين دريا 62 گونه از آغازيان، 543 گونه از بي مهرگان، 79 گونه از مهره داران و 170 گونه از فرم هاي انگلي جانوري مشاهده شده است.
در درياي خزر 75 گونه، 17 زيرگونه از 15 تيره ماهيان زندگي مي كنند. گاو ماهيان، شك ماهيان و كپور ماهيان به ترتيب بيشترين گونه ها را در درياي خزر دارند(ماهي سفيد، سيم و كيلكا)
گرچه در درياي خزر تعداد زيادي از آبزيان زندگي مي كنند ولي بسياري از ماهيان و ديگر آبزيان ويژه درياهاي حقيقي در اينجا وجود ندارند. بعضي از گروه هاي ماهيان درياها فقط نمايندگان معدودي در اين دريا دارند. يكي از اين گونه هاي معدود سوزن ماهي كاسپين است.در درياي خزر كوسه ماهي ها و ماهيان چهارگوش را نمي توان يافت. بالن ها، دلفين ها و كاشالوت ها در اين دريا نيستند. لاك پشت ها و مارهاي مناطق حاره نيز در اينجا ديده نمي شوند. در برخي از نقاط زديك به كرانه ها مارهاي آبي شطرنجي زندگي مي كنند كه با چابكي ماهيان ريز را شكار مي كنند. از پستانداران دريايي فقط فك كاسپين در اين دريا زندگي مي كند. در درياي خزر مقادير بسيار زيادي از ماهيان پر بها و لذيذ وجود دارند كه ثروت اساسي و مهم اين دريا را تشكيل مي دهند. از جمله اين ماهيان انواع ماهيان غضروفي خاوياري هستند كه فرآورده پر ارزش خاويار را بدست مي‌دهند و ماهيان استخواندار شيلاتي هستند كه داراي گوشت مطبوع و پر بها مي باشند.
گروه ماهيان خاوياري كه اصطلاحاً به آنها تاس ماهيان گفته مي شود عبارتند از:فيل ماهي كه گاه وزتش به يك تن هم مي رسد، تاس ماهي كه به آن استروژن گفته مي‌شود و در ازاي آن به دو متر و وزن آن تا 120 كيلوگرم ممكن است برسد، دراكول يا ماهي اوزون برون(پوزه دراز) با وزني معادل 4 تا 8 كيلوگرم كه گاه به وزن 32 تا 50 كيلوگرم هم ديده شده است.
و از ديگر ماهيان خاوياري ماهي شيپ و ماهي «استرلياد» را مي توان نام برد كه ماهي اخير در آب‌هاي شيرين ولگا نشو نما مي كند.
از ديگر ماهيان غير استخواندار درياي خزر كه جزء ماهيان خاوياري نيست مارماهي كاسپين است كه در گوشت آن چربي زيادي وجود دارد.
گروه ديگر از ماهيان درياي خزر ماهيان استخواندار هستند كه مهم ترين بخش صيد اين دريا را تشكيل مي دهند و بيشتر فعاليت صيادان و شيلات بر روي صيد اين ماهيان قرار دارد اين ماهيان با نام هاي زير معروف هستند:
سفيد، كپور، سوف، تلاجي يا كلمه، سيم، شك، ماهي، اردك ماهي، آزاد ماهي، اسلبه، كفال و علاوه بر اينها اقسام ديگر از ماهيان در حوضه وسيع اين دريا وجود دارند.
فراواني ماهي و آساني شكار آن به وسيله پرندگان در طول مدت سال به ويژه در دوره لانه سازي و لانه نشيني در تابستان موجب فراواني پرندگان ماهيخوار، مرغابي ها، پليكان ها، فلامينگوها و انواع مختلف مرغان ماهيخوار اجتماع عظيمي از پرندگان را در سواحل درياي خزر به وجود آورده است.
مناطقي چون مرداب انزلي در غرب و خليج فگرگان در شرق سواحل كشورمان و آب بندان هاي طبيعي و مصنوعي كه در زمين هاي اطراف درياي خزر وجود دارند زيستگاه هاي بسيار مناسبي را براي زندگي اين پرندگان به وجود آورده اند. اين زيستگاه امكان شكار انواع مرغابي ها، غازها و ديگر پرندگان آبي را براي مردم ساحل‌نشين فراهم مي آورند كه ضمن آن بخشي از نياز گوشت را تأمين مي كنند و از اين راه درآمد مناسبي را هم بدست مي آورند.

