بخشی از مقاله
چکیده:
افزایش سرمایه اجتماعی و اهمیت دادن به آن میتواند برای مدیران پیشرو که جویای تحولات و تغییرات در جهت بهبود و رشد سازمان خود هستند مثمر ثمر واقع شود و آنها را در جهت کسب اهداف سازمانی خود یاری نماید. بنابراین، این تحقیق به بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب بر روی بهرهوری نیروی انسانی میپردازد. نتایج نشان داد که بین سرمایه اجتماعی و میزان بهرهوری در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب رابطه معناداری وجود دارد. از طرفی دیگر، بین ابعاد شناختی، ساختاری و ارتباطی سرمایه اجتماعی و میزان بهرهوری در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب نیز رابطه معنیداری وجود دارد. سرمایه اجتماعی از طریق افزایش تعامل و حس اعتماد به نفس میتواند خلاقیت و نوآوری را در جامعه افزایش دهد. در نتیجه، گروههای غیررسمی نقش مهمی را در ایجاد سرمایه اجتماعی دارند و سازمان باید تلاش نماید تا این گروهها ایجاد شوند تا از سرمایه نهفته در آنها جهت کاهش هزینههای عملیاتی و مدیریتی استفاده نماید.
واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، بهرهوری نیروی کار، شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب، ضریب همبستگی
مقدمه
سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است که امروزه در بررسیهای اقتصادی و اجتماعی جوامع مدرن مطرح شده است. طرح این رویکرد در بسیاری از مباحث بهرهوری، نشان دهنده اهمیت نقش ساختارها و روابط اجتماعی میان افراد - سرمایه اجتماعی - بر متغیرهای بهرهوری نیروی انسانی از همه ابعاد است.
سرمایه اجتماعی در سطح خرد به سه بعد شناختی و ساختاری و ارتباطی تقسیم شده است. بعد شناختی که به بخش نامحسوس سرمایه اجتماعی مانند ارزشها، عقاید، نگرشها، رفتارها و هنجارهای اجتماعی میپردازد. ارزشهای اجتماعی به روحیه اعتماد و یکپارچگی اعضا و همینطور عمل متقابل که میان اعضای یک جامعه وجود دارد، میپردازد. بعد دیگر بعد ساختاری است که در برگیرنده ساختارها و شبکههایی است که حاوی فرآیندهای تصمیمگیری جمعی و روشن، رهبران پاسخگو و مسئولیت متقابل است. بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی توصیف کننده نوعی روابط شخصی است که افراد با یکدیگر به خاطر سابقه تعاملات خود برقرار میکنند - مانیدی و همکاران3، . - 2015
مدیریت مهندسی و ساختمان، از ارکان متشکله شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب است که سالانه در حدود 85 بودجه شرکت ملی نفت ایران را به خود اختصاص میدهد، به عنوان سازمان طراحی، مهندسی، اجرائی طرحهای سرمایهای و در بعضی از موارد پروژهای تعمیراتی این صنعت میباشد، که با جمعی حدود پنج هزار نفر نیروی انسانی، مسئولیت انجام و یا نظارت بر تبدیل طرحها و پروژههای صنعتی و عمرانی را از قوه به فعل بر عهده دارد. تاکنون بحث سرمایه اجتماعی در این مدیریت کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، در این پژوهش به دنبال این خواهیم بود که سرمایه اجتماعی موجب بهبود بهرهوری و نوآوری نیروی انسانی در این مدیریت میشود یا خیر؟
فرضیههای تحقیق به صورت زیر تدوین شدهاند: فرضیه اصلی:
بین سرمایه اجتماعی و میزان بهرهوری و نوآوری در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب رابطه معناداری وجود دارد. فرضیههای فرعی:
