بخشی از مقاله
مقدمه
از زمانـی کـه فناوری چاپ در خدمت نشـر قـرار گرفت و تکثیر هر اثـری به هر تعدادْ امكانپذير گرديد، سدّی بزرگ از سر راه انتقال اندیشه و احساس بشر برداشته شد و او بر سه چیز غلبه کرد؛ سه چیزی که پیش از آنْ موانعی گذرناپذیر در مسیر حرکت او بود: زمان؛ زبان؛ مکان. بـا ظهور فناوری دیجیتال و پیامدهـ ا و کاربردهای آن در عرصههای مختلف، موج تحول دیگری در چاپ و نشر ایجاد شد. این موج، بهویژه از دهة ،1990 آهنگی شتابناک گرفت و اکنون نیز با شتابی بیشتر در پیشرفت است. انباشتنِ اطالعات در مواد مختلف، از جمله سيدي، و بازیافتِ آن با سرعت و کیفیت عالی ظهور پدیدة چندرسانهای بود. ترکیب شدن متن، تصویر، و صوت در یک رسانه انقالبی نوین در نشر بود، زیرا این انقالبْ مخاطب جدید، بازار جدید، فناوری جدید، و مادة جدیدی در نشـر ایجاد کرد که در تاریخ آن سابقه نداشت و اصطالح نشر پسامدرن )پستمدرن( شکل گرفت. این اصطالح از زمانی به کار رفت که صنعت نشر دیگر کتاب و مواد نوشتاری را مادة اصلی خود ندانست، بلکه با تولید چندرسانهایها امکان داد تا مخاطبان از ابزارهای مختلف، از جمله رایانههای شخصی، مواد دلخواه خود را بخوانند، ببینند ای بشوند. تنوع بی مانند در نشر، به واقع، ورود آن به عصر پسامدرن بود. انتشار کتبی که سيديبه همراه دارند به خوانندة کتاب مجال پژوهشهای گستردهتر را می‌دهد. کتب تحت وب و کتبی که در فرمتهای مختلف نرمافزاری تعریف شدهاند گام دیگری در عرصة ترکیب کتاب با راهها و ابزارهای جدید است. نشر الکترونیکی از زمینههایی است که سرمایهها، اندیشهها، و تخصصهای فراوانی را به سوی خود جذب کرده است. برآوردها نشان می‌دهد که اين نشرْ در آیندة نزدیک و دور رهاوردهای دگری را به عرصة نشر خواهد آورد و مسیر آیندة آن را نیز تغییر خواهد داد. )آذرنگ، )35 :1376
104
زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم
Archive of SID
ناشران و مخاطبان کتاب در مواجهه با نشر پسامدرن
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
محتوای الکترونیکدر نشر پسامدرن
در سال 2011، یکپنجم خوانندگان کتاب در ایاالت متحدة امریکا خواندن کتب الکترونیک را بـر نسـخههای چاپی ترجیح داده و آن را برای مطالعه مناسـب یافتهانـد. مرکز تحقیقات پیو، در ایاالت متحده امریکا، با ارائة آمار رسمی اعالم کرده جوانان امریکایی تمایلِ بیشتري به مطالعة کتب الکترونیک در سـال 2011 داشـتهاند و این ميزان رو به رشد ادامه دارد. صنعت کتب الکترونیک در ایاالت متحدة امریکا از 78 میلیون فروش، در سال 2008، به 1/7 میلیارد فروش، در سال 2011 افزایش یافته اسـ ت، به طوری که این مرکز برآورد کرده که در سـال 2012 کتب الکترونیک فروشِ 3/5 میلاردی را به خود اختصاص خواهند داد ـ که این آمار خود بر استقبال رو به رشد از کتب الکترونیک صحّه ميگذارد. )اللمي، )15 :1391
از طرفی، سـایت آمازون شکسـت کتاب در مقابل ایبوک3 را بدین شکل اعالم کرد که در کریسمس سال 2012 کتب الکترونیک بیشتری نسبت به کتب سنتی فروخته است. این نخستین بار است که کتبِ الکترونیکی نسبت به کتب کاغذی معمول فروش بیشتری داشتهاند. همچنین کیندل، کتابخوان ارائهشده از سوی آمازون،ُپرفروشترین محصول آمازون اعالم شده است. بنا بر آمار شرکت آمـازون، در یـک روز حدود 5/9 میلیون نفر از سراسـر جهان با سـرعت 110 خرید در ثانیه از این عرضهکنندة برخط )آنالین(4 خرید كردهاند. )به نقل از پایگاه خبری کتابداری ایران. قابل دسترس در:
http://www.lisna.ir/index.php)
از سوی دیگر، مجلة امریکایی نیوزویک5، که سابقهای هشتادساله در زمینة انتشار مقاالت و تحلیلهای خبری دارد، به انتشار نسخة چاپی خود در سال 2013 پایان خواهد داد و در حال تبدیل شدن به نشریهای صرفاً برخط است. این اقدام نمونة دیگری از تمایل روزافزون مخاطبان به سمت برخط شدن است. پایان انتشار نسخة چاپی نیوزویک را باید نشانهای دیگر از پایان کهکشان گوتنبرگ دانست.