استان بوشهر :
موقعيت جغرافيايي و تقسيمات سياسي استان
استان بوشهر با مساحتي حدود 27653 كيلومتر مربع بين 27 درجه و 14 دقيقة عرض شمالي و 50 درجه و 6 دقيقه تا 52 درجه و 58 دقيقة طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار دارد. اين استان از شمال به استان خوزستان و قسمتي از كهگيلويه و بوير احمد، از جنوب به خليج فارس و قسمتي از استان هرمزگان، از ظرق به استان فارس و از غرب به خليج فارس محدود است. استان بوشهر با خليج فارس بيش از 600كيلومتر مزر دريايي دارد و از اهميت سوق الجيشي و اقتصادي قابل توجهي برخوردار است.
بر اساس آخرين نقسيمات سياسي كشور استان بوشهر مشتمل بر 8 شهرستان، 17 بخش، 13 شهر، 36 دهستان و 706 آبادي داراي سكنه است. شهرستان هاي استان بوشهر عبارت اند از: بوشهر، تنگستان، دشتستان، دشتي دير، ديلم، كنگان و گناوه.


وضعيت اجتماعي و اقتصادي استان
بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375، جمعيت استان بوشهر 743675 نفر بود كه از اين تعداد 05/53 درصد در نقاط شهري و 76/46% در نقاط روستايي سكونت داشتند و بقيه غير ساكن بودند. از كل جمعيت استان در همين سال 377390 نفر مرد و 366285 نفر زن بودند نسبت جنس جمعيت برابر 103 بدست مي‌آيد. از جمعيت استان بوشهر 52/42 درصد در گروه سني كمتر از 15 ساله، 72/53 درصد در گروه سني 15-64 ساله و 74/3 درصد در گروه سني 65 ساله و بالاتر قرار داشتند و سن بقيه افراد نامشخص بود.
در آبان ماه سال 1375، از جمعيت استان 91/99 درصد را مسلمانان تشكيل مي دادند. اين نسبت در نقاط شهري 88/99 و در نقاط روستايي 94/99 درصد بود.
در فاصلة سال هاي 1365 تا 1375، حدود 102429 نفر به استان وارد و يا در داخل آن جا به جا شده اند. محل اقامت قبلي 90/41 درصد مهاجران ساير استان ها، 33/22 درصد شهرستان هاي ديگر همين استان و 10/35 درصد شهرستان محل سرشماري بود. محل اقامت قبلي بقيه افراد، خارج از كشور يا اظهار نشده بود. مقايسه محل اقامت قبلي مهاجران با محلي كه در آن سرشماري شده اند نشان مي دهد 48/20 درصد از روستا به شهر، 70/50 درصد از شهر به شهر، 97/12 درصد از روستا به روستا و 15 درصد از شهر به روستا طي 10 سال قبل از سرشماري آبان 1375 مهاجرات كرده اند.
در آبان 1375، از 63669 نفر جمعيت 6 ساله و بالاتر، 56/80 درصد با سواد بودند. نسبت با سوادي در گروه سني 6-14 ساله 96/88 درصد و در گروه سني 15 ساله و بالاتر 49/72 درصد بود. در اين افراد لازم التعليم (6-14 سال) نسبت با سوادي در نقاط شهري 97/97 درصد و در نقاط روستايي 42/96 درصد بود. در اين استان نسبت با سوادي در بين مردان 74/75 درصد و در بين زنان 22/75 درصد بود. اين نسبت در نقاط شهري براي مردان و زنان به ترتيب 36/90 درصد و 31/82 درصد و در نقاط روستايي 12/81 درصد و 80/68 درصد بود.
بر اساس همين سرشماري، از جمعيت 6-24 سالة استان، 29/68 درصد در حال تحصيل بودند. اين نسبت در نقاط شهري 39/72 درصد در نقاط روستايي 60/65 درصد بود. در اين استان 25/95 درصد از كودكان، 90/88 درصد از نوجوانان و 69/35 درصد از جوانان به تحصيل اشتغال داشتند.

