بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی موانع و مشکلات کلاس های چندپایه در فرآیند تدریس ،درسال تحصیلی1393-94 انجام شده است. نوع پژوهش کاربردی و روش آن به لحاظ ماهیت و شیوه ی گرد آوری داده ها توصیفی ازنوع پیمایشی است . جامعه آماری متشکل ازکلیهمعلّمان مدارس چندپایه ی ابتدایی آموزش پرورش ناحیه 1 قزوین 85) نفر ) که بااستفاده ازجدول مورگان نمونه آماری 70 نفرانتخاب شد؛ نمونه آماری باروش نمونه گیری به روش تصادفی ساده است. برای جمع آوری اطلاعات ازپرسشنامه محقق ساخته که روایی صوری آن محاسبه شده بود استفاده گردید و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 0/79 به دست آمد که ضریب قابل قبولی برای پرسشنامه ها می باشد.در این پژوهش از دو بخش آمار توصیفی و استنباطی استفاده گردیده است،که در بخش آمار توصیفی ویژگی هایجمعیّتی گروه نمونه و در بخش شاخص های استنباطی نیز از آزمون آماریT تک گروهی به منظور بررسی فرضیه های پژوهش با استفاده از نرم افزار 20 spss بهره گرفته شد.نتایج تحلیل مربوط به موانع و مشکلات کلاس های چندپایه در فرآیند تدریس ابتدایی نشان دادکه عوامل درون کلاسی و برون کلاسی (کمبود وقت برای تدریس، عدم برخورداری از تجهیزات و امکانات ،محرومیت،نوع چیدمان، برنامه ریزی، ،زیباسازی فضای مدرسه،بیسوادی اولیاو ... )در فرآیند تدریس و کلاسداری تأثیر دارد و عدم برخورداری معلمان از حقوق و مزایا با توجه به سختی کار،تأثیر ندارد.
کلمات کلیدی : کلاس های چند پایه، مدیریت کلاس ، فرآیند تدریس، موانع و مشکلات.
.1 مقدمه
توسعه مدارس با کلاس های درس چند پایه دو دلیل اساسی دارد: -1 فلسفی -2 ملاحظات اداری . از نظر فلسفی کلاسهای چند پایه بـه منظـور بهبود رشد شناختی و اجتماعی دانش آموزان وکاهش رفتارهای ضد اجتماعی بوجود میآید. از سوی دیگـر بنـا بـه دلایـل اداری همچـون کـاهش جمعیت دانش آموزی، نیازهای اداری- مالی، موفقیت جغرافیایی و ... این کلاس هاتشکیل می شـود و ازآن هابـه عنـوان ابـزاری جهـت خـدمت بـه انسآن های محروم و مراکزی جهت ایجاد آگاهی اجتماعی، پیشرفتهای اقتصادی و اصلاحات آموزشی بهره برداری می شود. بر همین اسـاس یکـی از اقدامات موثر جهت تجدید حیات شبکه مدارس ابتدایی برای ایجاد امکان دسترسی همگانی به مراکـز آمـوزش و پـرورش تعـداد بیشـتر کودکـان، تشکیل کلاس های چند پایه ضروری است. (آقازاد و فضلی، (1384 بنابراین تدریس چندپایه یکی از روشهای آموزشی است که می تـوان نیازهـای بسیاری از واجب التعلیم هارا در مناطق محروم تأمین کرد. این مهم در کشورهای منطقه آسیا و اقیانوس آرام به عنوانیک راهکاری شناخته شـده، مورد توجّه خاص واقع شده و رواج آن در بین کشورهای منطقه متفاوت است. دامنه آن از ⅔ مدارس ابتدایی در هند، در حدود 15 درصد مـدارس در ایران تا 2 درصد مدارس در کره متفاوت می باشد. از نظر تعداد نیز دامنه آن از 100 هزار کـلاس درس در چـین تـا 51 هـزار کـلاس در ایـران و یکصد کلاس در مالدیو متغیر است. در جزایر اقیانوسیه کلاس های چند پایه در مدارس ابتدایی متداول اسـت ایـن مـدارس در منـاطق روسـتایی کشورهای صنعتی نیز معمول می باشد. در مرزهای شمالی استرالیا 40درصد مدارس ، در فرانسه 22 درصـد و سـوئد 35درصـد مـدارس چنـد پایـه هستند . در ایالت ویلز انگلستان نیز 30درصد مدارس چند پایه اند . روند توسعه مدارس چند پایه از کاهش تعداد مدارس در برخی از کشورها مثـل ژاپن تا افزایش تعدادآنها در ویتنام متفاوت است(برچ،.(1379