ارتباط بین بعد شناختی سرمایه اجتماعی و میزان بهرهوری و نوآوری در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب معنیدار است. ارتباط بین بعد ساختاری سرمایه اجتماعی و میزان بهرهوری و نوآوری در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب معنیدار است. ارتباط بین بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی و میزان بهرهوری و نوآوری در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب معنیدار است.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش سرمایه اجتماعی به طور کلی شامل نهادها، روابط، گرایشها، ارزشها و هنجارهایی است که بر رفتارها و تعاملات بین افراد حاکم است و آنان را قادر به عمل جمعی میکند. کارکرد سرمایه اجتماعی به صورت اعتماد، مدارا، همکاری، همبستگیهای گروهی، ترحم، شفقت، دلسوزی، ایثار و نوع دوستی و نوآوری نمودار میشود - آدلر و کون 1، . - 2002 برخی از اقتصاددانان همچون ارو - 2000 - 2 و سولو - 2000 - 3 اطلاق واژه سرمایه به تعاملات و گرایشهای اجتماعی را به دلیل تفاوت خصوصیات سرمایه اجتماعی با ویژگیهای انواع سرمایه، مناسب نمیدانند؛ زیرا از نظر سولو سرمایه اجتماعی را نمیتوان مانند انواع دیگر سرمایه، در یک نظام حسابداری تعریف و اندازهگیری کرد. موجودی هر نوع سرمایه، حاصل انباشت مجموعهای از مقادیر سرمایهگذاری شده در طول زمان است که هم قابل اندازهگیری است و هم میزان استهلاک آن قابل محاسبه است. در حالی که هنگام بحث از سرمایه اجتماعی، روش حسابداری مقادیر سرمایهگذاری شده طی زمان و روش محاسبه استهلاک سرمایه اجتماعی روشن نیست. از اینرو سولو معتقد است که برای تبیین چنین مفهومی اصطلاح الگوهای رفتاری4 مناسبتر از اصطلاح سرمایه اجتماعی است - علمی و همکاران،1384،. - 25
پارهای از تحقیقات نشان میدهد که مراوداتی که با کمک تکنولوژی شکل میگیرند رابطه منفی با سرمایه اجتماعی دارند زیرا که زمان صرف شده برای روابط اجتماعی فیزیکی و رو در رو را به خود اختصاص میدهند - کامینگ5، . - 2002 با این وجود در تحقیقات به عمل آمده توافق بر این است که هرچه مردم بیشتر آنلاین هستند، روابط فردی بیشتری داشته و بنابراین نقش مثبت در تقویت سرمایه اجتماعی دارند - بوس و ولمن6، 2005 ،. - 65
اکوی - 2013 - 7 در پژوهشی تحت عنوان" تأثیر سرمایههای فکری بر بهرهوری کارکنان بانکها در اقتصادهای در حال توسعه×ْ تجربه کشور نیجریه" نتیجه گرفت که سرمایه فکری تأثیر مثبت و معنیداری بر بهرهوری کارکنان بانکهای نیجریه دارد. لونگو و مورا - 2013 - 8 در پژوهشی تحت عنوان" تأثیر سرمایه فکری بر رضایت و حفظ کارکنان" نتیجه گرفتند که سرمایه فکری به صورت مثبت بر نگرشهای شغلی کارکنان تأثیرگذار است.
جاهد - 1388 - در تحقیق خود به بررسی اثر سرمایههای اجتماعی بر بهرهوری نیروی کار در اقتصاد ایران میپردازد. در این تحقیق اثر سرمایههای اجتماعی - شناختی نهادی، ساختاری نهادی، شناختی تعمیم یافته، ساختاری تعمیم یافته، شناختی غیر رسمی و ساختاری غیر رسمی - بر بهرهوری نیروی کار با استفاده از دادههای مقطعی میان استانی بر اساس اطلاعات موجود ارزیابی شده است. نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از آن است که رابطه شاخصهای شناختی تعمیمیافته، ساختاری غیررسمی و شناختی غیررسمی با بهرهوری معنادار نبودهاند. در حالی که متغیرهای سرمایه اجتماعی ساختاری نهادی، شناختی نهادی و ساختاری تعمیم یافته اثر مثبت و معنادار بر بهرهوری داشتهاند. با توجه به نتایج به دست آمده در این تحقیق، شاخص سرمایه اجتماعی ساختاری نهادی بیشترین تأثیر را در افزایش بهرهوری نیروی کار داشته است.