105
زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم
Archive of SID
ناشران و مخاطبان کتاب در مواجهه با نشر پسامدرن
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
این بدان معناست که عصر چاپ رو به پایان است و عصر دیجیتال فراگیر میشود. بنابراین، نهادهای عصر چاپ بایستی جای خود را با نهادهای عصر دیجیتال، نظیر کتب و نشریات الکترونیک و برخط و شبکههای اجتماعی، معاوضه نمایند. تغییر ذائقة مخاطبان از کتابخوانی و روزنامهخوانی به خواندن اطالعات دیجیتال، اینترنت فراگیر و گسترش استفاده از لپتاپ، تبلت و ابزارهای چندرسانهای دیگر همه و همه بر آیندة روشن کتب الکترونیک به عنوان یکی از ابزارهای عصر دیجیتال و یادگیری و آموزش الکترونیک، صحّه خواهد گذارد )روزنامة اقتصادي آسيا، .)1 :1391 از آنجا که کشورهای در حال توسعه از لحاظ سیر فرهنگ و تکنولوژی تابع کشورهای توسعهیافتهاند، میتوان نتیجهگیری نمود که طی سالهای آینده روند تولید کتابهای الکترونیک در کشور ما نیز پیشرفت خواهد كرد، بنابراین، از هماکنون باید تدابیر الزم برای آن اندیشیده شود.
معرفی و آشنایی با انواع کتب الکترونیک
از اختراع رایانه، ترانزیسـتورها، و ابداع اینترنت به عنوان فصلهای انقالب در تاریخ علم یاد شده است. با رواج هر چه بیشتر رایانه در جزئیترین مسائل روزمره، دنای ما با سرعت هر چه بیشتر به دنیای الکترونیک و دیجیتال تبدیل میشود. کتب الکترونیکی صرفاً نسخههای الکترونیکی مطالب مکتوب نیس ـتند، بلکه میتوانند، عالوه بر متن، صوت، تصاویر، و فیلم را نیز شـامل شوند. به عالوه، میتوانند در قالبهایِ اجراييِ رایانه، مانند فایلهای پیدیاف6، اچتیامال7، متن، و فایلهای اجرایی8، درآیند )يعقوبي، .)22 :1385 بنا بر دایرةالمعارف ویکیپدیا، کتاب الکترونیک نسـخه الکترونیک یا دیجیتالی یک کتاب اسـت. در زبان انگلیسـی، برای کتاب الکترونیک تعریف دیگری نیز قائل شدهاند که به ابزار مطالعة کتاب الکترونیک اشاره دارد. ابزار مطالعه کتاب الکترونیک دستگاهی است در ابعاد یک کتاب داسـتان معمولی با وزن تقریبی 600 گرم. همان طور که از نام آن برمیآید، از
106
زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم
Archive of SID
ناشران و مخاطبان کتاب در مواجهه با نشر پسامدرن
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
آن برای خواندن کتاب الکترونیک استفاده میشود؛ به عبارت دیگر، ابزار مطالعة کتاب الکترونیک وسیلهای است که اطالعات خام را به صورت متن در اختیار کاربر قرار می‌دهد )بابايي، .)35 :1384 فرهنگ لغت مختصر انگلیسی آکسفورد )2001( کتاب الکترونیکی را چنین تعریف میکند: نسخهای الکترونیکی که با یک رایانة شخصی یا وسیلة الکترونیکی دستی اختصاصاً طراحی شده و قابل خواندن باشد. بنا بر نظر ارمز، اصطالح کتاب الکترونیکی به متنی ارجاع می‌دهد که برای خوانده شدن به نرمافزار یا سختافزار نیاز دارد. )لي، )45 :1383
ِچن نیز کتاب الکترونیکی را از چهار جنبه تعريف ميكند: رسانه؛ دستگاه؛ تحویل؛ محتوا.
رســانه: بیشـتر نوشـتهها، کتاب الکترونیکی را نوع دیگری از کتاب، در قالب رسـانهای الکترونیکی یا دیجیتالی، معرفی میکنند.
دســتگاه: کتاب الکترونیکی کتابی اسـت که با استفاده از دسـتگاه یا ابزاری ویژه خوانده میشود. این دستگاه از نرمافزار و سختافزار رایانهای تشکیل شده است.
تحویل: کتاب الکترونیکی کتابی است که در یک وب سایت منتشر میشود یا به صورت مستقیم از طریق یک شبکة رایانهای تحویل داده میشود.
محتوا: محتوای کتب الکترونیکی، با توجه به امکان کاربرد قابلیتهای فناوری اطالعات در آنها، میتوانند متفاوت از کتب کاغذی باشد. از این گذشته، این نوع کتب، برای ارائه و توزیع، وابسته به شیءِ فیزیکی نیستند. )عليدوستي و شيخ شعاعي، )28 :1385
کتب الکترونيکي، با توجه به ويژگيها، امکانات، و کاربردهايش، به گروههاي زير تقسيم ميشوند:
1. کتب الکترونيکي فقط متن. در اين دسته، کتب الکترونيکي فقط شامل اطالعات متني هستند
و هيچ گونه تصوير، نمودار، و جز آن را شامل نميشوند.
107
زمستان/1391 بهار1392 شماره هشتم
Archive of SID
ناشران و مخاطبان کتاب در مواجهه با نشر پسامدرن
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
2. کتـب الکترونيکـي داراي تصاوير اسکنشـده. در کنار اطالعات متنـي، تعدادي تصوير اسکنشده نيز وجود دارد.
3. کتب الکترونيکي با تصاوير متحرک. در کنار اطالعات متني، تعدادي تصوير انيميشن و يا قطعاتي از فيلم نيز وجود دارد.