متأسفانه در ایران روش خاص و مفیدی که بتوان آن را در تمام مدارس چند پایه در سراسر ایران به کار بست و از آن به عنوان الگـو بهـره جست، معرفی نشده است و عملاً معلّمان از همان روشهای متداول کلاسهای تک پایه استفاده می کنندکه این موضوع به ایـن معنـی اسـت کـه معلّمان کلاس های چند پایه زمان را تقسیم بر مواد درسی پایههامی کنند. به طور مثال در یک کلاس 6 پایه کل زمان، 260 دقیقه(8صـبح 12/20-
1
ظهر) که دارای 4 زنگ تفریح 10 دقیقه ای می باشد ، زمان مفید برای یک روز 220 دقیقه باقی میماند که باید تقسیم بر 6 پایـه شـودو در نتیجـه برای هر پایه تحصیلی فقط حدود 36 دقیقه زمان باقی می ماند که آن هم باید تقسیم بر 5 جلسهی آموزشی شود و عملاً برای هر جلسهی آموزشی در یک کلاس از نوع شش پایه فقط 7 دقیقه زمان مفید برای هر پایه باقی می ماند. همه ی این محاسبات در صـورتی درسـت یـا بـه تحقـق خواهـد پیوست که در آن روزیا جلسات آموزشی، کارهای اداری وپاسخگویی به اولیا ، دانش آموزان و... اتفاق نیفتد .
برخی از معلّمان در هنر معلّمیاستعداد بیشتری دارند اگر چه ممکن است به ضرورت در علم معلّمیاستعداد خوبی نداشته باشند. این گروه معلّمان میتوانند به صورتی ماهرانه فضای کلاس را براییادگیری مساعد و دل انگیز کنند و به گونه ای که مسائل و مشکلات انضباطی آن را به حداقل برساننددر. این پژوهش نیز محقّق در صدد پاسخگویی به این سئوال است که چه موانع و مشکلاتی در فرآیند تدریس کلاسهای درس چند
پایهی ابتدایی وجود دارد ؟
. 2 تئوری و پیشینه تحقیق ×
قدمت کلاس های چند پایه به طول آغاز تعلیم و تربیت در مکتب خانه هاست که در آن دانش آموزان از 6 سالگی تا 50 سالگی و در هر سطح ، زیر نظر یک فرد ، آموزش و تعلیم می دیدند ، گروهی در حال فرا گرفتن قران بودند ، گروهی در حال آموختن گلستان سعدی و ... اما ظهور کلاس های چند پایه در آموزش و پرورش رسمی، کلاس های 6 پایه تا سال 1345 رواج داشت و از مهر ماه 1345 سیستم آموزش ابتدایی جدید 5 ساله به مورد اجرا گذشته شد.( میلر ،(1 : 8 1990
در ایران، کلاس های چند پایه به عنوان یک نظام آموزشی مستقل به شمار نمیآید و دارای معلّم و کتاب مخصوص به خود نیست، بلکه پائین بودن آمار دانش آموزان یک روستا، تشکیل چنین کلاس هایی را ضروری ساخته و علل گسترش آن نیز مهاجرت روستائیان به شهرها، کاهش رشد جمعیت وجود تعصبات قومی، استفاده از کودکان در کشاورزی و دامداری، پراکندگی روستاها، عدم تامین نیروی انسانی مجرب در روستا، افزایش نرخ تکرار پایه، عدم امکان اعزام معلم زن به مدارس دورافتاده و در نتیجه عدم جذب دانش آموزان دختر و کاهش جمعیت دانش آموزی می باشد.(صمدیان،(10 :1385
