بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر با هدف تعیین نقش میانجی مدیریت دانش در رابطه فرهنگ سازمانی و بهره وری نیروی انسانی در بخش ستادی شرکت ملی مناطق نفت خیز انجام گرفت که از نظر هدف کاربردی و از نظر بررسی متغیرهای توصیفی - همبستگی بود. جامعه آماری تحقیق کلیه کارکنان بخش ستادی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب - شامل 2990 نفر - بودند که به روش نمونه گیری تصادفی ساده 306 نفر از آنها با توجه به فرمول کوکران انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه مدیریت دانش، پرسشنامه فرهنگ سازمانی و پرسشنامه بهرهوری سازمانی و برای تحلیل داده ها از آزمون کالموگراف اسمیرنف، آزمون تی تک نمونه ای، تحلیل عاملی و تحلیل مسیر با بهره گیری از نرم افزار اس پی اس اس و لیزرل استفاده شد. یافته ها نشان داد که فرهنگ سازمانی بر مدیریت دانش و بهره وری نیروی انسانی تاثیر دارد و مدیریت دانش در رابطه فرهنگ سازمانی و بهره وری نیروی انسانی نقش میانجی دارد.
کلید واژه ها: مدیریت دانش، بهره وری نیروی انسانی، فرهنگ سازمانی.
مقدمه
با توجه به محیط پویایی که امروزه سازمانها و شرکت ها با آن مواجه هستند، نیاز به بازنگری و بررسی موضوعات تغییر از قبیل ساختار، تکنولوژی، استراتژی ها، فرهنگ و سایر عناصر سازمان وجود دارد و مدیران سازمانها باید قبل از مبادرت به هر گونه اقدام بنیادین سازمانی، عناصر تغییر در سازمان خود را شناسایی کنند. فرهنگ را روح سازمان و انرژی اجتماعی تعریف کرده اند که می تواند سازمان را به جلو براند یا از حرکت باز دارد و این توان بالقوه به خاطر تاثیر است که فرهنگ بر رفتار کارکنان دارد فرهنگ در یک سازمان، به مثابه شخصیت در یک انسان است. مفروضاتی بنیانی، اعتقادات، باورها، هنجارها و ارزش ها را به عنوان مبانی فرهنگی یک سازمان، شالوده وجودی آن را تشکیل داده، نقطه تمییز خوب و بد را مشخص می کند. فرهنگ هر سازمانی به عنوان عامل اساسی در تشکل بخشیدن بدان مطرح شده و تأثیر بسزایی بر ساختار و طرح سازمان، محیط داخلی و خارجی سازمان، تکنولوژی و نیروی انسانی و از همه مهمتر بر بهره وری و استراتژی سازمان دارد. فرهنگ، باید و نبایدها را مشخص می کند و قالب رفتاری سازمان را شکل می دهد. با وجود یک فرهنگ قوی و منسجم، افراد ضمن کسب آگاهی بیشتر پیرامون اهداف و استراتژی های سازمان نسبت به ارزش ها و هنجارها، احساس مسئولیت، تعهد و از کار احساس رضایت می کنند، که این در کنار مدیریت قوی موجب بهبود روحیه، انگیزش عملکرد سازمانی بهره وری کارکنان می گردد
بهره وری، ترکیبی از مفاهیم کارایی، اثربخشی، سودآوری، کیفیت، نوآوری، کیفیت زندگی کاری و فرهنگ است و عامل نیروی انسانی به عنوان نقش تعیین کننده در این متغیر معرفی شده است. مطالعات مدیریت منابع انسانی بر افزایش بهره وری با توجه به عملکرد کارکنان تاکید
داشته اند . با ارائه مدلی 7 بعدی، به معرفی متغیرهای موثر بر عملکرد شغلی پرداخته اند و عنوان می دارند، توان، تمایل، درک نقش، پشتیبانی سازمانی، بازخورد، اعتبار، محیط می توانند بهره وری کارکنان را تعیین کنند. از دیر باز سازمانها به دنبال این امر بودند که راه هایی به دست آوردند که میزان کارایی کارکنان خود را بالا ببرند. بهره وری از اساسی ترین دغدغه های افراد، سازمانها و حتی کشورها بوده و از آنجایی که یکی از عوامل اصلی و به تعبیری مهمترین عامل بهره وری، منابع انسانی سازمانها است می توان به اهمیت فرهنگ سازمانی و تاثیر آن بر بهره وری کارکنان پی برد اما چه عواملی دیگر بر بهره وری تاثیر دارد؟ بیان می دارند که مدیریت دانش شیوه ای برای بهره وری، بهبود عملکرد و کاهش هزینه ها، بهینه سازی دانش سازمانی برای افزایش عملکرد است. بنابراین به نظر می رسد که به منظور بهره وری کارکنان می بایست مدیرت دانش را به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه داد.
