بخشی از مقاله
مقدمه
انسـان در عصـر جدید تمایل زادی به اسـتفاده از انواع ابزارها در بـرآورده کردن نیازهای خود دارد. باز شـدن بحث نشـر الکترونیک و تالش برای ورود کتاب به دنیای مجازی و درآمیختن آن با ّفناوری را میتوان در همین راس ـتا بررسـی کرد. یکی از مواردی هم که در خالل موضوع نشر الکترونیک مورد بحث قرار میگیرد کتاب گویا1 و ضرورت توجه بیشتر به آن است.
برای مدت زمان بسیار طوالنی کتابهای گویا راهحل مورد استفاده جهت دسترسپذیر کردن کتابها و سایر متون برای افراد مبتال به اختالالت جدیِ خواندن، مانند نابینایی یا کمبینایی، بوده است، اما در طول سالهای گذشته شاهد افزایش چشمگیر محبوبیت کتاب گویا در خارج از گروه کاربر «سنتی»، یعنی افراد مبتال به اختالل بینایی، هستیم )انگلن، .)2008 بنابراین با گسترش ّفناوری، بازار کتاب گویا از ضبطهای ابتدایی برای افرادِدچار اختالل بصری فراتر رفته و برای خوانندگان کتاب از همه نوع در نظر گرفته شده است )روبری، .)2008
مخاطبان کتابهای گویا نهتنها افراد دچار مشـکالت بینایی، بلکه کودکان، سالمندان، افراد کمسواد یا بیسواد، دانشآموزان، دانشجویان، زنان خانهدار، مدیران، و به عبارتی دیگر همة افراد جامعه هستند.
موفقیت کتابهای گویا در جذب مخاطب ناشران را برای تولید و فروش کتابهای گویا در مکانهای مختلف )مانند کتابفروشی، دکههای روزنامهفروشی، فروشگاههای موسیقی، و وبسایت فروشگاه موسیقی( و در فرمتهای مختلف )نوار کاست، سیدی، فایلهای MP3 و فرمتهای قابل دانلود( تشویق کرده است )فورینی، .)2008
امکان دسترسی سریع، حمل آسان، و قابلیت استفاده در زمانها و مکانهای گوناگون مانند
24
تابستان1392 شماره نهم
قابلیتها و مزایای کتاب گویا
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
سفرهای بین شهری و رفت و آمدهای شهری، پیادهروی، زمان انتظار در صفهای طوالنی بانکها
و ادارات مختلف، هنگام انجام کارهای روزمره، و بسیاری موارد دیگر از مزایای این نوع کتابها به شمار میروند.
در حال حاضر نیز، کتاب گویا در بسیاری از کشورها پدیدهای شناختهشده است که با ساخت
و گسترش استفاده از ابزارهایی نظیر نوار کاست، سیدی، MP3، فایل رسانهای ویندوز2، گوشیهای تلفن همراه، و هر نوع دگری از دستگاه پخش صوت و همچنین به صورت پیوسته3 مورد استفاده عموم مردم قرار گرفته و تولیدکنندگانِ کتاب طیف وسیعی از کتابهای خود را بدین شکل تولید مینمایند.
امروزه بخش عمدهای از بازار چاپ و نشـر متوجه کتاب الکترونیک، نشـر الکترونیک، و شیوههای جدید عرضة کتاب است. این امر ریشه در این اعتقاد دارد که در ارائة کتاب باید شیوههای جدید و خالقانه را به کار بست، زیرا با ورود رایانه و اینترنت چنانچه این مهم مورد توجه قرار نگیرد، باعث عقب ماندن کتاب از درخواستهای متنوع انسان معاصر، که همواره به استفاده از انواع ابزارها
و مصادیق ّفناوری تمایل داشته، میشود )اشرفواقفی، .)1388 به همین دلیل است که به جز ساحت سنتیِ نشر شاهد حضور کتاب در عرصههای مختلف و متنوع الکترونیک هستیم که یکی از آنها قالب کتاب گویاست. کتاب گویا یکی از بازنمونهای رواج مطالعه به شیوة نوین است.