در آبان ماه 1375، در استان بوشهر، افراد شاغل و افراد بيكار(جوياي كار) در مجموع 97/30 درصد از جمعيت ده ساله و بالاتر را تشكيل مي دادند. اين نسبت در نقاط شهري 35/32درصد و در نقاط روستايي 73/28 درصد بود. از جمعيت فعال اين استان 71/92 درصد را مردان و 29/7 درصد را زنان تشكيل مي دادند. بيشترين فعاليت مربوز به گروه سني 35-39 ساله با 14/53 درصد و كمترين ميزان مربوط به گروه سني 10-14 ساله با 56/1 درصد بود. بالاترين ميزان فعاليت براي مردان مربوط به گروه سني 35-39 ساله با 80/95 درصد و براي زنان مربوط به گروه سني 25-39 ساله با 73/9 درصد بود. بر اساس همين سرشماري، از شاغلان 10 ساله و بيشتر استان 42/19 درصد در گروه عمدة كشاورزي، 36/20 درصد

در گروه عمدة صنعت، 86/58 درصد در گروه عمدة خدمات فعاليت داشتند و 36/1 درصد نامشخص بود. اين نسبت در نقاط شهري به ترتيب 29/6 درصد، 16/18 درصد، 35/74 درصد و 20/1درصد و در نقاط روستايي برتيب 47/32 درصد، 94/24 درصد، 41 درصد و 59/1 درصد بود. بدين ترتيب ملاحظه مي شود كه بيشترين ميزان فعاليت هم در نقاط شهري و هم در نقاط روستايي اختصاص به يك گروه عمدة فعاليت هاي خدماتي دارد.

اقتصاد استان بوشهر به بخش هاي كشاورزي، دامداري، شيلات و تا حدودي به صنعت متكي است. كشاورزي استان از نظر نوع محصولات توليدي و روش هاي توليد به دو قسمت محصولات زراعي و محصولات درختي تقسيم مي شود. مهم ترين محصولات زراعي را گندم و جو آبي و ديم، تنباكو، پياز، كنجد، سبزي، صيفي و نباتات علوفه اي را تشكيل مي دهد.به علت شوري زياد خاك، اراضي قابل كشت به صورت محدوده هاي مجزا و دور از هم در سطح استان پرا كنده اند .

در زمينه باغداري استان بوشهر امكانات زيادي ندارد. بيشترين باغ هاي منطقه را نخلستان ها تشكيل مي دهند. همچنين باغ هاي محدود و كوچك مركبات نيز به طور پراكنده به چشم مي خورند. شهرستان دشتستان و تنگستان از لحاظ توليد سالانة خرما و مركبات مقام اول و دوم را در استان كسب كرده اند. ميزان توليد خرما در حدود هشتاد هزار تن و ميزان توليد مركبات حدود ده هزار تن است.