مدیریت دانش فلسفه ای است که شامل مجموعه ای از اصول، فرایندها، ساختارهای سازمانی و فناوری های به کار گرفته شده است که افراد به کارگیر مدیریت دانش بسیار گسترده است و شامل افزایش یادگیری سازمانی، مدیریت پیشرفته سرمایه های فکری، افزایش کارآمدی و اثربخشی عملکردها و پیشرفت مداوم و مستمر است بازخوانی پیشینه پژوهش نشان می دهد که توازن بین دانش و دیگر منابع تولید به نفع دانش در حال تغییر است، به طوری که، دانش در مقایسه با منابعی نظیر زمین، ابزار و ماشین آلات و نیروی کار مهمترین عامل تعیین استاندارد زندگی قلمداد می شود بر این اساس نقش مدیریت دانش به یک مسئله مهم در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های استراتژیک و تاکتیکی ، یادگیری پویا ، حل مسئله و تحقق بخشیدن پتانسیل کامل دارائی های سازمان تبدیل شده است.این امر ضرورت برنامه ریزی، سازماندهی ، رهبری و پایش دانش سازمانی همچنین فرایند دسترسی به دانش را درست به گونه ای که اثربخشی و کارایی داشته باشد نشان می دهد با این حال بررسی ها نشان می دهد ، بسیاری از سازمانها، مدیریت دانش را به عنوان یک چشم انداز استراتژیک ، در رسالت ها و اهداف خود، به طور موثر به کار نمی گیرند و یا در صورت به کارگیر با شکست مواجه شده اند آمارها نشان می دهد، تقریبا 84 درصد برنامه های مدیریت دانش با شکست مواجه شده اند و علیرغم تحقیقات وسیعی که در حوزه مدیریت دانش صورت گرفته است، هنوز پیاده سازی مدیریت دانش در سازمان سخت و پیچیده است در مطالعات متعددی که در ایران و سایر کشورها انجام گرفته است نیز موانع و مشکلات زیر ساختی در طراحی نظام مدیریت دانش مورد بررسی قرار گفته است که می توان به عواملی مانند عوامل اجتماعی- فرهنگی، عوامل مدیریتی، عوامل سازمانی و اقتصادی و عوامل فنی به عنوان مجموعه عوامل کلی اشاره کرد که می توانند در موفقیت یا شکست پروژه های مدیریت دانش نقش داشته باشند
فقدان سازوکارهای صحیح پیاده سازی مدیریت دانش این نوع سرمایه گذاری را در ذهن مدیران تنها به یک هزینه اضافی تبدیل کرده است. از این رو، سازمانها باید محیطی را برای اشتراک، انتقال و تقابل دانش در میان اعضای خود به وجود آورند و در ایجاد بستر سازی و شناسایی مکانیزم های توانمندساز برای پیاده سازی فرایندهای مدیریت دانش در سازمان بکوشند توانمندسازهای مدیریت دانش مکانیزم های سازمانی هستند که وظیفه پرورش دانش سازمانی را برعهده دارند و آن ها می توانند خلق و نگهداری دانش را تحریک کرده و امکاناتی را برای تسهیم دانش در سازمان بوجود آورند .اما این توانمندسازها در تحقیقات مختلف متنوع می باشند. این عوامل در مدل مذکور شامل مهارتهای کارکنان، فرهنگ سازمانی، فناوری اطلاعات و ساختار سازمانی است که از نظر آنها ساختارهای رسمی و متمرکز بر مدیریت دانش تاثیر منفی دارند. این عوامل باعث می شوند فرایند ایجاد دانش تقویت یا تضعیف گردد. مرور متون مربوطه این نتیجه را در بر دارند که هنوز یک چارچوب استاندارد و جهانی برای مدیریت دانش ایجاد نشده است. بنابراین فرهنگ سازمانی یکی از عوامل موثر بر مدیریت دانش به حساب می آید.