در واقع آموزش در کلاس های چند پایه، نوآوری تازه ای نیست و در برخی از کشورها به ویژه کشورهای اسلامی چندین قرن از این روش به عنوان روش آموزش مدارس مذهبی استفاده شده است. عیسی صدیق در کتاب تاریخ فرهنگ ایران، قدمت آموزش چند پایه را در محدوده ی سال های 250 تا 256 هجری شمسی می داند.( غفاری، (1382
در میانه قرن هیجدهم، ذهنیت استفاده از کلاس های پایه بندی شده »تک پایه« برای اولین بار توسط هراس مان مطرح گردید و کتاب های درسی متناسب با سطوح مختلف سنی تدوین شدند. بخصوص در شهرهای بزرگ و با رشد جمعیت، کلاس های تک پایه گسترش یافتند، در صورتی که در روستاهای با جمعیت کم کلاس ها همچنان به صورت چند پایه باقی ماندند. با آغاز قرن بیستم میلادی، مدارس با کلاس های تک پایه به عنوان شیوه آموزشی پذیرفته شد، اما هنوز مدارسی در مناطق روستایی یافت می شوند که در آن به شیوه ای چند پایه تدریس می شد. در سال 1930، جان دیویی شروع به مخالفت بسیار شدید با کلاس های چند پایه کرد و اعتقاد داشت که کودکان باید در گروه های دارای ترکیب سنی همسان و شاگرد محور، قرار گیرند.با این همه، پس از جنگ جهانی دوم، جمعیت دانش آموزی گسترش یافت و با این گسترش، محدودیت های برای بکارگیری آموزش مورد نظر دیویی بوجود آمد؟
امّا طبق گفته ی »گودلد و اندرسون (1963) از سال 1950- 1970 دوباره علاقه به کلاس های چند پایه بیشتر شد و مدارس دارای کلاس های نوین چند پایه در حال گسترش است. و بالاخره از نظر پاوان و اندرسون، اکنون زمان آموزش در کلاس های تک پایه بسر آمده و زمان آن است که رویکردهایی مثل کلاس های چند پایه آشکار شوند.(مددی امام زاده،.(21 :1383
اسدکی (1380)در پایان نامه ی کارشناسی ارشد خود که تحت عنوان"بررسی مشکلات روش های موجود تدریس در کلاسهای چند پایه
æ ارایه روش مناسب تر تدریس در این کلاسها در شهرستان گلپایگان" انجام داده، به نتایج زیر دست یافته ،که بدین صورت است :
- روش های تدریسهمیاری و فعّال به عنوان مناسب ترین روش تدریس در کلاسهای چندپایه می باشد
- کمبود وقت ،زیاد بودن دانش آموز در هر پایه ،عدم آگاهی از شیوه های تدریس در کلاسهای چند پایه و کمبود وسایل آموزشی از عوامل تاثیر گذار بر روش تدریس از دیدگاه معلمان چندپایه می باشد.
بخت آزمای بخشایش 1384) )درپژوهشی تحت عنوان بررسی راهکارهای بهبود کیفیت آموزشی در کلاس های چند پایه در منطقه ی هریس آذربایجان شرقی نشان می دهد که تربیت و یادگیری در کلاس های چند پایه به دلیل کمبود وسایل آموزشی ،مناسب نبوده و مدت زمان اختصاص یافته برای هر پایه از وضعیت مطلوب برخوردار نیست .
2
نعمت اللهی (1378) در پژوهشی با عنوان "آموزش ابتدایی و کلاسهای چند پایه " در به این نتایج رسید که این کلاسها برای فراهم کردن دوره ی کامل آموزش ابتدایی با افزایش میزان دست یابی به هدف های آموزش در مناطق دور افتاده و کم جمعیت و روستاهایی که تعداد داشن آموزان کمتری دارند مناسب تر میباشند.