امكانات دامداري استان بوشهر از نظر تأمين خوراك و علوفه دام اندك است. مساحت مناطق تحت پوشش مراتع در حدود 5/2 ميليون هكتار برآورد شده است كه ظرفيت مراتع موجود عليرغم وسعت زياد به علت فقر پوشش گياهي جوابگوي يك پنجم دام‌هاي فعلي نيز نيست. از سوي ديگر دام هاي عشاير قشقايي و بويراحمدي براي زمستان گذراني به مناطق مختلف اين استان كوچ مي كنند. اين امر فشار چراي دام ها را بر مراتع افزوده و سبب تخريب بيش از حد آنها شده است. دامداري به شيوة سنتي انجام مي گيرد، در نتيجه توليد گوشت و شير آنها قابل توجه نيست.بيشترين دام هاي استان را بز، گوسفند، گاو و شتر تشكيل مي دهد. پرورش زنبور عسل نيز در اين استان از اهميت نسبي برخوردار است. در حدود 1500 كندوي جديد و 100 كندوي سنتي در استان وجود دارد.

يكي از مهم ترين فعاليت هاي اقتصادي استان بوشهر صيد ماهي است، ولي به واسطه استفاده از وسايل قديمي و روش هاي سنتي صيادي امر صيد ماهي، كه يك مهم اقتصادي به شمار مي رود، نقش واقعي خود را باز نيافته است، به طوري كه در بعضي نواحي، نيازهاي غذايي مردم سواحل را نيز تأمين نمي كند. با اين حال در تمام بنادر و سواحل استان بوشهر عدة زيادي به صيد ماهي و ميگو اشتغال دارند.

صنايع استان بوشهر به دو بخش صنايع دستي و صنايع ماشيني تقسيم مي شود. صنايع دستي از گذشته هاي دور نقش مهمي در زندگي و معيشت روستائيان داشته است. صنايع دستي استان بوشهر در حال حاضر جنبة تجارتي و ارزش صادراتي ندارد و بيشتر تأمين كنندة نيازهاي بومي منطقه است. مهم ترين صنايع دستي منطقه عبارت اند از كشتي و لنج سازي، توربافي، قاليبافي، گبه بافي، گليم، نمد، كوزه و سفال. صنايع جديد نيز در حال حضر نسبت به ساير استان ها رشد و توسعة محدودي دارد. صنايع جديد استان غالباً متوسط كوچك و عموماً تبديلي هستند. در صنايع متوسط بوشهر و برازجان و در صنايع كوچك ابتدا شهرستان دشتستان و سپس بوشهر و شهرستان‌هاي دشتي و گناوه به ترتيب داراي اهميت هستند. به غير از شركت ملي صنايع دريايي و نيروگاه اتمي، مالكيت صنايع استان عمدتاً به بخش خصوصي تعلق دارد. اين واحدهاي صنعتي شامل صنايع غذايي و دارويي، شيميايي، كاني غير فلزي، برق و الكترونيك، فلزي و ريخته گري، ماشين سازي، تجهيزات خودرو، نيروي محركه و لوازم و ابزار صيادي است كه عمده ترين آنها را صنايع غذايي و دارويي و ماشين سازي تجهيزات تشكيل مي دهند.

- جاذبه هاي طبيعي
- منابع و تفرجگاه هاي آبي: ساحل دريا، رودخانه ها
تالاب ها:تالاب حله
- چشمه ها و مراكز آب درماني:آب گرم دالكي، آب گرم برازجان، چشمه آب معدني غرب ميراحمد
-جزاير و شبه جزاير:جزيره خارك، جزيره خاركو، جيره شيف، جزيره عباسك، جزيره ام الكرم و نخيلو، جزيره گرم
- مناطق حفاظت شده و شكارگاه ها:منطقه حفاظت شده مند، منطقه حفاظت شده ناي بند، منطقه حفاظت شده تالاب حله، شكارگاه كوه سياه

جاذبه هاي تاريحي و باستاني
- بناها و يادمان هاي تاريخي: كاخ هخامنشي بردك سياه، كوشك اردشير، قلعه هلندي‌ها، برج قلعه خورموج و...
آب انبارها و حمام ها:آب انبار قوام بوشهر، آب انبار درخت و تنب كرو
- معابد باستاني:معبد كلات، معبد پوزئيدون(خداي دريا)
- معماري بومي و خانه هاي قديمي:خانه قاضي، خانه رئيس علي دلواري، عمارت ملك
- شهرهاي باستاني:سيراف، منطقه باستاني توز، بندر سي نيز و...
- گورستان هاي باستاني:گور دختر، گورستان باستاني خارك و...