همانطور که مشاهد شد، مدیریت دانش بر بهره وری تاثیر دارد و فرهنگ سازمانی نیز علاوه بر بهره وری بر مدیریت دانش نیز تاثیر دارد اما این امر آیا در سازمانی همچون شرکت ملی مناطق نفت خیر نیز صادق است. شرکت ملی مناطق نفت خیز یکی از از سازمانهای استراتژیک در سطح کشور می باشد. شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب از دیرباز از سازمانهای پیشرو در عرصه بهره وری بوده است. در این راستا تلاش هایی زیادی صورت گرفته است و سازمان به دست آوردهایی بسیار دست یافته اما با رشد علم و توسعه آن، به جا است که پژوهشگران راه ها نو و جدید را برای رسیدن به بهره وری بیشتر کارکنان در پیش گیرند. بر این اساس تحقیق حاضر این سوال در دنبال می کند که آیا مدیریت دانش در رابطه فرهنگ سازمانی بر بهره وری نیروی انسانی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب نقش میانجی دارد؟
تاکنون مطالعات و تحقیقات بسیاری در زمینه فرهنگ سازمانی در سازمانها و نهادهای مختلف انجام شده است، در زمینه ی تاثیر فرهنگ سازمانی بر موفقیت دانشآموزان در ورود به دانشگاه ، - 2001، - Sue، در زمینهی مهندسی عاملهای انسانی دربرگیرنده، 2001 - ، - Helms&sterm، در زمینه شناخت عوامل تاثیرگذار بر ادراک کارکنان نسبت به فرهنگ سازمانی حاکم بر سازمان، پاتریک - - 2001، در زمینه بررسی ارتباط رهبری تحولی و فرهنگ سازمانی سازنده در سازمان، - O'Neill etal;2001 - ، در زمینه استفاده از فرهنگ و ساختار سازمانی به منظور هدایت رفتار استراتژیک کارکنان، - Strasser etal;2002 - ، در زمینهی تاثیر فرهنگ بیمارستانی بر بازتوانبخشی تحقیق و توسعه، - Gifford etal;2002 - ، در زمینه ارتباط بین فرهنگ بخش های مختلف بیمارستان و پرستاران شاغل در بخش ها، پرداختهاند.
به همین منظور، در پژوهش حاضر سعی برآن شد تا با بررسی تاثیر فرهنگ سازمانی بر بهرهوری نیروی انسانی با نقش میانجی مدیریت دانش در ادارات ستادی مناطق نفت خیز جنوب پرداخته شود. بنابراین بر اساس ادبیات نظری تحقیق و پیشینه پژوهش مدل مفهومی تنظیم گردید. با توجه به مبانی نظری و تجربی تحقیق مدل زیر به عنوان مدل مفهومی تحقیق بر اساس مدل ترسیم شده است. در این مدل فرهنگ سازمانی متغیر مستقل، مدیریت دانش نقش میانجی و بهره وری نیروی انسانی متغیر وابسته است. شکل 1 مدل مفهومی تحقیق را به نمایش می گذارد.
شکل :1 مدل مفهومی تحقیق
با توجه به شکل 1 فرضیه های تحقیق بدین شکل بیان می گردد. -1 فرهنگ سازمانی بر مدیریت دانش تاثیر دارد.
-2 فرهنگ سازمانی بر بهره وری نیروی انسانی تاثیر دارد.
-3 مدیریت دانش در رابطه فرهنگ سازمانی و بهره وری نیروی انسانی نقش میانجی دارد.
روش شناسی
این پژوهش جهت تبیین تاثیر فرهنگ سازمانی بر بهره وری نیروی انسانی با نقش میانجی مدیریت دانش در ادارات ستادی شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب می باشد، به همین دلیل میتوان از آن به عنوان یک تحقیق کاربردی نام برد. همچنین از نظر بررسی متغیرها، توصیفی از نوع علی است که در آن فرهنگ سازمانی متغیر مستقل، بهره وری نیروی انسانی متغیر وابسته و مدیریت دانش متغیر میانجی هستند.
جامعه آماری و نمونه
جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کلیه کارکنان بخش ستادی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب هستند که شامل 2990 نفر می باشند. حجم نمونه تحقیق با استفاده از فرمول کوکران 306 نفر به دست آمد که این حجم به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای دقت در این امر از فرمول کوکران استفاده شد. در فرمول مذکور تعداد حجم نمونه n= و کل جامعه آماری N = ، Z =1/96 با شرط =0/5 و Z ضریب اعتماد به نتایج نمونه را نشان می دهد و d دقت برآورد یا حداکثر خطای قابل قبول در برآورد نسبت جامعه است و 2 با توجه به عدم وجود واریانس جامعه بیشترین مقدار 2 برابر %25 میباشد. بدین ترتیب کل تعداد نمونه در سطح %95 با حداکثر خطای مجاز 0/05 برابر است با 306 نفر.