محمدی پیراسته و همکاران - 1390 - در پژوهشی تحت عنوان "رابطه سرمایه فکری و بهرهوری در صنعت بانکداری در بانکهای استان لرستان" نتیجه گرفتند که بین سرمایه فکری و بهرهوری کارکنان صنعت بانکداری رابطه قوی و معنیداری وجود دارد و همه ابعاد سرمایه فکری به طور مثبت و معناداری بر بهرهوری کارکنان تأثیر دارند؟
حسین پور و زراءنژاد - 1390 - به بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه اقتصادی ایران با رویکردی اسلامی پرداختند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که سرمایه اجتماعی تأثیر مثبت و معناداری بر روی توسعه اقتصادی در اقتصاد ایران دارد، به طوری که با افزایش سرمایه اجتماعی به اندازه یک واحد، شاخص توسعه اقتصادی به اندازه 20 درصد افزایش پیدا میکند.
اسد زاده و همکاران - 1393 - به بررسی تأثیر سرمایه انسانی بر بهرهوری کل عوامل تولید در ایران در دوره 1351 تا 1391 پرداختند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان میدهد که سرمایه انسانی اثر مثبتی روی بهرهوری دارد.
صیادی و همکاران - 1394 - به بررسی تأثیر سرمایههای فکری و رضایت شغلی کارکنان بر بهرهوری نیروی انسانی در بانک تجارت منطقه شمال غرب شهر تهران میباشد. یافتههای پژوهش نشان داد که سرمایه فکری علاوه بر تأثیر مستقیم، به صورت غیرمستقیم و از طریق رضایت شغلی نیز بر بهرهوری نیروی انسانی تأثیر میگذارد و شدت تأثیر غیرمستقیم از مستقیم بیشتر است.
روش تحقیق در این تحقیق برای کسب دادههای اولیه برای تجزیه و تحلیل سرمایه اجتماعی از پرسشنامه استفاده گردیده است. که پرسشنامه مذکور شامل 2 بخش عمده است:
-1 نامه همراه: در این قسمت هدف از گردآوری دادهها به وسیله پرسشنامه و ضرورت همکاری پاسخ دهنده در ارائه دادههای مورد نیاز، بیان شده است.
-2 سؤالهای پرسشنامه: این بخش از پرسشنامه شامل 2 قسمت است:
الف- سؤالهای عمومی: در سؤالهای عمومی جنسیت، سطح تحصیلات، محل سکونت، سابقه و مدت خدمت در شرکت مورد بررسی قرار گرفته است.
ب- سؤالهای تخصصی: این بخش شامل 30 سؤال در مورد سرمایه اجتماعی میباشد که 12 سؤال آن شناختی، 8 سؤال آن ساختاری و 10 سؤال آن رفتاری میباشد. برای تهیه و تنظیم پرسشنامه سنجش سرمایه اجتماعی با مراجعه به سایتهای گوناگون از طریق اینترنت چندین پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت که اهم آنها عبارتند از:
-1 پرسشنامه تهیه شده توسط موسسه مطالعات خانوادگی استرالیا -2 پرسشنامه تهیه شده توسط انجمن سرمایه اجتماعی آمریکا -3 پرسشنامه تهیه شده توسط بانک جهانی -4 پرسشنامه تهیه شده در مراکز افکار و عقاید عمومی روسیه
از آنجا که هریک از این پرسشنامهها در سطح کلان مطرح شده و در سطح سازمانی کاری صورت نگرفته بود محقق با بررسی دقیق ادبیات موضوع و پرسشنامههای موجود و بومی سازی آنها در رابطه با جامعه آماری اقدام به طراحی پرسشنامه نموده و در طراحی این قسمت سعی شده است که پرسشنامه تا حد ممکن کوتاه بوده و به آسانی قابل فهم باشد. برای طراحی این بخش از طیف پنج گزینهای لیکرت استفاده گردیده است که یکی از رایجترین مقایسههای اندازهگیری به شمار میرود.
.1,3 پایایی و روایی پرسشنامه در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است.