- تپه هاي باستاني:تل پهن، غار تاريخي چهل خانه، تل مرو و...

بناها و اماكن قديمي
- مساجد قديمي:مسجد بردستان، مسجد شيخ سعدون
- مقابر و امامزاده ها:بقعه امامزاده مير محمد(محمد حنيفه)، امام زاده عبدالمهيمن و...
-كليساها:كليساي مسيح مقدس، كليساي قديمي خارك

استان خوزستان :
موقعيت جغرافيايي و تقسيمات سياسي استان
استان خوزستان با مساختي حدود 64236 كيلومتر مربع، بين 47 درجه و 41 دقيقه تا 50 درجه و 39 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ و 29 درجه و 58 دقيقه تا 33 درجه و 4 دقيقه عرض شمالي از خط استوا، در جنوب غربي ايران واقع شده است. اين استان از شمال غربي با استان ايلام، از شمال با استان لرستان، از شمال شرقي و شرق با استان هاي چهارمحال و بختياري و كهگيلويه و بوير احمد، از جنوب با خليج فارس و از غرب با كشور عراق هم مرز است. بر اساس تقسيمات كشوري سال 1375، اين استان داراي 15 شهرستان، 35 بخش، 13دهستان و 4496 آبادي داراي سكنه مي باشد. مركز استان خوزستان، شهر اهواز و ساير شهرستان هاي آن عبارتند از:آبادان، انديمشك، اهواز، ايذه، باغ ملك، بندر ماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، دشت آزادگان رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر و مسجد سليمان.

وضعيت اجتماعي و اقتصادي استان
در آبان ماه 1375، جمعيت استان 3746772نفر بوده است كه از اين تعداد 52/62 درصد در نقاط شهري و 51/36 درصد در نقاط روستايي سكونت داشته و بقيه غير ساكن بوده اند. در سال مذكور از كل جمعيت استان، 1910529 نفر مرد و 1836243 نفر زن بوده اند و نسبت جنسي آن 104 بوده است. از جمعيت اين استان 44/20 درصد در گروه سني كمتر از 15 ساله، 47/52 درصد در گروه سني 15-64 ساله و 23/3 درصد در گروه سني 65 ساله و بيشتر قرار داشته اند و سن بقيه افراد نيز نامشخص بوده است. در آبان ماه 1375، از جمعيت استان 71/99 درصد را مسلمانان تشكيل مي‌داده اند و اين نسبت در نقاط شهري 66/99 درصد و در نقاط روستايي 81/99 درصد بوده است.

در فاصلة سال هاي 1365 تا 1375 خدود 841700 نفر به استان وارد و يا در داخل آن جا به جا شده اند. در آبان 1375، از جمعيت 6 ساله و بيشتر استان، 89/76 درصد باسواد بوده اند. نسبت با سوادي در گروه سني 6-14 ساله 80/91 درصد و در گروه سني 15 و بيشتر 25/69 درصد بوده است. در اين استان نسبت با سوادي در بين مردان 53/83 درصد در بين زنان 70 درصد بوده است. در سال مذكور، از جمعيت 6-24 ساله استان، 65/63 درصد در حال تحصيل بوده اند.