معادل الکترونیکیِ کتابهای چاپی )کتاب الکترونیکی( را مدتی است که اطراف خود میبینیم
و در حال حاضر اسناد چندرسانهای هر روز محبوبیت بیشتر و بیشتری کسب میکنند. نوع گفتاری، شنیداری، و صوتی این کتابها نیز بهطبع به طور مداوم در حال کسب محبوبیت است. تا چند سال پیش، تولید کتابهای گویا، به عنوان یک سرویس حماتی، منحصر بود به افرادی که دچار اختالل
در خواندن بودند، اما امروزهیک توجه و عالقة تجاری در حال رشد و با سرعت باال در رابطه با این محصول )کتاب گویا( دیده میشود )انگلن، .)2008
25
تابستان1392 شماره نهم
قابلیتها و مزایای کتاب گویا
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
کتابهای گویا، بهخصوص در نوع دیجیتال، در حال تبدیل شـدن به آیتم محبوب کاربران کتابخانهها نیز هستند. ممکن است دالیل بسیاری برای این محبوبیت وجود داشته باشد. یکی از دالیل احتمالی این اسـت که تقاضا برای کتابهای گویا ممکن اسـت بخشـی از تقاضای بزرگتر برای محتوای قابل پخش در رسانههای قابل حمل باشد. این دستگاهها به طور شگفتآوری به یک ابزار با استفادة گسترده تبدیل شدهاند؛ مثالً، پخشکنندههای MP3 قابل حمل محبوبترین و فراوانترین آیتم هدیه در تعطیالت سال 2005 بود )پیترز4، .)2007
در سال 2006 نیز، 3/7 میلیون پخشکنندة MP3 در بریتانیا وجود داشت. تحلیلگران پیشبینی کرده بودند که در سال 2010 حدود 500 میلیون نفر در سراسر جهان دستگاه پخش موسیقی قابل حمل داشته باشند )روبری، .)2008
حال که صدها میلیون نفر در سراسر جهان مجهز به این اسباب هستند، تالش و تقال برای یافتن محتوای متناسب با این ابزار قانعکننده به نظر میآید. کتابهای گویا نیز بخشی از این محتوا هستند.
محبوبیت کتابهای گویا روزبهروز رو به افزایش است، زیرا امکانی را فراهم کرده که مردم به وسـیلة آن قادر خواهند بود از طریق گوش دادن به دسـتگاههای قابل حمل )پخشکنندة MP3، آیپاد، سونی واکمن، و حتی دستگاه پخش اتومبیل و تلفن همراه( به مطالعه بپردازند )روبری، .)2008 کتابهای گویا اجازه میدهند خوانندگانِ مشـتاق، در جهان گیجکنندة امروز، همزمان به چند کار بپردازند. کاربران میتوانند در حین رفت و آمد، ورزش، یا آشپزی همزمان به یک کتاب گویا نیز گوش بدهند )ای. پی. ای، .)2005
ای. پـ ی. ای )2008( در بررسـی کاربران کتاب گویا نشـان داد کـه 28 درصد از افراد بالغ شرکتکننده در این بررسی در سال گذشته حداقل به یک کتاب گویا گوش دادهاند و این نشاندهندة رشـد 3 درصدی نتایج این تحقیق در سـال قبل و اقبال رو به رشـد استفاده از رسانههای صوتی میان
26
تابستان1392 شماره نهم
قابلیتها و مزایای کتاب گویا
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
کاربران است.
فروش کتاب گویا نیز در این سال در مقایسه با سال قبل 12 درصد افزایش داشت. میزان فروش در این سال چیزی حدود یک میلیارد و 33 میلیون هفتصد و شصت هزار دالر تخمین زده شده است.