در اين استان، افراد شاغل و افراد بيكار(جوياي كار) در مجموع ، 32/46 درصد از جمعيت 10 ساله و بيشتر را تشكيل مي داده اند.
بيشتريت ميزان اين فعاليت، مربوط به گروه سني 35-39 ساله با 97/53 درصد و كمترين ميزان مربوط به گروه سني 10-14 ساله با 06/3 درصد بوده است. بالاترين ميزان فعاليت براي مردان به گروه سني 35-39 ساله با 98/95 درصد و براي زنان به گروه سني 40-44 ساله با 34/9 درصد مربوط بوده است. در آبان ماه 1375، از شاغلان 10 ساله و بيشتر استان، 35/20 درصد در گروه‌هاي عمده كشاورزي، 85/30 درصد در گروه عمده صنعت، 25/47 درصد در گروه عمده خدمات و 45/1 درصد نامشخص و اظهار نشده گزارش شده است. كشاورزي در تمام منطقة خوزستان به ويژه در قسمت جلگه اي از اهميت خاصي برخوردار است. به همين سبب، اين استان را «زرخيز» ناميده اند. جلگة خوزستان دنبالة جلگه بين النهرين است. استعداد خاك و آب و هواي اين جلگه براي كشاورزي بسيار مناسب است.

استان خوزستان به دو منطقه عمدة كشاورزي تقسيم مي شود: اول؛مناطق كشت فشرده شامل نواحي شمالي، غربي و مركزي. دوم؛ مناطق كشت گسترده شامل مناطق كوهستاني و شرق استان. محصولات عمدة كشاورزي استان خوزستان عبارتند از:گندم، جو، برنج، نيشكر، خرما و مركبات. پس از كشاورزي، دامپروري در اين استان حائز اهميت مي باشد. پرورش طيور نيز رايج است. استان خوزستان به جهت مجاورت با خليج فارس و جريان رودخانه هاي بزرگ و پر آب زمينة مساعدي براي پرورش و صيد ماهي دارد. صنعت نيز مانند كشاورزي در خوزستان سابقه بسيار طولاني دارد.

در دوران ما قبل تاريخ(دورة عيلامي ها) انواع و اقسام ظروف و كوزه هاي سفالي در خوزستان ساخته شده است. در دورة ساسانيان خوزستان داراي صنايع مهمي بوده و منسوجات آن نيز معروف و مشهور بوده است، خاصل ديبا و حرير شوشتري، خر شوش و غيره معروف بوده اند. صنعت خوزستان به دو گروه تقسيم مي گردد. صنايع دستي و ماشيني صنايع دستي خوزستان خاصه منسوجات و صنعت حرير بافي در گذشته رونق فراوان داشته است. بطوري كه شهرهاي مختلفي چون شوشتر در بافتن منسوجات ابريشم مشهور بوده اند.
از مهمترين صنايع دستي استان مي توان به عبا بافي در شهرهاي شوشتر و شادگان، مقنعه(روسري زنانه) چفيه(روسري عربي مردانه)در شهرهاي دزفول و شوشتر، ملحفه(ملافه) در دزفول و شوشتر، جاجيم در شادگان ، ورشو در دزفول، نقره كاري در اهواز اشاره كرد.

علاوه بر صنايع دستي مذكور توليد فرآورد هاي چوبي، نمد مالي، گيوه دوزي، سبد بافي، خراطي، نازك كاري، قلمزني و مسگري نيز رواج دارد. صنايع كارخانه اي را مي‌توان بر حسب مقدار مصرف مواد اوليه و كيفيت توليد به دو دسته عمده صنايع سنگين و صنايع سبك تقسيم نمود. صنايع سنگين عبارتند از:

استخراج و تصفيه نفت مشتمل بر پالايشگاه آبادان دستگاه تقطير مسجد سليمان، پالايشگاه گاز بيد بلند. صنعت پتروشيمي مشتمل بر مجتمع شيميايي رازي، مجتمع پتروشيمي آبادان، مجتمع شيميايي خارك، مجتمع پتروشيمي ايران- ژاپن، كارخانجات نورد و لوله اهواز و ذوب اهن گازي اهواز. صنايع سبك خوزستن عبارتند از:قند سازي، كاغذ سازي، بسته بندي خرما، صنعت ماهيگيري و صنعت توليد برق، در خوزستان معدان سرشاري وجود دارد كه برخي از آنها از روزگاران گذشته شناخته شده بود و از آنها بهره برداري مي شده است. اهم معادني شناخته شده عبارتند از: نفت، گاز، نمك، گوگرد، لاشه آهكي، سيليس، سنگ گچ و سنگ آهك.