در سال 2006، دامیان هورنر5، مشاور بازارابی، نظر خود را برای Bookseller در قالب سؤالی اینگونه بیان کرده بود که آیا ناشران به اشتباه منابع خود را به جای کتاب گویا به کتاب الکترونیکی اختصاص دادهاند و آیا توجه بیشتر به e-book نسبت به a-book اشتباه است:
آیا همة ما در پی راه اشتباه هستیم؟ هرکس در ارتباط با کتاب الکترونیکی با نوعی وسواس برخورد میکند، در حالی که آیندة بازار انبوه کتاب کامالً در جایی دیگر است؟ آیا بزرگترین تأثیر ّفناوری تولد دوبارة چیزی خواهد بود که در سراسـر این سـالها وجود داشته است ـ کتاب گویای فروتن و بسیار فراگیر؟ )روبری، .)2008
تعاریف
در متون و منابع تعاریف متعددی از کتاب گویا بیان شده است که در این بخش تعدادی از این تعاریف )واژهنامهای و مفهومی( ارائه خواهد شد.
کتاب گویا تلفیقی است از متن کتاب و صدای خوانده شدن آن. به عبارت دیگر، یک کتاب گویـا از گوینـدهای کمک میگیرد که متنی را برای مخاطبی میخوانـد. این گوینده میتواند خود پدیدآورندة اثر باشد یا یک گویندة حرفهای، یا یک بازیگر معروف، یا حتی یک فرد آماتور. گاهی در کتاب گویا از جلوههای موسـیقیایی و صوتی نیز اسـتفاده میشود و گاهی فقط صدای گوینده یا گویندگان شنیده میشود )ایروین، .)2009
27
تابستان1392 شماره نهم
قابلیتها و مزایای کتاب گویا
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
به گفته هریس6، کتاب گویا، همانطور که از نامش پیداست، صدای ضبطشدهای است که شما میتوانید به جای خواندن متن یک کتاب یا نوع دگری از انتشارات به آن گوش دهید.
بنـا بر تعریف انگلن )2008( کتاب گویا، که گاهـی اوقات به «کتاب گفتاری»7، «کتاب سخنگو»8، و یا «کتاب روایتشده»9 نیز نامیده شده است، متن کتابی است که با صدای بلند خوانده و ضبط شده است.
فورینی )2008( کتاب گویا را بازنمود شفاهی یک کتاب نوشتهشده میداند.
طبق تعریف اینگلینگ)1998( 10، کتاب گویا یک نوار کاست ضبطشده از یک کتاب است که معموالً توسط یک نفر یا گاهی اوقات نیز دو نفر یا بیشتر خوانده میشود.
در دانشنامة کتابداری و اطالعرسانی، این تعریف برای کتاب گویا ذکر شده: «کتاب گویا کتابی است که برای نابینایان و روی انواع رسانههای صوتی از قبیل صفحه، نوار، دیسک، و... ضبط شده و به وسیلة دستگاههای مختلف قابل استفاده است. به این نوع کتاب، متن یا کتاب شنیداری نیز میگویند» )سلطانی، .)351 :1379
واژهنامة آکسفورد نیز کتاب گویا را اینطور تعریف کرده: «یک کتاب، به طور معمول رمان، که خوانده شده و بر روی سیدی یا نوار کاست ضبط میشود.»
از مجموع تعاریف ذکرشده میتوان چنین برداشت کرد که کتاب گویا شامل همان محتوای کتاب چاپی میشود که با کمک عنصر روایت به شکل صوتی درآمده و بر روی قالبی غیر از قالب چاپی، که قابل اجرا در یکی از دستگاههای پخش صوتی باشد، عرضه میشود و از طریق گوش دادن میتوان به مطالعة آن پرداخت و به محتوای آن دست یافت. به عالوه اینکه این قالب فقط مورد استفاده و کاربرد افراد نابینا، کمبینا، و دارای معلولیت نیست و کاربران این محصول بسیار گسترده و متنوعاند. این امر موجب میشود تا به این رسانه به دید یک محصول تجاری نگریسته شود.