جاذبه هاي طبيعي
-درياچه ها و تالاب ها:درياچه سد دز، درياچه سد كرخه، درياچه سد عباس پور(سد كارون)، سد خليل خان، تالاب شادگان
- چشمه هاي آب گرم و معدني:چشمه عين خوش، چشمه آب معدني دهلوان، چشمه آب معدني گراب، چشمه سي زنگر، چشمه و حوض گلگير.
- مناطق حفاظت شده و حيات وحش: منطقه حفاظت شده كرخه، منطقه حفاظت شده دز

- آثار باستاني و يادمان هاي تاريخي
كاخ ها:ايوان كرخه، صفه سليمان سر مسجد، كاخ اردشير (شاپور)، كاخ داريوش(آپادانا)
- قلفه ها و برج ها:قلعه سلاسل، قلعه رستم، قلعه رستم عقيلي، قلعه تل، قلعه باستاني با سيف، قلعه آكروپل (شوش) و...
پل ها و كاروانسراها:پل قديمي دزفول، پل رودخانه كرخه، پل شادروان، پل لشكر و...

- بندها و آسياب هاي تاريخي:بند ميزان(بند و پل والدين)، بند بالا رود، بند برج عيار، آسياب هاي قديمي رعنا و گله گه، آسياب هاب آبي سيكا)
- حمام و آب انبارها:حمام محله بكان، حمام وزير، حمام كرناسيون، آب انبار محله ي پير گل سرخ
- خانه هاي قديمي : خانه مستوفي، منزل معين التجار(معين زاده)
- غارهاي تاريخي : اشكفت سلمان ، غار كهناب (اشكفت كهناب)
- معابد باستاني : معبد زيگورات (چغازنبيل) ، معبد بردنشانده ، معبد توعاشقون (اتاق عاشقان) ، محراب سرمسجد
- كتيبه ها و سنگ نوشته ها : كتيبه تنگ تك آب ، مجسمة سوسن ، كتيبة هاني و ...

- ساير آثار تاريخي : آبشارهاي تاريخي شوشتر ، كلاه فرنگي
- روستاها و شهرهاي تاريخي : روستاي گتوندشوشتر ، روستاي شمي ، شهر لورساساني ، شهر باستاني جندي شاپور ، ويرانه شهر مختارك ، روستاي باستاني صالحك و ...
- تپه ها و گورستان هاي تاريخي : تپه چغاميش ، هفت تپه ، گورستان زرتشتيان ، گور هرمز ساساني و ...
- اماكن زيارتي و مذهبي
مساجد قديمي : مسجد جامع دزفول ، مسجد ملاعليشاه و ...
- امامزاده ها و آرامگاه ها : آرامگاه شابوالقاسم ( و يعقوب ليث) ، امامزاده عبدالله ، بقعه باحزقيل / ابودانيال ، بقعة دانيال پيغمبر و ...

استان سيستان و بلوچستان

موقعيت جغرافيايي و تقسيمات سياسي استان
استان سيستان و بلوچستان با وسعتي حدود 187502 كيلومتر مربع، در جنوب شرقي ايران و در مختصات جغرافيايي 25 درجه و 3 دقيقه تا 31 درجه و 28 دقيقه عرض شمالي و 58 درجه و 47 دقيقه تا 63 درجه و 19 دقيقه طول شرقي واقع شده است. اين استان پهناور در سمت شرق با كشور پاكستان 900 كيلومتر و با كشور افغانستان 300 كيلومتر مرز مشترك دارد؛ در قسمت جنوب با درياي عمان به طول تقريبي 270 كيلومتر مزر آبي دارد و از قسمت شمال و شمال غرب با استان خراسان به طول 190 كيلومتر و در قسمت غرب با استان كرمان به طول 580 كلومتر و با استان هرمزگان به طول 165 كيلومتر همجوار است.